نویسنده: زهرا همت: روان شناس و آموزگار آموزش و پرورش استثنایی شهر تهران
بر اساس مقاله ای از:دوشیا ال. دمین و استیون ام. سیلور استین، ۲۰۲۰، ایالات متحده امریکا
درمان اختلالات روانی در افراد آسیب دیده بینایی
با وجود این که پژوهش های بسیاری، افزایش شیوع مشکلات مرتبط با سلامت روان را در آسیب دیدگان بینایی نشان داده اند؛ اما این مشکلات در بیشتر این افراد، درمان نشده باقی می مانند. برای مثال: یک مطالعه نشان داد که با وجود شیوع بالای افسردگی در گروه افراد آسیب دیده بینایی، حدود ۹۱٪ آن ها هیچ گونه خدمات روان شناختی دریافت نکرده اند.
این کاستی در دریافت خدمات روان شناختی، می تواند دلایل بسیاری داشته باشد؛ اما یکی از مهم ترین آن ها عدم تمایل افراد آسیب دیده بینایی به پرداختن به آثار روانی آسیب بینایی و یادگیری مجدد مهارت های زندگی برای سازگاری با آسیب بینایی است. از سویی، درمان گران نیز دانش و تجربه چندانی در کار با افراد آسیب دیده بینایی و در نتیجه، تمایلی به کار با این افراد ندارند.
در زمینه یابی که بر روی گروهی از روان شناسان انجام شد؛ آنان کار با افراد آسیب دیده بینایی را به دلیل نبود دانش، اطلاعات و تجربه کافی، بسیار دشوار ارزیابی کردند. با این وجود می دانیم که پرداختن به سلامت روانی افراد آسیب دیده بینایی بسیار مهم است و در این نوشتار به رویکرد های درمان مسائل مربوط به سلامت روانی آسیب دیدگان بینایی می پردازیم.
خود-مدیریتی
خود-مدیریتی یکی از رویکرد های درمانی است که در گروه بیماران آسم، آرتروز و دیابت، مؤثر بوده است. افراد، پایش شرایط (برای مثال: روند بیماری) و مدیریت پیامد های جسمانی و روانی-اجتماعی ناشی از آسیب یا بیماری که بر کیفیت زندگی شان مؤثرند را می آموزند. پژوهش ها نشان داده اند که خود-مدیریتی، بر کاهش آسیب های روانی ناشی از بیماری جسمانی مؤثر است و این اثر مثبت، حتی شش ماه پس از پایان مداخلات روان شناختی نیز پایدار بود و افراد پس از شش ماه، شرایط جسمانی و کیفیت زندگی بهتر و احساس خود-کار آمدی بالا تری داشتند.
حل مسئله
حل مسئله، یک راه برد درمانی است که مهارت های یادگیری از جمله: نحوه تعریف مسائل و مشکلات، هدف گذاری واقع بینانه، ایجاد، گزینش و اجرای راه حل و در نهایت، بر آورد و ارزیابی نتایج کسب شده را شامل می شود. حل مسئله، یک راه کار درمانی ساده و مختصر است که حتی می تواند توسط افرادی به جز روان شناسان، (مثلاً پزشکان و پرستاران) اجرا شود و در زمره برنامه های ابتدایی مراقبت و درمان قرار گیرد.
مطالعات نشان داده اند که میزان اثربخشی این راه برد درمانی، با اثر بخشی داروی ضد افسردگی برابر است ولی در مطالعه بر روی سالمندان آسیب دیده بینایی مشخص شد که آثار مثبت این راه کار پس از گذشت شش ماه، در گروه نمونه کاهش پیدا کرد و محققان در تحلیل های بعدی به این نتیجه رسیدند که راه برد های حل مسئله، دست کم می تواند، شروع نشانگان افسردگی در سالمندان آسیب دیده بینایی را به تعویق بیندازد و با توجّه به این که این مداخله، حتی توسط پرستاران و به صورت غیر حضوری و از طریق تلفن نیز قابل اجرا است، راه بردی بسیار ارزشمند محسوب می شود.
توان بخشی بینایی
این تکنیک، معمولاً مجموعه ای از خدمات کلینیکی برای کم بینایان (مانند استفاده از وسایل کمک بینایی و نحوه استفاده از آن ها)، آموزش سبک زندگی متناسب با اختلال بینایی (مانند مهارت های روزمره زندگی)، آموزش جهت یابی و حرکت (شامل آموزش تردد ایمن) و گروه های مشاوره و هم یاری جهت سازگاری با محدودیت ایجاد شده در پی اختلال بینایی و ارتقای کیفیت زندگی را در بر می گیرد. هدف اصلی این برنامه ها ارتقای توان مندی های کنونی افراد است و نتایج مطالعات گوناگون نشان داده اند که این احساس خود-کار آمدی، نشانگان افسردگی را در افراد آسیب دیده بینایی کاهش می دهد.
