نویسنده: زهرا همت
منبع: یازدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
با تشکر از همراهی و تعامل پیوسته شما با ستون آموزش و توان بخشی ماهنامه نسل مانا. بر اساس پیشنهاد های رسیده از سوی خوانندگان این سلسله نوشته ها، این ماه در نظر داریم حول محور خجالت کشیدن از آسیب بینایی، کمی حرف های بی پرده و خودمانی بزنیم. امیدوارم مثل همیشه با نظرات و پیشنهاد های ارزنده تان ما را همراهی کنید.
برای بیشتر ما پیش آمده که دوستان و اطرافیانمان از ما پرسیده اند: چرا افراد آسیب دیده بینایی -چه نابینا و چه کم بینا- زیاد در سطح شهر دیده نمی شوند؟ احتمالاً پاسخ بیشتر ما، عدم دسترس پذیری فضای شهری و وجود مشکلات بی شمار در رفت و آمد است که البته شایع ترین دلیل عدم تمایل افراد آسیب دیده بینایی برای حضور در جامعه است؛ اما اگر با وسعت دید بیشتری به موضوع بنگریم، دلایل متنوع دیگری را برای عدم حضور آسیب دیدگان بینایی در اجتماع خواهیم یافت که شاید کمتر به آنها پرداخته شده است.
بسیاری از والدین افراد آسیب دیده بینایی با این تصور اشتباه که برای حفظ آرامش فرزند و ممانعت از مواجهه فرزندشان با سختی های رفت و آمد، خرید کردن، انجام امور شخصی و… باید تمام کار های فرزندشان را انجام بدهند و به اصطلاح نگذارند آب در دل او تکان بخورد، از ارائه هیچ گونه خدماتی به فرزند آسیب دیده بینایی خود فروگذار نمی کنند و با فراهم کردن همه چیز و انجام تمام کار ها، اصلاً نیازی برای خروج وی از منزل حس نمی کنند و جای هیچ درخواستی برای فرزند نمی گذارند. خانواده هایی که کمی روشن فکرترند، اندکی بیشتر به استقلال فرزندشان احترام می گذارند و در منزل -فقط در منزل- به فرزند آسیب دیده بینایی، اختیار انجام امور شخصی یا شاید همکاری در کارهای منزل را می دهند؛ اما اگر صحبت از مشارکت فرد با آسیب بینایی در امور خارج از منزل مثل خرید نان به میان بیاید، با خود می گویند: «مردم می گویند که خودش در خانه نشسته و این بنده خدا را با این شرایط و سختی، بیرون فرستاده.» فرزندان این خانواده ها برای ورود مستقل به جامعه، راه بسیار دشواری پیش رو دارند و چه بسا این تفکرات ناصحیح در ذهن خود ایشان هم رخنه کرده و انگیزه و جسارت حضور در میان مردم را از آنها بگیرد. اما دسته ای دیگر از خانواده ها هم هستند که به استقلال فرد آسیب دیده بینایی احترام می گذارند و به او فرصت زندگی کردن و چشیدن طعم زندگی مستقل و ایفای نقش مؤثر در زندگی فردی و اجتماعی را می دهند. این گروه آخر، شایسته دریافت مدال افتخارند.
موانع و دشواری های ناشی از دسترس ناپذیری مکان ها، سامانه های حمل و نقل و… مسئله ای انکار ناپذیر است؛ اما غلبه بر این دشواری ها و پیروزی بر آنهاست که ارزش محسوب می شود. هنگامی که تقویم را ورق می زدم، با مناسبتی مواجه شدم که بسیار شگفت زده ام کرد. ماه جولای، ماه افتخار به معلولیت نام گذاری شده است و معمولاً در روز ۲۴ جولای، مراسم رژه افتخار برگزار می شود. مدتی است که اصطلاح «غرور نابینایی» یا «افتخار به نابینایی» نیز در برخی مناطق جهان و در میان افراد آسیب دیده بینایی رواج پیدا کرده است. شاید هنگامی که برای اولین بار این اصطلاح را می شنوید، خیلی تعجب کنید و حتی با خود بگویید که مگر نابینا بودن هم افتخار دارد! مگر می شود به فقدان یک حس مهم افتخار کرد! بیشتر اطلاعات ما از محیط، از طریق حس بینایی دریافت می شود و وقتی دچار نقص بینایی باشیم، باید مدام دنبال هزار راه جایگزین برای کسب این اطلاعات بگردیم؛ پس چه طور می شود به این فقدان غرّه شد؟ اصلاً مگر می شود به نداشتن یک چیز افتخار کرد؟
متأسفانه در برخی موارد با افرادی مواجه می شویم که از آسیب بینایی خود شرم سارند و دوست دارند به هر قیمتی که شده این موضوع را از دیگران حتی هم نوعان خودشان پنهان کنند. این موقعیت یک علامت سؤال بزرگ در ذهن ما می سازد: چرا؟ ما از چه چیز خجالت می کشیم؟ آیا آسیب بینایی جرم یا گناه است که از برملا شدن آن بترسیم یا خجالت بکشیم؟ نه. تنها زمانی باید خجالت کشید که این آسیب بر ما غلبه کند. تا زمانی که شما با وجود تمام مشکلات و سختی ها در جامعه نقش فعالی دارید و مانند سایر افراد، زندگی فردی و اجتماعی را می گذرانید، چیزی برای شرم ساری نیست و تنها غرور و افتخار هست. می خواهم بگویم که می شود به معلولیت افتخار کرد، می شود به نابینا بودن بالید، می شود روی صندلی چرخ دار نشست و با غرور سر را بالا گرفت و لبخند زد؛ اما مجدداً باید این را هم یاد آوری کنم که صرف آسیب و معلولیت مایۀ افتخار نیست و چیزی که باید به آن مغرور شد و بالید، غلبه بر دشواری ها و محدودیت های ناشی از معلولیت و حرکت به سمت استقلال و فعالیت مانند سایر شهروندان در جامعه است.
