دانشجوی رشته مهندسی عمران بود، ولی در 20 سالگی برایش مشکلی در بینایی پیش آمد. دیگر امکان ادامه تحصیل در آن رشته را نداشت. مجدد در کنکور شرکت کرد و در رشته آموزش کودکان استثنایی گرایش نابینایان پذیرفته شد. این مسئله در خصوص معلمی رخ داده که اکنون دانشجوی دکتری روانشناسی است. نقطه عطف زندگیِ این معلم و مشکل بینایی اش، مَطلع کسب 25 سال تجربه در آموزش دانش آموزان آسیب دیده بینایی شد.
آناهیتا آقایی پور، بیشتر از 10 سال است که در مجتمع آموزشی نابینایان شهید محبی کار می کند. جایی که شاید دانش آموزانش هرگز بزرگی و زیبایی اش را به چشم نبینند؛ اما وجودشان مملو از عشقِ جاری در هوای آنجا می شود. جایی که در، بر پاشنه تعهد، مسئولت پذیری و عشق به کار می چرخد.
این معلم می گوید: «در روزهای اولی که شیوع کرونا در ایران سر و صدا به پا کرد و مدارس تعطیل شد، مثل همه سردر گم بود؛ ولی خیلی زود خودش را جمع و جور کرد. اخبار را از مراجع رسمی دنبال می کرد و توانست بر نگرانی خودش غلبه کند. او بلافاصله پس از این که آگاه شد تدریس باید به صورت غیرحضوری پیگیری شود، اولین فایل آموزشی اش را بدون هیچ ابلاغی و به دلیل تعهد و علاقه ای که به کارش داشت تهیه کرد. معلمِ پایه ششمی ها، در همان روزهایی که هنوز شبکه شادی وجود نداشت، برای دانش آموزانش گروه کلاسی تشکیل داد. همان دانش آموزانی که به ادراک لمسی و شنیداری برای آموزش بسیار وابسته اند. دریغ اما که نمی شود لطافت حس لامسه را در آموزش از راه دور به اشتراک گذاشت؛ از این جهت تمام تلاشش را کرد تا از ادراک شنیداری بچه ها نهایت استفاده را ببرد. اینگونه شد که 8 دانش آموز آسیب دیده بینایی، پا به دنیای ناشناخته آموزش مجازی گذاشتند.»
شروع آموزش مجازی با «از کرخه تا راین»
اولین فایل آموزشی اش که یک صوت 9 دقیقه ای است را برایم پخش می کند. فضا آکنده از موسیقی متن «از کرخه تا راین» می شود. می گوید: «هشتم اسفند سال 98 این فایل را تهیه کردم. مربوط به درس بیست و سوم کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم است با عنوان «خرمشهر در چنگال دشمن.»
فایل بعدی را پخش می کند. صدایی آشنا به گوش می رسد؛ «شنوندگان عزیز توجه فرمایید. شنوندگان عزیز توجه فرمایید. خرمشهر، آزاد شد.» و اینگونه درس بیست و چهارم مطالعات اجتماعی با عنوان «خرمشهر، در دامان میهن» آغاز می شود، با تدریس مطالب و ارائه نکات مهم همراه صدای آقایی پور ادامه می یابد و با نوحه «ممد نبودی ببینی» به پایان می رسد.
آقایی پور درباره تهیه فایل های صوتی اش می گوید: «از همان ابتدا سعی کردم روی موسیقی و آهنگ ها مانور دهم. هنگام تهیه فایل های صوتی دقت می کردم تا برای بچه ها خسته کننده نباشد. باتوجه به اینکه بچه های آسیب دیده بینایی، از شنوایی خود خیلی استفاده می کنند، ناخودآگاه آن حس، تربیت و تقویت می شود. به همین دلیل حساسیت، دقت و حافظه شنیداری آن ها به مراتب بهتر از افراد عادی عمل می کند. همچنین بر اساس تجربه، می دانستم طنین و لحن صدا می تواند برای دانش آموزان جذاب باشد؛ بنابراین همواره از آن در آموزش های حضوری و غیرحضوری بهره می برم.»