مداخلات شناختی-رفتاری
درمان شناختی-رفتاری، یکی از تکنیک های درمانی است که روز به روز بیشتر مورد توجه روان شناسان و مراجعان قرار می گیرد و در سال های اخیر، برای درمان مسائل روان شناختی افراد آسیب دیده بینایی نیز به وفور مورد استفاده قرار گرفته است و مطالعات بسیاری، بر اثر مثبت آن در کاهش نشانگان افسردگی و اضطراب در افراد آسیب دیده بینایی صحه می گذارند.
پژوهش گران معتقدند که درمان شناختی-رفتاری از طریق ارتقای کارکرد های روانی افراد آسیب دیده بینایی، موجب کاهش نشانگان افسردگی و اضطراب می شود. پژوهش گران دریافته اند که توان بخشی بینایی در کنار درمان شناختی-رفتاری در کاهش نشانگان افسردگی و اضطراب افراد آسیب دیده بینایی، بسیار سود مند تر از به کار گیری جداگانه هر کدام از این مداخلات درمانی است.
ارزیابی مداخلات درمانی سلامت روانی افراد آسیب دیده بینایی
می دانیم که از دست دادن بینایی، تمامی جنبه های زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد. مرور پژوهش های انجام شده نشان می دهد مسائل مرتبط با سلامت روانی، یکی از مهم ترین چالش هایی است که آسیب دیدگان بینایی با آن مواجهند. اما با وجود شیوع بالا، پایش و درمان این مشکلات، به اندازه کافی مورد توجّه قرار نگرفته است. این در حالی است که با ایجاد چند تغییر کوچک، می توانیم تحولات بزرگ بیافرینیم و به نتایج بهتری برسیم. در ابتدا باید پژوهش هایی انجام شود و راه کار های درمانی موجود را نقد، بررسی و اصلاح کند.
علاوه بر این، اثربخشی طولانی مدت درمان باید مورد بررسی قرار گیرد و افراد درمان شده باید پس از چند ماه یا حتی چند سال، مورد بررسی قرار گیرند تا پایداری آثار درمان آزمایش شود. همچنین اختلالات روانی و درمان آن باید در تمامی گروه های افراد آسیب دیده بینایی (شامل کودکان و سالمندان) مطالعه شود. در ادامه باید اثر بخشی روش های درمانی گوناگون در کنار هم مورد مطالعه قرار گیرد. برای مثال: در یک مطالعه، روش درمانی شناختی و رفتاری در کنار توان بخشی بینایی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد اثر بخشی این دو در کنار یکدیگر بسیار بالا تر و پایدار تر از اثر بخشی هر کدام به صورت جداگانه است. از سوی دیگر، ویژگی های شخصیتی، نیاز ها و محدودیت های هر یک از افراد آسیب دیده بینایی نیز باید در انتخاب طرح های مراقبتی و درمانی مورد توجه قرار گیرد و نباید یک نسخه مشخص برای همه افراد نوشته شود.
اما در نهایت، توجه و استقبال خود افراد آسیب دیده بینایی از برنامه های مراقبتی و درمانی روان شناختی، اهمیت دادن به جنبه های روانی زندگی، احساس نیاز و ضرورت استفاده از خدمات روان شناختی و لزوم تکمیل فرآیند درمان است که مهم ترین اثر را بر شروع و نتیجه درمان های روان شناختی دارد و آسیب دیدگان بینایی باید نسبت به نشانگان مرتبط با سلامت روانی مانند: افسردگی و اضطراب و … حساس و برای کاهش این نشانگان به دنبال درمان های علمی باشند و به سلامت روانی خود نیز به اندازه سلامت جسم اهمیت بدهند.
یکی از عواملی که موجب نادیده گرفته شدن مسائل روان شناختی در افراد آسیب دیده بینایی می شود؛ نبود اطلاعات و نگرش صحیح افراد جامعه به ضرورت دریافت خدمات روان شناسی است. انجام پژوهش در زمینه مسائل روان شناختی افراد آسیب دیده بینایی و درمان های مفید در جهت کمک به ارتقای کیفیت زندگی این افراد، در کشور ما مورد توجه مسؤولین و متخصصین قرار نگرفته است و این در حالی است که با توجه به میزان شیوع بالای آسیب بینایی در جامعه، این نیاز بسیار احساس می شود. امیدواریم مطالعه و پژوهش در این زمینه ها در درجه اول منجر به اصلاح نگرش افراد جامعه نسبت به ضرورت توجه به شرایط سلامت روانی و استقبال از درمان های روان شناختی و در مرحله بعد، ارزیابی اثر بخشی و در نتیجه اصلاح و بروز رسانی راه کار های درمانی شود.
منبع: ماهنامه ی مانا.