نویسنده: امین عرب
منبع: ششمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
مقدمه
افراد با آسیب بینایی در ارتباطات بین فردی بیشتر به جنبۀ کلامی روابط توجه دارند و بر آن متمرکزند. وجود آسیب در حس بینایی گاهی منجر می شود که افراد نسبت به شیوه های غیرکلامی ارتباط و زبان بدن کم توجهی نشان دهند و آنچنان که شایسته است، در پی استفاده از آن نباشند. حتی آن دسته از افراد با آسیب بینایی که بر اهمیت ارتباطات غیرکلامی واقفند، برای یادگیری و چگونگی استفاده از آن با چالش مواجه اند. در این مطلب نخست از اهمیت ارتباطات غیر کلامی سخن خواهیم گفت و در ادامه تکنیک هایی را برای به کار گیری این شیوه در موقعیت های گوناگون به افراد با آسیب بینایی پیشنهاد خواهیم کرد.
اهمیت ارتباطات غیرکلامی
فرض کنید به شخصی که با او در ارتباط هستید علاقه مند شده اید. در این صورت شما در هنگام گفت و گو سعی می کنید با ارائه بازخورد شفاهی نشان دهید که از آنچه او می گوید خوشتان آمده است؛ اما اگر در هنگام صحبت به جای دیگری نگاه کنید یا از وی فاصله بگیرید، او چه فکر خواهد کرد؟ حتی اگر ارتباط کلامی شما جذاب باشد، او احتمالاً تصور می کند که شما خسته شده اید یا به شکل دیگری مشغول هستید. در این موقعیت شما یک پیام کاملاً نادرست را به طرف مقابل منتقل کرده اید.
این موقعیت و موقعیت های مشابه که هر روز با آنها مواجهیم، حاکی از اهمیت یادگیری چگونگی استفاده از زبان بدن و به طور کلی شیوۀ ارتباط غیر کلامی برای افراد با آسیب بینایی است. در این نوشته توضیح می دهم که چگونه می توانید از طریق زبان بدنتان به آنچه دیگران می گویند واکنش نشان دهید.
رسیدن به مقصد فقط اولین قدم است. اینکه بعد از رسیدن به مقصد چگونه خود را نشان دهیم، به همان اندازه اهمیت دارد.
حقایقی در خصوص ارتباطات انسانی
1-هشتاد درصد تعاملات اجتماعی با ارتباطات غیرکلامی شروع می شوند؛
2- پنجاه و پنج درصد از پیام منتقل شده تماس چشمی، وضعیت بدن و حالت سر است؛
3- سی و هشت درصد از آن دامنه و بسامد صداست؛
4- تنها هفت درصد از آن به کلمات به کار رفته بر می گردد.
تماس چشمی، موقعیت بدن و فضا
1- تماس چشمی زمانی رخ می دهد که شما به معنای واقعی به چهره یکدیگر نگاه کنید. یعنی صورت شما رو به روی صورت فرد مقابل باشد؛
2- صدای فرد مقابل را دنبال کنید و سرتان را رو به او بچرخانید؛
3- فضای بدن به طور کلی بیضی یا تخم مرغی شکل است. فاصله قابل قبول بین دو نفر هنگام ایستادن رو به روی یکدیگر، به اندازه طول شانه تا نوک انگشتان؛ هنگام ایستادن پشت دیگری در صف، به اندازه نصف آن و هنگام ایستادن کنار افراد به اندازه آرنج تا نوک انگشتان است. البته این موضوع در فرهنگ های مختلف می تواند متفاوت باشد؛
4- فرد کم بینا ممکن است ترجیح بدهد به جای رو در رو، در زاویه ۹۰ درجه فرد مقابل خود قرار گیرد؛ زیرا ممکن است احساس کند نزدیک شدن به فرد بینا برای شناسایی وی می تواند باعث معذب شدن او گردد. این زاویه فرد کم بینا را نیم قدم به طرف مقابل خود نزدیکتر می کند، بی آنکه به شکل نا خوش آیندی رو در رو شوند.
دست دادن
در هنگام برخورد با افراد هم سن یا کم سال تر از خودتان، شما در دست دادن پیشقدم شوید. با افراد صمیمی محکمتر از افرادی دست بدهید که ارتباطتان رسمی است؛ اما با هیچکس شل دست ندهید. اگر با فردی که از نظر سن یا جایگاه اجتماعی از شما بالاتر است مواجهید، اجازه دهید او برای دست دادن پیشقدم شود و دستتان را در موقعیتی قرار دهید که اگر مایل باشد بتواند با شما دست دهد.
ژست ها
1- افزودن حرکات بدن به یک عبارت کلامی، منظور شما را بهتر می رساند؛
2- ژست ها می توانند از یک لبخند ساده تا حالت و حرکات کل بدن را در بر بگیرند؛
3- برای یادگیری ژست های مناسب هر موقعیت، می توانید از دوستان و خانواده خود کمک بگیرید؛
4- دو حرکت رایج برای پاسخ به دیگران، بالا بردن سر به معنای خیر و پایین آوردن سر به معنای بله است؛
5- اگر ژستی را تازه یاد گرفته اید، در حضور افراد نزدیک آن را انجام دهید تا در طبیعی تر شدن آن حرکت به شما کمک کنند.