از تقلید صدا برای نمایش تا ایفای نقش اعضای خانواده
آقایی پور، تابستان سال گذشته از طرف سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور برای تدریس ریاضی و علوم پایه ششم در سراسر کشور در گروه دانش آموزان آسیب دیده بینایی دعوت به همکاری شد. فایل های آموزشی او در سایت آموزش و پرورش استثنایی کشور، آپارات و شبکه شاد در اختیار دانش آموزان و معلمان قرار گرفت. اما آموزش او چه ویژگی هایی داشتند که اینگونه مورد استقبال قرار گرفت؟
رویکردهای آموزشی این معلم، چه در زمان آموزش حضوری و چه مجازی، نه معلم محور است و نه دانش آموز محور. او از شیوه پرسش و پاسخ و مشارکت جمعی در پیشبرد کارهای کلاسی بهره می برد. اینگونه هم دانش آموزان فعال می شوند و هم خود معلم. او همچنین از اهمیت استفاده از نمایش در آموزش سخن می گوید و می افزاید: «در محتواهای آموزشی که سال گذشته برای آموزش تدریس کتاب ریاضی و علوم پایه ششم در سطح کشوری در گروه دانش آموزان آسیب دیده بینایی تهیه کردم خیلی از نمایش بهره بردم. برای این کار از اعضای خانواده کمک می گرفتم یا بعضی وقت ها خودم صداها را تقلید و نقش شخصیت های مختلف را ایفا می کردم. همچنین داستان پردازی و آموزش چند حسی که روشی کاملا تخصصی در آموزش است در این راه خیلی به من کمک کرد.»
او می گوید: «اولین باری که از خانواده ام برای تهیه فایل های صوتی کمک گرفتم زمانی بود که می خواستم فایل صوتی درس «سالم بمانیم» از علوم پایه ششم را آماده کنم. من این نیاز را حس کردم که آن را زودتر از موعد در کلاس تدریس کنم؛ چراکه موضوعش کاملا مرتبط با شرایط کرونایی بود. برای تهیه فایل صوتی این درس از برادرزاده پنج ساله ام کمک گرفتم. خیلی به شعر علاقه مند است و از او خواستم شعر «دکتر چه مهربونه درد منو می دونه» را برایم بخواند و ضبط کند. این شعر را ابتدای فایل درسی گذاشتم. بازخوردهای جالبی از دانش آموزان و والدینشان دریافت کردم و متوجه شدم این نوع تدریس با آهنگ و شعر می تواند موثر باشد. از آن به بعد برای آماده سازی فایل هایم تعداد زیادی از مجموعه شعرهای کودکانه را آماده کردم. این کار باعث جذب دانش آموزان به گوش دادن به دروس می شد.»
این معلم همچنین از همکاری همه جانبه مدیر مقطع ابتدایی با خود سخن می گوید. از اینکه وقتی فایل های کلاس هایش را برای مدیر ارسال می کرده تا در جریان آموزش مجازی قرار گیرد، او آن ها را برای سازمان آموزش و پرورش استثنایی می فرستاده تا باقی آموزگاران این حوزه، از فایل های صوتیِ آقایی پور به عنوان الگو استفاده کنند.
رویش جوانه امید از دل صفحه های گوشی
در ادامه معلم مجتمع نابینایان شهید محبی از رویش جوانه های امید در دل آموزش صفحه های گوشی سخن می گوید. از اینکه چطور با شیوه تدریسش توانست هم خلاقیت بچه ها را شکوفا کند، هم احساس ارزشمندی را در وجودشان بالا ببرد. «کتاب فارسی پایه ششم، متون سنگینی به لحاظ محتوا دارد. بچه ها موظف بودند که چند بند را بخوانند و فیلمشان را ضبط و در گروه ارسال کنند. نکته جالب این بود که دانش آموزانم از من یاد گرفتند تا زیر صدایشان از موسیقی بی کلام استفاده کنند. موسیقی ها، مرتبط با متنی بود که می خواندند؛ یعنی اگر متنی شاد بود، موسیقی شاد و اگر غمگین بود برعکس. بعد از چند هفته آنقدر بچه ها در این زمینه موفق عمل کردند که مهارت کلامی و روخوانی شان پیشرفت شگرفی داشت. همچنین از آنجایی که فیلم ها در گروه کلاسی بارگذاری می شد، بقیه دانش آموزان و اولیا این فیلم ها را می دیدند، به این شکل کاری کردم که بچه ها احساس ارزشمندی کنند و اعتماد به نفسشان بالا برود. از طرفی حس مسئولیت پذیری در آن ها تقویت شده بود و در این مسیر با من به خوبی همکاری می کردند.»
