نویسنده: بهرام خلفی: راهنمای جهانگردی
راهم را هموار کن
پیمودن را خود خواهم آموخت
ازسال ۱۳۸۶ سفربا نابینایان را شروع کرده و به همه آشنایان، اعلام کردم که تصمیم دارم تا با روشی کاملا نوین و علمی و مطابق با استاندارد گردشگری نابینایان را وارد دنیای سفر و گردش کنم؛ اما برخلاف انتظارم و با تأسف، حتی نزدیکترین اعضای خانواده ام نیز یک پیام مشترک داشتند: (اونها که چیزی نمی بینند). افسوس و اندوه از این بینش ظاهر بینانه، مرا مصمم تر کرد تا با بضاعت اندک برای این افراد که به باور من جز آسیب پذیر ترین انسان های جامعه هستند، در زمینه گردشگری کاری کنم.
استفاده از هوای پاک طبیعت و آشنایی و گپ زدن با افراد، ورای چشم سر است و لذت بردن از این موهبت الهی نباید فقط مختص افراد بینا باشد.
درواقع تنها تفاوت سفر بین یک بینا ونابینا، ندیدن است و بس و می توان سفر را هم برای این قشر مناسب سازی کرد.
سفر، محرک اعتماد به نفس وموجب رشد وتعالی روح است. پس افراد نابینا هم برای ارتقا از دنیای کوچک خویش باید از چهارچوب دیوارک ذهن به دنیای تبادلات، دانش ها و مهارت ها ورود کنند و چه بهتر که این تجربه را از سفر آغاز نمایند.
تعریف پاراتور
گردشگری نابینایی به صورت تخصصی نوعی از گردشگری است که براساس قابلیت ها و شرایط ویژه این افراد و با هدف بهینه سازی شرایط این گروه در سایت های مختلف؛ اعم از طبیعت گردی و فرهنگی، حداکثر سرویس را به آنان ارائه می کند. نگارنده، گردشگری نابینایی را blind tour نیز می نامد، که این تعریف، در جرگه پاراتور نیز جای می گیرد و آن اصطلاحی است که در چند سال اخیر باب شده و به همه تور های معلولین اطلاق می شود. منظور از گردشگری نابینایی، تورهایی است که کاملاً با سبک و سیاق سفرهای زیارتی و سیاحتی درون سازمانی، متفاوت است. در تورهای نابینایان در برگزاری هرچه بهتر تور، از قابلیت های خود آنان ؛نظیر موسیقی، خوانندگی، نوازندگی و طنزگویی و بازی ها و هرآن چه در ذهنشان می تراوشد، بهره مند می شویم.
چند تجربه از برگزاری پاراتور برای نابینایان
سفر هایی که من برای نابینایان برگزار کردم، در قالب برنامه های فرهنگی و طبیعت گردی بوده است. در تورهای فرهنگی، از موزه ایران باستان و موزه مادر بازدید کردیم. برای این که این تور ها برای نابینایان ملموس تر باشد، کسب مجوز لمس اشیای داخل موزه را ضروری می دانستم که طی پروسه ای دو ماهه و یاری استاد گرانمایه آقای امینی مقدم، و مراوداتی که با مدرسه نابینایان و آقای محمد بیگی نیا داشتم، اجازه نامه لمس اشیای موزه صادر شد. اولین گروه از مدرسه نابینایان خزائلی و نرجس در دو گروه هشت نفره تشکیل شد و با ارائه برخی راهکار ها به دوستان راهنما در موزه، بازدید را برای این عزیزان ترتیب دادیم. دانش آموزان در کنار من ،با لمس اشیا و سنگ نوشته ها توضیحات را می شنیدند. هرچند خطر شکستن اشیای موزه وجود داشت. همین مسئله باعث شد مسئولین موزه در سال های بعد دیگر اجازه لمس اشیا را ندهند و با این نوع بازدید، مخالفت کنند. به هر حال، اولین سفر کوتاه ما از موزه با پشتکار و همت نابینایان و همکاری مسئولان، انجام شد.
تمهیدات سایر کشور ها برای دسترس پذیری تردد نابینایان
امروزه درکشورهای پیشرفته در متروها و سایر مکان های شلوغ، امکانات بسیاری برای هدایت نابینایان وجود دارد. برای مثال: طبق تجربه شخصی اینجانب، در کشور روسیه هنگام رسیدن قطار به حومه شهر، صدای گوینده ایستگاه از خانم به آقا و بالعکس تغییر می کند تا نابینایان متوجه خروج از مرکز شهر شوند.
همان طور که در بالا اشاره کردم، در دنیای کنونی برای عبور و مرور نابینایان راهکار های متعددی طراحی شده است. صداگذاری های ویژه نابینایان هنگام عبور از چراغ قرمز به جای تغییر رنگ، تغییر لحن و جنس صدا در ایستگاه های مترو، تراز بودن جداول خیابان ها با اتوبوس ها، عصا های پیشرفته، امکان بازدید از سایت موزه و… از جمله این تدابیر است.
نگارنده نیز طی این سال ها، پیشنهاد هایی ارائه کرده است. توضیحات بنا ها و موزه ها با خط بریل در کنار اشیا و کوچک سازی سایت ها(موزه ها) به نوعی که فرد نابینا بتواند اشیا را در ابعاد کوچک لمس کند.
