نشست رونمایی از «دایرة المعارف نابینایی و نابینایان» و «تجربه گزاری دستاوردهای مدیریتی در جامعه نابینایان» روز چهارشنبه 23 آبان با حضور احمد مسجد جامعی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی اکبر جمالی مدیرعامل انجمن نابینایان ایران، منصور شادکام قائم مقام انجمن نابینایان ایران و از نویسندگان این دو کتاب، محمد نوری مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین از نویسندگان کتاب دایرة المعارف نابینایی و نابینایان و جمعی از فعالان فرهنگی و رسانه ای جامعه نابینایان همزمان با نخستین روز از هفته کتاب در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
ضرورت توجه ویژه به حوزه مسائل فرهنگی در کشور
در ابتدای این نشست، مهندس شادکام قائم مقام انجمن نابینایان ایران گفت: در آغاز سخنانم جا دارد از آقای مسجد جامعی فرهیخته و خدمتگزار فرهنگی کشورمان، آقای موسوی بجنوردی رئیس محترم دایرة المعارف بزرگ اسلامی، آقای گودرزی مدیرکل توسعه کتابخانه ها و دکتر محمدیان مدیرکل پژوهش و آموزش نهاد کتابخانه های عمومی کشور، دکتر صفاری فرد مدیرکل پیشگیری از معلولیت و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، مسئولان خانه کتاب و سایر اهالی فرهنگ از جامعه نابینایان تشکر کنم. همچنین از خیرین عزیز آقای مهندس میقانی مدیر انتشارات بعثت، آقای مهندس سوری، مهندس نبیزاده، مهندس صادقپور و دکتر خوانینزاده مدیر مؤسسه رودکی سپاسگزارم که امروز در این نشست حاضر شدند. قائم مقام انجمن نابینایان ایران در ادامه سخنان خود از افرادی که در تألیف دایرة المعارف با انجمن نابینایان ایران و دفتر فرهنگ معلولین همکاری کردند قدردانی کرد و گفت: از کشورهای افغانستان، تاجیکستان، آلمان، فرانسه، آمریکا و افرادی در ایران در تدوین این دایرة المعارف نقش داشتند. شادکام ادامه داد: صحبت کردن در جمع شما فرهیختگان فرهنگی بسیار کار دشواری است. جسارت می خواهد در حضور جناب آقای مسجد جامعی بزرگوار و سایر دوستانی که از آنها نام برده شد، بخواهم سخنی بگویم. مهندس منصور شادکام گفت: امروزه فرهنگ از ارکان اصلی هر جامعه است. اگر اقتصاد و سیاست را رکن های دیگر جامعه به شمار آوریم، فرهنگ از اقتصاد و سیاست خیلی بالا تر و مهم تر است. عمده مشکلاتی که در جامعه وجود دارد، ریشه آن در مسائل فرهنگی است. علیرغم آن که کشور ما یک گنجینه فرهنگی محسوب می شود و کشوری با فرهنگ ایرانی و اسلامی است، اما متأسفانه قدر آن را نمی دانیم. امروز فرهنگ می تواند بسیاری از مشکلات جوامع را برطرف کند. تمام مشکلاتی که در کشورها با آن رو به رو هستند، درگیری ها و بزه کاری هایی که در جوامع وجود دارد، همگی از کمبود های فرهنگی ناشی می شود.
قائم مقام انجمن نابینایان ایران در ادامه سخنان خود بیان داشت: رکن اصلی فرهنگ کتاب است. اگرچه صدا و سیما، سینما و نشریات هم عضوی از حوزه فرهنگ محسوب می شوند، اما کتاب نقش مهم تری در فرهنگ ایفا می کند. از همه مهم تر، دایرة المعارف ها هستند که می توانند به عنوان یک کتاب مرجع، پاسخ بسیاری از سؤالات پژوهشگران را بدهند. از این رو، با جناب آقای محمد نوری مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین که سابقه بسیار درخشانی در بخش کتاب افراد دارای معلولیت دارند و فعالیت های بسیار گسترده ای در این زمینه انجام داده اند وارد مذاکره و همکاری شدیم تا اولین دایرة المعارف نابینایی و نابینایان را تدوین کنیم. مهندس شادکام تصریح کرد: دایرة المعارف در کشورهای دیگر هم وجود دارد، اما به این شکل کامل نیست. این کتاب، اولین دایرة المعارفی است که برای نابینایان با رویکرد مسائل نابینایی در کشور ما منتشر می شود.