در این دفتر کلاسی ، ویژگی های شخصیتی مقدم بر نمره است
دفتر کلاسی آقایی پور بسیار قابل تأمل است. جلوی اسم هر شاگرد، از ویژگی های فردی اش نوشته است. یکی اعتماد به نفس بالایی دارد و دیگری مضطرب است. آن یکی خیلی اجتماعی است و این یکی خیلی کم تر از بقیه ابراز وجود می کند. این معلم با هر کدام از شاگردانش به فراخور شرایط روانی اشان برخورد می کند. مثلا با دانش آموزی که اعتماد به نفس پایینی دارد با روش های اصلاح رفتاری کار می کند تا اعتماد به نفس و عزت نفسش بالا برود و اگر به موردی نمی تواند کمک کند، دانش آموز را به مشاور ارجاع می دهد. می گوید زمانی که آموزش حضوری بود دانش آموزی داشته که مادری مطلقه و معتاد داشت. آنجا بود که متوجه شد به تنهایی نمی تواند از پس حل مشکل برآید؛ بنابراین با اجازه دانش آموز، او را به مشاور مدرسه ارجاع می دهد. در نهایت با کمک معلم و کادر مدرسه، مادر در کمپ ترک اعتیاد پاک می شود و شرایط روانی دانش آموز نیز رو به بهبودی می رود.
این دفتر کلاسی در دوران آموزش غیرحضوری بسته نشد. آناهیتا آقایی پور گاهی از صدای یک دانش آموز تشخیص می داد که مشکلی دارد. درست مثل مادری که همه چیز را از حالات فرزندش می فهمد. او بیان می کند: «با بچه ها قرار گذاشته بودم اگر مشکلی دارند در کلاس مطرح نکنند و برای من فایل صوتی بفرستند. اگر می توانستم کمک می کردم. زمانی که دانش آموز به معلم اعتماد داشته باشد و بداند عزت نفسش آسیب نمی بیند، قطعا مسائلش را مطرح می کند.»
دو پایان متفاوت برای دو دانش آموز باهوش
علی یکی از 8 شاگرد آقایی پور بود. از آن دانش آموزان باهوشِ دفتر کلاسی که ابزار ارتباطی برای حضور در کلاس های مجازی را نداشت. آن سال معلم و مدیر مقطع ابتدایی، مطلع شدند که خاله علی، چند کوچه با محل زندگی او فاصله دارد. دخترخاله علی دانشجو بود و گوشی هوشمند داشت. با رضایت دختر خاله، شماره او در گروه کلاسی عضو می شود. دخترخاله فایل های درسی علی را دانلود می کرد و با فلشی که از طرف مدرسه تهیه شده بود آن ها را برایش می برد. از این طریق دانش آموزِ آقایی پور به درسش ادامه داد. با آغاز سال تحصیلی 1399-1400 و با وجود اینکه دیگر علی، شاگرد مقطع ابتدایی نبود، به واسطه معلم و برادرش، مدیر مقطع ابتدایی و خیرین، برای علی و چند دانش آموز دیگر گوشی هوشمند تهیه شد.