متأسفانه در میان افراد آسیب دیده بینایی، افراد بسیاری هستند که زمانی که از منزل خارج می شوند و در اجتماع حضور می یابند، تمام تلاششان را می کنند تا سایرین متوجه مسئله آسیب بینایی آنها نشوند. البته هر کدام از این افراد، برای این رفتار دلایل خاص خود را دارند و ما نیز به استدلال ایشان احترام می گذاریم؛ ولی ازجمله دلایلی که اخیراً به دفعات از هم نوعان آسیب دیده بینایی می شنویم، این است که افراد جامعه وقتی از شرایط بینایی ما مطلع می شوند؛ یا شروع به شکر گزاری می کنند یا به شکل اغراق آمیزی اقدام به کمک می کنند یا سؤال های بی شمار دربارۀ شرایط و زندگی ما می پرسند. این که عده ای با دیدن فرد با آسیب بینایی به یاد خدا و قدردانی از نعمات بی انتهای او می افتند، می تواند به این علت باشد که آنها هیچ گونه اطلاعی از شرایط زندگی افراد آسیب دیده بینایی ندارند و تنها چیزی که می بینند نقص ظاهری این افراد است و از این همه راه کار و فناوری ها و امکانات موجود جهت تسهیل انجام امور توسط افراد با آسیب بینایی اطلاعی ندارند. بسیاری از این افراد اصلاً نمی دانند فرد با آسیب بینایی می تواند به تنهایی رفت و آمد کند، نمی دانند می تواند به مدرسه و دانشگاه برود و در مواردی به بالاترین مدارج علمی و جایگاه اجتماعی برسد. این نا آگاهی ها در برخی موارد نیز منجر به اقدامات اغراق آمیز و ناشیانه برای کمک به فرد آسیب دیده بینایی می شود. جامعه افراد با آسیب بینایی همواره خواستار اطلاع رسانی و آگاهی بخشی و ساخت برنامه های آموزشی توسط رسانه های جمعی برای آشنا ساختن صحیح افراد جامعه با مختصات آسیب بینایی و زندگی افراد آسیب دیده بینایی بوده است. ضمن انتقاد از نبود یا کمبود چنین برنامه های آگاهی بخشی، باید بپذیریم که خود ما هم باید در آگاهی بخشی و گسترش این فرهنگ صحیح، نقشی را بر عهده بگیریم. می توانیم از خودمان شروع کنیم و هنگامی که فردی در خصوص شرایط آسیب بینایی خود یا اطرافیان ما کنجکاو می شود، به جای ناراحت شدن، عصبی شدن، اخم کردن، غصه خوردن یا… ، به شکلی کاملاً منطقی و واقع گرایانه برای آشنا ساختن آن فرد با آسیب بینایی و دشواری های ناشی از آن و همچنین امکان غلبه بر این دشواری ها، توضیحات مختصر و مفیدی ارائه کنیم. قطعاً آگاه سازی حتی یک نفر، کار بسیار ارزشمندی است. چه بسا زنجیره ای شکل بگیرد و فردی که شما او را آگاه کرده اید، در جمع خانواده، دوستان یا همکارانش، این اطلاعات را منعکس کند و با همین یک جرقه کوچک، افراد زیادی به اطلاعات صحیحی از آسیب بینایی و نحوۀ برخورد و همراهی با افراد آسیب دیده بینایی دست یابند.