سراپا گوش بودن
شما می خواهید پیام های غیرکلامی تان، پیام های کلامی را تأیید و تقویت کنند. برای مثال اگر بگویید «شما آدم جذابی هستید»، می توانید این جمله را با نشان دادن علاقه خود به روش های غیرکلامی تأیید کنید. به کار گیری شیوه غیر کلامی به فرد مقابل نشان می دهد که شما سراپا گوشید. این حالت را می توانید با حرکاتی که در ادامه می آید نشان دهید.
^ سر: سر شما باید کاملاً صاف و عمودی و رو به طرف مقابل باشد و می توانید گهگاه به نشانه موافقت سر تکان دهید.
* چشم: اگر می توانید، مستقیماً به چشم طرف مقابلتان نگاه کنید؛ اگر بینایی شما این امکان را نمی دهد، صورتتان را به سمت مخاطب بگیرید. برای اینکه تماس چشمی بیش از اندازه نباشد، گهگاه به اطراف نگاه بیندازید.
* دهان: اگر مکالمه مثبت، غیر رسمی و دوستانه است، لبخند را فراموش نکنید. یک لبخند واقعی، گرم و صمیمانه است. برای زیباتر شدن لبخند، مسواک زدن و کشیدن نخ دندان بعد از هر وعدۀ غذایی می تواند مفید باشد.
* شانه ها: حالت شانه نشانگر هوشیاری و اعتماد به نفس شماست؛ پس شانه های خود را صاف نگه دارید.
* بازو ها: برای اینکه خودتان را راحت و با اعتماد به نفس نشان دهید، بازو ها را کنار بدن قرار دهید و از ضربدری گذاشتن آنها روی شکم خودداری کنید.
* دستان: مردم معمولاً در هنگام صحبت کردن از دستانشان استفاده می کنند. هدف تأکید بر کلمات مهم بدون فاصله گرفتن از ارتباط کلامی است. حرکات مکرر دست باعث حواس پرتی مخاطبان می شود.
* پا ها: حداقل به اندازه یک بازو یا عرض شانه از گوینده یا مخاطب فاصله بگیرید. دو نفر در مکالمه به ندرت رو به روی یکدیگر قرار می گیرند و معمولاً نسبت به هم زاویه دارند. وقتی پا هایتان را در زاویه ۴۵ درجه نسبت به گوینده یا مخاطب قرار دهید، می تواند به علاقه تعبیر شود؛ اما اگر پا هایتان را با زاویه ای دور از طرف مقابل قرار دهید، چنین تعبیر می شود که می خواهید از او دور شوید.
زبان بدن هنگام سخنرانی
ممکن است بخواهید برای تعدادی مخاطب (روی سن یا داخل کلاس) صحبت کنید. برای جلب توجه مخاطب بسیار اهمیت دارد که بتوانید از زبان بدن به شیوه ای کار آمد استفاده کنید. در ادامه پیشنهاد هایی برای عملکرد بهتر شما در این موقعیت آمده است.
* تا جای ممکن با مخاطبان خود ارتباط چشمی برقرار کنید. سرتان را به سمت آنها بگیرید و گهگاه آن را به سوی مخاطبان دیگر بچرخانید؛
* اگر روی سن هستید، زیاد قدم نزنید؛ اما در فضای کلاس بهتر است برای مدت طولانی در یک نقطه نمانید؛
* به جای توجه به یادداشت ها یا اسلاید ها، بیشتر بر مخاطبان خود متمرکز باشید؛
* حالت ایستادن شما تأثیر زیادی بر مخاطبان دارد. پس سعی کنید زیادی خشک یا شل نایستید؛
* پا هایتان را در کنار هم محکم روی زمین قرار دهید. وزن خود را به یک اندازه روی دو پا تقسیم کنید و از روی هم انداختن پا ها بپرهیزید؛
* از حرکت دستانتان برای تأکید استفاده کنید و در حالت سکون، آنها را کنار بدن قرار دهید. از قفل کردن دستان در هم یا گذاشتن آنها روی سینه خودداری کنید؛
* بهتر است به جای ایستادن پشت میز یا تریبون، در فضایی باز بایستید؛
* با مخاطبان خود در تعامل باشید.
سخن آخر
یادگیری استفاده از زبان بدن یکی از خلأ های آموزشی افراد با آسیب بینایی به شمار می رود. به کار گیری این نوع از ارتباط می تواند کیفیت روابط شما را بالا ببرد؛ اما اگر حرکات بدنی شما غیر طبیعی باشند، نتیجه معکوس خواهد بود. با توجه به اینکه یادگیری از طریق تقلید برای افراد با آسیب بینایی ممکن نیست، گرفتن بازخورد از دیگران پیش از استفاده از حرکات آموخته شده نباید فراموش شود. در شماره بعدی این ستون، از حرکات کلیشه ای در افراد با آسیب بینایی و چگونگی کنترل آن سخن خواهیم گفت.
منابع
سمیناری در وبسایت مرکز ایالتی منابع برای افراد با آسیب بینایی
وبسایت Family Connect زیر مجموعه چاپخانه نابینایان آمریکا (APH)