مهندس شادکام در ارتباط با کتاب تجربه گزاری دستاوردهای مدیریتی در جامعه نابینایان بیان کرد: پس از حدود 13 سال که من به انجمن نابینایان ایران وارد شدم، در این انجمن با مسائل و مشکلات زیادی مواجه شدم و تصمیم گرفتم این مسائل را در قالب مصاحبه در رسانه ها بازتاب دهم. مهندس شادکام ادامه داد: مشکلات جامعه نابینایان در حوزه های فرهنگی، اقتصادی، معیشتی، مسکن، بیمه، شهریه دانشگاه ها، مستمری ها، چالش های سازمان های مرتبط، قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، وضعیت اشتغال و استخدام و به طور کلی مطالباتی که جامعه هدف از ما داشتند، این مطالب را در قالب یک کتاب به نام تجربه گزاری دستاورد های مدیریتی در جامعه نابینایان گرداوری کردم. این کتاب نیز می تواند به عنوان یک کتاب مرجع، برای آیندگان مورد استفاده قرار گیرد.
کم کاری جدی در حوزه مسائل فرهنگی نابینایان
محمد نوری، مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین در مراسم رونمایی از کتاب دایرة المعارف نابینایی و نابینایان گفت: مایه مباهات است که چنین سند مهم تاریخی در این مرز و بوم شکل گرفته و امروز با حضور شما عزیزان رونمایی می شود. حتی در کشورهایی چون آمریکا و کشورهای اروپایی هنوز دایرة المعارف جامع و پابلیک برای نابینایان منتشر نشده است. آنچه منتشر شده، سه چهار دایرة المعارفی است که در زمینه های پزشکی و توانبخشی وجود دارد. در زمینه مسائل مختلف اجتماعی و فرهنگی نابینایان در کشورهای پیشرفته دنیا هنوز اقدامی مشاهده نشده است. نوری ادامه داد: ذهن خلاق ایرانی و مشارکت مدنی در این پروژه بزرگ، این امر را در ایران محقق کرد. کتاب های مرجع به ویژه دایرة المعارف ها زیرساختی است که موجب پیشرفت فرهنگی و اجتماعی مخصوصاً در اقشار فرودست مانند نابینایان می شود. نوری در خصوص کارکرد دایرة المعارف بیان کرد: دایرة المعارف در افزایش آگاهی ها و رشد قدرت فکری مؤثر است و افراد را برای حل مسائل آماده می سازد. دایرة المعارف دانش و تجارب را از تاریخ و از جوامع دیگر انتقال می دهد. دایرة المعارف، فناوری ها را منتقل می کند و به گسترش ارتباطات سازنده کمک می کند. دایرة المعارف ها در ایجاد پیوند های اجتماعی یاری می رسانند و زمینه های تفاهم و همزبانی در توسعه ملی را فراهم می کند.
مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین در ادامه سخنان خود اظهار کرد: نابینایان در بسیاری از کشورها به زندگی نرمال و مطلوبی دست یافته اند. شاخص های دسترس پذیری، آموزش و پرورش، کالا های هنری، آثار فرهنگی، رفاه و مسکن در این کشورها وضعیت مطلوبی پیدا کرده است. تجربه تاریخی می گوید این کشورها ابتدا زیرساخت های فرهنگی را آماده کرده اند. ابتدا در عرصه هایی مانند مدرسه، آموزش، رسانه، مطبوعات، کتاب و کتابخانه رشد یافته اند و سپس به توسعه مدنی رسیده اند. نوری بیان داشت: متأسفانه نهاد های فرهنگی و اجتماعی ما در عرصه های نابینایان کمتر کوشا بوده اند. به ویژه در زیرساخت های فرهنگی مانند آثار مرجع، کم کاری مشهود است. وی ادامه داد: تاکنون در ایران دولت تنها یک اثر مرجع در سال ۱۳۷۹ یعنی کتاب شناسی آثار بریل و صوتی توسط کتابخانه ملی ایران را منتشر کرده است. یعنی طی ۴۵ سال در این نظام، نیازهای اصلی جامعه معلولین مغفول مانده است. البته جامعه مدنی و مردم تاکنون حدود ۲۰ عنوان آثار مرجع نابینایی را منتشر کرده اند. از جمله دفتر فرهنگ معلولین که زیر نظر جناب آقای سید جواد شهرستانی نماینده آیة الله سیستانی آن هم بدون مساعدت دولت و مسئولین محترم فعالیت می کند.
مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین ادامه داد: این مسائل در تاریخ ثبت و ضبط می شود و آیندگان درباره ما و شما قضاوت خواهند کرد. جامعه نابینایان و کم بینایان در حال حاضر حداقل نیاز به یکصد عنوان دایرة المعارف، دانش نامه و فرهنگ نامه و دیگر آثار مرجع دارد. اگر هر نهاد فرهنگی دولتی حداقل تنها پنج درصد از هزینه های خود را به این امر اختصاص دهند، حتماً به شاخص های مطلوبی خواهیم رسید. البته در زمینه ناشنوایان و در زمان وزارت دکتر مسجد جامعی و با حمایت ایشان، اولین کتاب دایرة المعارف ویژه ناشنوایان با مدیریت این جانب در سال 1378 منتشر شد.
مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین در خصوص دایرة المعارف نابینایی و نابینایان نیز گفت: تألیف و آماده سازی نهایی این کتاب مطابق ضوابط دائرة المعارف نگاری، شامل شناسایی مدخل ها، جمع آوری اطلاعات، تدوین مقالات، ویرایش علمی و فنی در مدت پنج سال انجام شد. در واقع این مجموعه با تأمین اطلاعات لازم برای نابینایان، مدیران جامعه و مسئولان نهادها و مراکز جهانی و عموم مردم، آنان را جذب اقتضائات و ضرورت های این جامعه می کند. همچنین راه های تغییر و تحول و پیشرفت را برای آنها هموار می کند. دائرة المعارف نابینایی و نابینایان در سه جلد و 2100 صفحه در قطع وزیری با جلد سخت شامل پنج هزار و هفتصد مدخل با ترتیب الفبایی است که به معرفی شخصیت ها، مؤسسات، مراکز، اماکن، تجهیزات توانبخشی، نشریات و کتاب های مختلف در موضوعات نابینایان پرداخته است. وی درباره هدف اصلی نگارش این دائرة المعارف گفت: موضوع محوری این کتاب، ارائه اطلاعات عمومی درباره موضوعات و آثار نابینایان و کم بینایان است و یک اثر تخصصی نیست. از این رو، مدخل ها به گونه ای انتخاب شده است که بسامد اجتماعی بیشتر داشته باشند و همچنین همه حوزه ها را پوشش دهد. نوری تأکید کرد: این اثر یک کتابشناسی صرف نیست، هر چند اطلاعات کتابشناسی هم دارد. ضمن اینکه یک شخصیت شناسی یا مجموعه ای درباره مسائل پزشکی و توانبخشی نابینایان یا صرفاً گزارشگر رخدادهای تاریخی و ملی نابینایان نیست. هر چند همه این قلمرو ها را پوشش می دهد. به علاوه حوزه های دیگر نابینایان را هم شامل می شود. نوری افزود: این کتاب فقط در چارچوب و قلمرو نابینایان و کم بینایان است و به مسائل دیگر جوامع نمی پردازد. همچنین عمومی بودن آن در محتوا و ادبیات مقالات هم تأثیر داشته و با قلمی ساده و روان و در حدّ امکان به دور از اصطلاحات پیچیده یا عبارات دشواریاب تألیف شده است. مخاطبان و کاربران این مجموعه از نظر توانمندی های فرهنگی و ظرفیت های ادراکی در سطح متوسط جامعه بوده و ضرورتاً وضع آنان لحاظ شده است. نوری خطاب به مسئولان گفت: مدیران محترم، امروز شما سرمایه انسانی بزرگی در اختیار دارید. فکر نکنم هیچ کشوری به اندازه ایران افراد تحصیل کرده و با تجربه در جامعه نابینایان و کم بینایان داشته باشد. هزاران فرد که چند دهه در نظام آموزش و پرورش مجرب و پخته شده اند، هزاران بسیارند که در نظام اداری در مؤسسات و مراکز هنری و غیره آب دیده شده اند و از اعضای جامعه هدف هستند. این افراد سرمایه عظیمی هستند. اگر به آنها توجه نکنید، مهاجرت می کنند و آغوش هایی برای آنها در جهان و خارج از مرز ها باز است و کلی امکانات در اختیار این قشر قرار می گیرد. برای مثال، نابینایی که در ایران فاقد شغل بوده، ولی در آمریکا دفتر وکالت دارد یا برای خود نویسنده برجسته ای هستند. برخی از این افراد در نگارش دایرة المعارف نابینایی و نابینایان به ما کمک کردند که اسامی آنها در ابتدای کتاب آمده است. نوری بیان کرد: آیا زشت نیست قالیان و حافظان قرآن نابینای مصری در ایران رفت و آمد داشته باشند ولی نابینایان قاری کشور ما که در سطح بین المللی نیز درخشیده اند حتی نتوانند به کشورهای منطقه سفر کنند و آموزش بدهند؟
مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین در پایان سخنان خود گفت: همه رسانه ها و مسئولان از ناترازی آب، برق، گاز و حامل های انرژی می گویند، اما کسی به ناترازی در نیازهای فرهنگی و کمبود تولید آثار فرهنگی به ویژه در جامعه نابینایان اشاره نمی کند. بی تردید در آینده، این ناترازی ها آثار مهلک خود را بیش از پیش نشان خواهد داد.