آقایی پور به این بخش از صحبت که می رسد بغض می کند و می گوید: «زور فقر فرهنگی به فقر اقتصادی چربید.» مکثی طولانی هم نمی تواند غمش را از صدایش بزداید. از دانش آموزی بسیار باهوش حرف می زند که به خواست پدر و مادرش از آموزش باز ماند. او هم یکی از 8 دانش آموز پایه ششمی بود که ابزار ارتباطی در اختیار نداشت؛ اما با کمک معلم و مدیر مدرسه برایش تبلت تهیه می شود. چند باری معلم به خانه آن ها می رود تا با والدین دانش آموز گفت وگو داشته باشد، بلکه به ادامه تحصیل فرزندشان رضایت دهند. آقاییپور در این زمینه می گوید: «مدیر مقطع ابتدایی، خانم جواهریان، خیلی با این خانواده تماس گرفت؛ اما آن ها پاسخ نمی دادند. پدر و مادر هر دو بی سواد بودند. آن ها می دانستند که در آموزش آنلاین لازم است یک نفر کنار فرزندشان باشد تا در استفاده از گوشی همراه سردرگم نشود؛ اما توانایی این همراهی را در خودشان نمی دیدند. وقتی حضوری برای گفت وگو به منزلشان می رفتم پیشنهاد می دادم که اگر در همسایگی شان کسی باشد که کار با گوشی را به آن ها یاد بدهد کافی است یا به مدرسه بیایند و ما این آموزش را به آن ها یا فرزندشان می دهیم. قبول نکردند. باز ماندن آرمین از تحصیل به بزرگ ترین غم من در تمام سال های تدریسم تبدیل شد.»
مادران، همکاران معلمان در خانه
در سال تحصیلی 1399-1400 که تماما کرونایی آغاز شد؛ آناهیتا آقایی پور مجموعا 6 دانش آموز -سه نفر پایه اول و سه نفر پایه ششم- داشت. شاید این سوال در ذهن خیلی ها شکل بگیرد که دانش آموزان پایه اول ابتدایی آسیب دیده بینایی چگونه در منزل این مقطع تحصیلی مهم را گذراندند. پاسخ در دست معلم است. او یک روز پس از بازگشایی مدارس در شهریور سال گذشته، دانش آموزان پایه اول ابتدایی را همراه با مادرشان به مدرسه دعوت می کند تا بیشتر با آن ها آشنا شود. اول به صورت انفرادی با بچه ها در کلاس صحبت می کند و با آن ها دوست می شود. همراه با بازی، میزان بینایی باقی مانده، شنوایی و ویژگی های شخصیتی آن ها را ارزیابی می کند. پس از اتمام ارزیابی، با مادرها جلسه ای بدون حضور دانش آموزان برگزار می کند تا شناخت نسبی از روحیات و شخصیت مادرها کسب کند. این معلم تاکید می کند: «خیلی باید حواسم می بود که مادرها را در جلسه اول با خودم همراه کنم. به شوخی به آن ها می گفتم ببخشید که حقوقی دریافت نمی کنید؛ اما شما همکار من در منزل هستید. در ادامه، برنامه کلاسی را به آن ها توضیح دادم و با توجه به اینکه آموزش آنلاین بود، ناچار بودم به مادرها هم آموزش بریل دهم.»
بله؛ مادر باید بریل می آموخت تا توان خواندن کتاب فرزندش را داشته باشد و بتواند تکالیفش را تصحیح کند. کاری که قبلا معلم در کلاس انجام می داد، با آمدن آموزش آنلاین، بر عهده مادر گذاشته شد. آقایی پور می گوید: «همیشه در تدریس کلاس اول ابتدایی، کارت هایی تهیه می کنیم و روی آن نگاره ها و نشانه ها را به بریل می نویسیم. حتی در مدارس عادی هم، چنین کارت هایی وجود دارد. مادر باید بریل بلد می بود تا بتواند این کارت ها را آماده کند. طی چند جلسه از مادران خواستم تا به صورت حضوری به مدرسه بیایند و اینگونه بریل آموزی را شروع کردم. حین تدریس از آن ها می خواستم فیلمبرداری کنند تا بعدا بتوانند مطالب ارائه شده را مرور کنند. همچنین با آن ها آنلاین در ارتباط بودم. درست همانند یک دانشجو به آن ها آموزش و تکلیف می دادم و در نهایت بازخورد می گرفتم. کتاب در اختیارشان قرار می دادم، از روی کتاب می خواندند و فیلم می گرفتند و برای من می فرستادند. این فرایند یک ماه طول کشید؛ از اواسط شهریور تا اواسط مهر. همزمان با بریل آموزیِ مادران، آموزش نگاره ها به دانش آموزان نیز انجام می شد.»
