چاپ شاهنامه علمی به خط بریل یک اقدام ضروری است

این روز ها در محافل ادبی, سخن از حکیم توس, فردوسی پاکزاد است؛ چرا که 25 اردیبهشت را به نام این شاعر نامی و حکیم گرانسنگ نام نهاده اند.
آنچه برای نابینایان درباره ی این حکیم و شاعر بزرگ شاید جالب توجه باشد, نکته ایست درباره ی اثر ماندگار «شاه نامه»؛ اثری که همچنان تازه است و برای اهل علم و تاریخ و ادب ایران زمین, جاودانه.
سال ها پیش مرکز نابینایان رودکی که تخصصاً اقدام به ضبط و چاپ بریل کتاب برای نابینایان را انجام می دهد, نسخه ی چاپ مسکوی شاه نامه را در 25 بریل, چاپ کرد؛ اما این نسخه در قیاس با نسخه هایی که بعد ها منتشر شد –مثل نسخه ی دکتر خالقی مطلق-, دارای اشکالاتیست و ضروریست مسئولان این مرکز اقدام به چاپ نسخه ی بهتری از شاه نامه نمایند.
مهدی فکری, دانش آموخته و پژوهشگر تاریخ در گفت و گو با ایران سپید, اجمالاً این اشکالات را در مقایسه با نسخه ی دکتر خالقی مطلق بررسی می کند: «شاهنامه به بریل سال ها پیش از روی نسخه ی چاپ مسکو برگردانده شد که آن زمان علمی ترین نسخه از اثر حکیم توس بود. این نسخه در 1971 میلادی و 1350 خورشیدی در مسکو منتشر شد و سال ها بعد در مرکز رودکی به بریل برگردانده شد. ولی امروز علمی ترین نسخه از شاهنامه, نسخه دکتر خالقی مطلق است در که در 8 جلد بینایی در سال 1386 منتشر شد؛ البته چون پاورقی های کتاب زیاد بود, در 8 جلد منتشر شد؛ اما بعد ها انتشارات سخن همین نسخه را در 4 جلد به بازار عرضه کرد که خیلی ها از همین نسخه بهره مند می شوند و لازم است این نسخه که به تصحیح دکتر خالقی مطلق رسیده, به بریل برگردانده شود.»
مهدی فکری صحبت هایش درباره ی تفاوت های این دو نسخه و اشکالات چاپ مسکوی شاهنامه را چنین ادامه می دهد: «یکی از مهمترین اشکالات چاپ مسکو, استفاده از 4 نسخه ی خطی در تصحیح بود. در واقع چاپ مسکو در 9 مجلد منتشر شد که سه جلد اول آن را از 3 نسخه ی خطی برای تصحیح استفاده کردند و بقیه ی مجلدات را از 4 نسخه ی خطی بهره گرفتند. حال آنکه دکتر خالقی در تصحیح خود, از 16 نسخه ی خطی بهره گرفته است. اتفاقاً همین نکته بسیار مهم است؛ چرا که هرچه از نسخه های خطی بیشتری در تصحیح شاهنامه استفاده شود, اشکالات موجود در متن بیشتر آشکار می شود. چون این اثر مورد علاقه ی بسیاری از مردم و حتی دربار شاهان بوده, خیلی ها علاقه مند این بودند که از شاهنامه نسخه برداری کنند. بنا بر این نسخه های زیادی از شاهنامه ی فردوسی موجود است که هیچ کدام بی اشکال نیست. چون در طول زمان فهم از ابیات شاهنامه تغییر کرده است. مثلاً کاتب یا نسخه بردار هرجا از شاهنامه را که متوجه نشده, تغییر داده یا برای بهتر فهمیدن آن, ابیاتی اضافه کرده است. بنا بر این هرچه مصحح از نسخه های بیشتری بهره ببرد, اثرش علمیتر خواهد بود. در حال حاضر علمیترین نسخه ی شاهنامه تصحیح دکتر خالقی مطلق است که از سال 1366 تا 1386 کار تصحیح آن طول کشید.»
فکری معتقد است نسخه چاپ مسکو به دلیل نبود فهم کامل از ابیات دارای اشکالات زیادیست: «همانطور که از اسمش پیداست, این تصحیح در آکادمی علوم مسکو صورت گرفته که کارمندان و تصحیح کننده های آن روس بوده و آشنایی عمیق و دقیق از زبان فارسی را نداشتند تا ابیات شاهنامه را دقیق تر بفهمند و واژه های مناسبی انتخاب کنند. حال آنکه دکتر خالقی با شناخت کاملی که از زبان و زمان فردوسی, ادبیات آن دوران داشت, از واژه های فارسی کهن نزدیک به دوران فردوسی استفاده کرده است. ضمن اینکه قدیمیترین نسخه ی مورد بهره برداری مسکو, مربوط به 675 قمریست؛ حال آنکه تصحیح دکتر خالقی از نسخه ی فلورانس مربوط به 614 قمری که قدیمیترین نسخه ی موجود از شاهنامه است, بهره برده.»
مهدی فکری اقدام برای چاپ بریل نسخه ی دکتر خالقی را امری ضروری می داند: «با این توضیحات, ضروریست مسئولان امر اقدام به چاپ بریل شاهنامه تصحیح دکتر خالقی مطلق کنند که در 4 جلد از سوی انتشارات سخن روانه ی بازار شده و می تواند کمک شایانی به پژوهشگران نابینا که در حوزه ی تاریخ ادبیات مطالعه می کنند, بنماید.»
منبع: ایران سپید