دائرة المعارف نابینایی و نابینایان» اثری منحصر به فرد در کشورهای منطقه است
احمد مسجد جامعی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این نشست با اشاره به ظرفیت های علمی و فرهنگی موجود در جامعه نابینایان گفت: مسئله محوری ما باید افزایش آگاهی و یادگیری آحاد جامعه و شهروندان در نوع برخورد با جامعه معلولان و استفاده حداکثری از ظرفیت آنان باشد. وی ضمن انتقاد از برچسب زنی به جامعه معلولان و به ویژه نابینایان گفت: مسئله ما افزایش توانایی های نابینایان نیست، بلکه با تالیف چنین آثاری باید روی افزایش آگاهی شهروندان برای استفاده از ظرفیت های این جامعه کار کنیم. در حوزه های فرهنگی کمتر به معلولان و نابینایان پرداخته ایم، اما تالیف چنین کتاب هایی آغاز برنامه ای هدفمند در این مسیر است که از جامعه ناشنوایان شروع شد. در حوزه نابینایان هم « دائرةالمعارف نابینایی و نابینایان» چاپ شده و در زمینه سایر معلولیت های جسمی-حرکتی و ذهنی هم کارهای خوبی در حال انجام است که در صورت اتمام کار، یک مجموعه کامل خواهیم داشت. وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن بر شمردن نقاط قوت و ضعف کتاب دایرة المعارف نابینایی و نابینایان گفت: در این کتاب اطلاعات بسیار خوبی آمده است و وجه تمایز آن پرداختن به شخصیت های تاریخی از نگاهی متفاوت و نو است. همچنین جای اسامی برخی از بزرگان علمی و فرهنگی کشور و جوامع اسلامی در این مجموعه خالیست که در ویرایش های بعدی قابل جبران است. دکتر مسجد جامعی بیان کرد: نگاه ما نسبت به معلولان بیشتر نگاه کالبدی بوده است و کمتر از حوزه فرهنگی به مسائل نابینایان پرداخته شده است. البته نگاه کالبدی هم مهم است. مسجد جامعی با اشاره به تدوین دایرة المعارف نابینایی و نابینایان گفت: گرداوری چنین مجموعه عظیمی نه تنها در کشور ما بی سابقه است، بلکه در کشورهای منطقه و کلیه کشورهای اسلامی نیز نظیر نداشته است.
در ادامه این مراسم، احمد مسجد جامعی در نقد کتاب دایرة المعارف نابینایی و نابینایان گفت: در کنار نکات مثبت این کتاب، نباید نقاط ضعف آن را نیز نادیده گرفت. جا دارد برخی افراد شناخته شده در جامعه نابینایان در نگارش های بعدی به این دایرة المعارف اضافه شود. برای مثال، آقای ارکانی مدیر شبکه دوم سیما، از مدیران ارشد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و از مشاوران ارشد بنده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. در حال حاضر که برخی مدخل ها را مطالعه کردم نام ایشان در این کتاب نبود که جا دارد در نگارش های بعدی تکمیل شود. مسجد جامعی در ادامه نقد خود نسبت به دایرة المعارف نابینایی و نابینایان گفت: بهتر است متناسب با هر مدخل، حجم مطالب نیز مشخص شود. این امر در دایرة المعارف نویسی بسیار حائز اهمیت است. برای مثال برای یک مطلب 300 کلمه و برای موضوعی دیگر باید یک هزار کلمه نوشته شود. مسجد جامعی بیان کرد: مسئله دیگر افرادی هستند که شهرت جهانی دارند. مانند رودکی پدر شعر فارسی یا طه حسین از نویسندگان مطرح و حافظ قرآن در مصر. معرفی و کتاب های این افراد در دایرة المعارف های ایرانی و جهانی بسیار آمده است. لذا اگر قرار باشد نام این افراد در دایرة المعارف نابینایان اشاره شود، باید وجوه دیگری از زندگی آنها که در کمتر جایی به آن پرداخته شده است مورد توجه قرار گیرد.