دکمه های سخت ماشین تایپ، زیر لمس دستان شاگردان آقایی پور، قد خم می کنند و نقش افکارشان را روی صفحه کاغذ می اندازد. ماهان بختیاری یکی از شاگردان پایه اول این معلم است. از همان دانش آموزانی که آقایی پور در دفتر کلاسی جلوی اسمش نوشته با اعتماد به نفس بالا. یکی از همان 3 نفری که مادرش در آن روزها بریل را یاد گرفت تا یار خانم معلم در خانه باشد. ماهان می گوید: «پارسال تمام کلاس هایم مجازی بود؛ اما خیلی دوست داشتم به مدرسه بروم و آنجا کنار خانم آقایی پور درس بخوانم. خوبیِ درس خواندن مجازی این بود که خانواده ام بریل را به طور کامل یاد گرفتند.» ماهان به اینجا که می رسد صدایش از آن شورِ اول گفت وگو می افتد و می گوید: «خط بریل یک سری ویژگی هایی دارد که باید آن ها را رعایت کنیم. اگر در مدرسه باشیم بهتر است چون خانم معلم کنارمان همه چیز را بهتر درس می دهد. بعضی وقت ها کلاس آنلاین برایم سخت می شد. گاهی اینترنت قطع بود و صدایم به خانم معلم نمی رسید. دوست دارم مدرسه باز شود و آنجا درس بخوانم.»
نمی دانید خواندن خط بریل از صفحه گوشی چقدر کار سختی است
این معلم مجتمع نابینایان شهید محبی از ساعت هفت و نیم تا 10 صبح مشغول تدریس به دانش آموزان پایه ششم و از 10 تا 12 و نیم با شاگردان پایه اول همراه می شد. او اذعان می کند: «در طول روز چند ساعتی هم برای تولید محتوا زمان می گذاشتم. برای پیام های بعد از ساعت کلاس برنامه ریزی کرده بودم. دانش آموزان باید بعدازظهرها از ساعت 18 تا 20 تکالیف خود را ارسال می کردند و من در همان بازه زمانی آن ها را بررسی می کردم. خارج از این بازه زمانی بدون دلیل موجه تکالیف پذیرفته نبود. از مادرها می خواستم بالای تکلیف، اسم دانش آموز، عنوان تکلیف و تاریخ را بنویسند. مادرها نیز با من همراه بودند؛ اما نمی دانید خواندن خط بریل از صفحه گوشی و تصحیح آن ها چقدر کار سختی است. بچه ها یاد گرفته بودند اشتباهشان را بگویند تا اصلاح شود و می دانستند هیچ وقت مورد بازخواست قرار نمی گیرند. این مهم مستلزم آن بود که مادر به معلم اعتماد داشته باشد و بداند که خواست آموزگار، تنها پیشرفت شاگردانش است.»
آناهیتا آقایی پور به اهمیت ایجاد انگیزه در این نوع آموزش اشاره می کند و می گوید: «با همراهی مطلوب مادران و مسئولیت پذیری و انگیزه بالای دانش آموزانم، اواخر آذر و اوایل دی به قدری روخوانی کلاس اولی ها قوی شد که مادرها فکر می کردند معجزه شده است!»