نحوه برخورد با نابینایان در تور های تفریحی
ذهنیت نادرست و ناتوان پنداشتن نابینایان در فعالیت های اجتماعی و تفریحی، تصوری است که مردم عادی و عامی جامعه دچار آن هستند. تعامل نابینا با اجتماع پیرامونش منوط به قدرت خواستن و شناخت روحیات و خلقیات وی توسط راهنمای تور است. زیرا این عزیزان ،کم توقع و انعطاف پذیر هستند. لذا راهنمایی نابینایان در سفر، مستلزم طمأنینه، آرامش و دقت است و طی 7 تا 10 دقیقه، راهنمایان تور باید توضیحات کلی از سفر را به فرد نابینا بگویند. از آنجا که حادثه همیشه وجود دارد، وقوع آن با رعایت اصول حرفه ای و دور اندیشی یک لیدر مجرب به حداقل خواهد رسید.
راهنمایی نابینایان در سفر، مستلزم رعایت برخی نکات است که در ادامه اشاره می شود:
1- آگاه سازی مردم، نسبت به محدودیت های این گروه از افراد و تأکید بر دقت در سایر حواس فرد نابینا و هموار سازی محیط که محدودیت های وی را کمتر می کند.
2- در هنگام ارتباط با نابینایان، ضمن نگاه کردن به وی، از بلند صحبت کردن خودداری کرده و از خود فرد نابینا سؤالاتمان را بپرسیم نه از فرد همراهش.
3- در برخود اول با این دوستان، ابتدا خود را معرفی کرده و از هرگونه پرسش و تذکر محترمانه و البته کاملاً خصوصی هراسی نداشته باشیم. زیرا نابینایان همچون سایر افراد جامعه، نیازمند ارتباطی عادی و دوستانه هستند.
4- از انجام کار های شخصی نابینایان خودداری کنید. در صورتی که نیاز به کمک را درخواست کرد به او یاری برسانید و نوع کمک رسانی را از خودِ وی جویا شوید. برای مثال: از او بپرسید هنگام حرکت ترجیح می دهید دستتان را بگیرم یا بازو را؟
5- در هنگام کمک کردن به فرد نابینا باید کاملاً عادی رفتار کرد و هنگام ترک محل، حتماً او را در جریان دور شدن و رفتن خود قرار دهید.
6- در راهپیمایی در مسیر های پر خطر مثل کوه، نابینایان در سمت امن و راهنما در سمت پر خطر مانند دره قرار گیرد.
7- از خیره نگاه کردن به نابینایان بپرهیزید. این کار موجب آزار همراه وی می شود.
8- یک فرد نابینا را بی جهت تملق نگفته و با توجه کردن بیش از حد به سایر حواس وی، او را نابغه و باهوش نخوانید. از نظر بهره هوشی، نابینایان هیچ تفاوتی با سایر مردم جامعه ندارند.
تجارب تور های تفریحی با نابینایان
بین سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۹7، تورهایی را برای نابینایان ترتیب دادیم. سفر به شهرستانک در نزدیکی شهر کرج مختص طبیعت گردی و درفاصله روستای شهرستانک تا کاخ ناصر الدین شاه از جمله این تورها بود. این تجارب به ما کمک کرد پا را فراتر از تهران بگذاریم و به دل کویر بزنیم.
در شهر کرمان در کویر لوت و بین کلوت ها، با حضور نابینایان استان کرمان و گروهی از راهنمایان گردشگری و مسئولین، پیاده روی کردیم و سپس مسابقه دو با ضوابط خاصی برگزار کردیم. هدف، قطعاً خط پایان نبود. هیجان دویدن برای کسانی که تجربه ای در دل کویر نداشتند، خود تجربه ای موفق بود. برای جذاب شدن هر چه بیشتر تورها، ایده های بسیاری داشتم. ازجمله: طراحی جعبه جادویی به زعم خودم که با خط بریل در آن اماکن یا اسم اشخاص را می نوشتیم و فرد نابینا با در آوردن اتفاقی یکی از آنها، باید طرف مقابلش را برای حدس آن راهنمایی می کرد. بازی های گروهی، کویرنوردی و پیاده روی در طبیعت، روزهای خاص و به یاد ماندنی را برای نابینایان رقم می زد. فراهم ساختن بستر تفریحی سالم و بی دردسر و بازدید از موزه ها و اماکن مفرح، باید از جانب دولتمردان برای معلولان به ویژه نابینایان گسترش یابد. جامعه باید مهیای حضور بی دغدغه معلولان باشد. امید است با کاهش شیوع کرونا در کشور طی ماه های آینده و توجه مستمر به نابینایان و پخش برنامه های آموزشی درباره چگونگی تعامل با نابینایان در رسانه ها، معاشرت حرفه ای و درست و در شأن یک نابینا به مردم یادآوری شود. تور های تخصصی برای این قشر گسترش یابد و ملزومات آن نیز فراهم شود. انجمن ها زمینه برگزاری پاراتور برای نابینایان را فراهم کنند و در این راه، به تور لیدر ها آموزش دهند.
به امید آن روز.
منبع: ماهنامه ی مانا.