توجه انجمن نابینایان ایران به مسائل فرهنگی از ابتدای دهه ی ۹۰
علی اکبر جمالی مدیرعامل انجمن نابینایان ایران نیز در این مراسم گفت: تا سال 1390 تمرکز فعالیت های انجمن نابینایان ایران عمدتاً بر روی مسائل حمایتی بود. اما از اوایل دهه 90، کم کم مسائل فرهنگی را در اولویت کارهای خود قرار دادیم. ابتدا با همکاری شرکت سامسونگ 15 کتابخانه دیجیتال گویا ویژه کودکان و نوجوانان نابینا ساخته شد که در حال حاضر نیز فعال هستند. جمالی با اشاره به برگزاری جشنواره های فرهنگی توسط انجمن نابینایان ایران اظهار کرد: جشنواره کاما کتاب افراد معلول ایران و جشنواره گامینو که رویکرد آن حمایت از نابینایان فعال در فضای مجازی است، یکی دیگر از اقدامات فرهنگی انجمن نابینایان ایران در سال های اخیر محسوب می شود. جمالی به انتشار ماهنامه نسل مانا نیز اشاره کرد و بیان داشت: یکی از دستاورد های فرهنگی انجمن نابینایان ایران در سال های اخیر ماهنامه نسل مانا است که به صورت متنی، صوتی و بریل منتشر می شود. بسیاری از مطالب روز دنیا در این ماهنامه توسط خود نابینایان تولید و منتشر می شود. مدیرعامل انجمن نابینایان ایران راه اندازی چاپخانه تخصصی بریل در انجمن را یکی دیگر از اتفاقات مهم جامعه نابینایان قلمداد کرد و در این ارتباط گفت: در سال جاری و با حمایت سفارت استرالیا، اقدام به تأسیس چاپخانه بریل کردیم تا علاوه بر انتشار ماهنامه نسل مانا در تهران، بتوانیم نیاز های مطالعاتی افراد با آسیب بینایی را به خط بریل منتشر کنیم. وی با اشاره به تعداد کم چاپخانه های تخصصی بریل در ایران اظهار داشت: در پایتخت به غیر از انجمن، تنها یک چاپخانه تخصصی داریم. قطعاً با توجه به نیاز های موجود، مؤسسه رودکی با 18 کارمند، نمی تواند تمامی نیاز های چاپ کتاب در زمینه صوتی و بریل را پوشش دهد. جمالی با اشاره به سخنان دکتر صفاری فرد مدیرکل دفتر پیشگیری از معلولیت ها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور بیان کرد: ایشان در خصوص چاپ بریل و نسخه گویای دایرة المعارف نابینایی و نابینایان ابراز امیدواری می کند، در حالی که امیدواری ایشان دردی را از ما درمان نمی کند. بلکه انتظار میرود همین فردا بودجه مورد نیاز برای تبدیل نسخه صوتی و بریل این دانش نامه بزرگ را در اختیار مجموعه رودکی قرار دهد تا آنها با تجاربی که در این زمینه دارند، بتوانند این امر را محقق کنند. مدیرعامل انجمن نابینایان ایران در پایان سخنان خود از مهندس منصور شادکام، محمد نوری و دکتر علی نوری در دفتر فرهنگ معلولین برای چاپ این دو کتاب ارزشمند، تشکر و قدردانی کرد.
در پایان این نشست، از کتاب «دائرة المعارف نابینایی و نابینایان» نوشته منصور شادکام و محمد نوری و «تجربه گزاری دستاوردهای مدیریتی در جامعه نابینایان» نوشته منصور شادکام که توسط انتشارات «توانمندان» ناشر تخصصی معلولیت و معلولان چاپ شده است، رونمایی شد. همچنین به افرادی که در نگارش این دایرة المعارف همکاری داشته اند، گواهی همکاری اعطا شد. در پایان مراسم نیز با صرف ناهار از میهمانان پذیرایی شد.
منبع: روابط عمومی انجمن نابینایان ایران