«در شرایط حضوری هیچ وقت امکان نداشت از کار خسته شوم؛ ولی آموزش آنلاین خیلی سخت است. در شرایط عادی معلم ها بعد از ساعت کلاسی، وقت آزاد برای رسیدگی به زندگی خود داشتند؛ اما در آموزش مجازی حتی روزهای تعطیل و در ساعات غیر کاری، زمان زیادی را برای پیشبرد آموزش صرف می کردم.» این ها را معلمی می گوید که سال ها سابقه تدریس در همه پایه های مقطع ابتدایی را دارد و هیچ وقت اجازه نداده راه نا امیدی در وجود خودش و شاگردانش باز شود.
او ادامه می دهد: «آموزش مجازی آن سطح از بازدهی که مد نظر داریم را ندارد. هرچند من از شاگردانم بسیار راضی هستم؛ اما اگر آموزش حضوری بود بچه ها مباحث درسی را عمیق تر دریافت می کردند. به هر حال به آینده امیدوارم.»
شبکه شاد با وجود به روزرسانی های قوی ؛ اما برای آموزگارانی که آسیب دیده بینایی هستند و دانش آموزانِ دارای این نوع معلولیت، مناسب سازی نشده است. این معلم می گوید: «وقتی فرد نابینایی بخواهد از گوشی یا تبلت استفاده کند، از نرم افزارهای صفحه خوان گوشی یا «تاک بک» (Talk Back) استفاده می کند که از پیام های متنی، خروجی صوتی ارائه می دهد. با فعال بودن آن، با لمس پیام های نوشتاری از ابتدا تا انتهای متن خوانده می شود. این قابلیت در نرم افزار شاد وجود ندارد و فرد نابینا دستش را در هر قسمتی از برنامه شاد بگذارد پیام ها خوانده نمی شود. امیدوارم یا این مشکل مرتفع شود یا نرم افزار جایگزین برای دانش آموزانِ با این نوع معلولیت معرفی شود.»
آقایی پور معلمی است که سابقه مربی گری در رشته های دو میدانی و بدن سازی دانش آموزان آسیب دیده بینایی را نیز دارد و دانش آموزانش در رشته مادر، در سطح کشور جام قهرمانی برده اند. او بر این باور است زنگ ورزش اهمیت بسیار بالایی دارد و با افسوس از محروم شدن دانش آموزانش از استفاده از ظرفیت سالن ورزشی مجهز مجتمع نابینایان شهید محبی سخن می گوید. او می افزاید: «اگر می توانستم، حتما ورزش را هر روز در برنامه درسی دانش آموزان آسیب دیده بینایی می گنجاندم. این بچه ها، تحرک بسیار کمی دارند و ممکن است درگیر مشکلات اسکلتی یا چاقی شوند. ورزش برای آن ها جزء واجبات است. اگر دانش آموزان مقطع ابتدایی معلم ورزشِ حرفه ای داشته باشند برایشان بسیار کمک کننده خواهد بود. نمی خواهم این بچه ها سر بار خانواده و جامعه باشند؛ بلکه آن ها باید افرادی توانمند باشند و اثرات تلاش های خود را حس کنند. همچنین دانشِ این بچه ها باید فراتر از کتب درسی باشد تا با اطلاعات کافی وارد جامعه شوند و در مقابل سایرین احساس کمبود نکنند. در این راستا مطالعات زیادی دارم و آن ها را به دانش آموزانم منتقل می کنم.»
دانش، سودمندترین مکملِ تجربه است. تجربه با دانش است که شکوفا می شود. این معلم فداکار قصه در این رابطه از مسئولان آموزش و پرورش استثنایی خواسته ای دارد و می گوید: «مسئولان به عنوان افراد حقوقی با نخبگانی که در حوزه کار با دانش آموزان آسیب دیده بینایی تجربه، دانش و تخصص دارند، مشورت کنند، راهکار بگیرند و به آن ها عمل کنند. از سویی دیگر اگر آموزگاران حوزه دانش آموزان آسیب دیده بینایی، مدیران، مشاورین و اولیا تعامل مناسب و موثری با یکدیگر داشته باشند نتیجه این می شود که دانش آموزان از آموزش آنلاین نهایت بهره را می برند و بازخوردهای مطلوبی می دهند.»
منبع: پانا.