نویسنده: امیر سرمدی: فعال رسانه ای
در حالی معاون وزیر آموزش و پرورش تربیت بدنی را یکی از مهم ترین ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت اعلام می کند که زنگ ورزش در دو دهه اخیر در مدارس استثنایی، تفاوت چندانی با زنگ تفریح ندارد.
در این یادداشت، ابتدا به شرح کوتاهی از وضعیت ورزش نابینایان پیش از انقلاب در تهران اشاره می کنم و در ادامه، به بررسی وضعیت زنگ ورزش در مدارس نابینایان در دو دهه اخیر خواهم پرداخت. به طور کلی، در 60 سال گذشته توجه و رسیدگی به امور تربیت بدنی و توانبخشی نابینایان، همواره متأثر از رسیدگی به امور تربیت بدنی و توانبخشی افراد معلول بوده است. هر گاه رسیدگی به امور سلامتی و تندرستی افراد معلول در متن توجه قرار داشته، امور تربیت بدنی نابینایان نیز بهبود یافته است. همزمان با بازگشایی مدارس ویژه نابینایان در اوایل دهه چهل در تهران، ورزش نابینایان و کم بینایان نیز تحت سرپرستی سازمان رفاه نابینایان در ایران شروع به کار کرد. برنامه های این مرکز بیشتر جنبه های تفریحی، اردویی و فوق برنامه داشت. در دهه چهل و پنجاه شمسی و تا پیش از انقلاب در ایران، برنامه های تربیت بدنی در مدارس نابینایان در پایتخت، بیشتر مبتنی بر آموزش بود. مواردی همچون: مهارت های ورزشی، ژیمناستیک، کشتی، شنا، فوتبال، شطرنج، شودان، بدنسازی، وزنه برداری، آموزش صف بندی، رژه و آموزش اجرای پیرامیدهای ورزشی در میان دختران و پسران دانش آموز. در راستای این فعالیت ها، برگزاری اردوهای ورزشی و تفریحی به طور مرتب در دستور کار این مدارس قرار داشت. مجتمع نابینایان شبانه روزی رضا پهلوی با دارا بودن موقعیت مکانی مناسب و الگو پذیری از ساخت مراکز آموزشی پیشرفته بین المللی نابینایان در دنیا، به عنوان بزرگ ترین مرکز آموزشی نابینایان در خاورمیانه به شمار می رفت. این مجتمع با دارا بودن امکانات متنوع ورزشی همچون: استخر شنا، زمین فوتبال، اتاق ورزش، اتاق شطرنج، کلاس آموزش ماساژ و کلاس های فوق برنامه دیگر، عهده دار آموزش تربیت بدنی و پر کردن اوقات فراغت نابینایان بود. ورزش های همگانی و انجام تمرینات بدنی در برنامه های صبحگاه که رأس ساعت 6 صبح آغاز می شد، از جمله فعالیت های مفید تربیت بدنی همه روزه دانش آموزان این مجتمع بود. فوتبال به عنوان رشته مورد علاقه افراد نابینا و کم بینا از حدود سال ۱۳۴۱ در این مرکز شروع شد و دو زمین مجزای فوتبال جهت استفاده افراد نابینا و کم بینا در آن ساخته شده بود. دو استخر در مجتمع پهلوی موجود بود که در یک استخر آموزش ورزش شنا به افراد نوآموز و در استخر دیگر، شنای تفریحی برای همه افراد نابینایی که در مهارت شنا تبحر یافته بودند، برقرار بود. تعداد زیادی شطرنج نابینایی در اختیار خوابگاه ها و افراد قرار داده شده بود تا در اوقات فراغت در محیط های خوابگاهی یا فضای سبز مرکز بتوانند با آن بازی کنند. بدنسازی در اتاق ورزش امکان پذیر بود. در این اتاق، انواع دوچرخه ثابت، قایق ثابت، هالتر و دیگر وسایل بدنسازی موجود بود. تخته های تشک کشتی جهت اجرای مهارت کشتی و اجرای حرکات ریتمیک ژیمناستیک و ساخت پیرامیدهای ورزشی توسط دانش آموزان مورد استفاده قرار می گرفت. یکی از اقدامات مفید در آن برهه از زمان، آموزش ماساژ به افراد نابینا بود. این امر با توجه به قدرت لمس بالای نابینایان به خوبی در حال گسترش بود. مجتمع دیگر نابینایان در تهران، مجتمع خزائلی بود که جهت پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان نابینا و تربیت بدنی آنها، از امکانات مرکز توانبخشی رودکی و امکانات موجود در ورزشگاه شهید شیرودی از جمله استخر شنا، کشتی و غیره استفاده می شد. آموزش و انجام مسابقات شطرنج نیز از جمله ورزش های فکری بود که در مدرسه خزائلی برقرار بود. بعد از انقلاب در ایران، ورزش نابینایان از سازمان ملی رفاه نابینایان در سال 1357 جدا شد و به فدراسیون پزشکی واگذار شد. از سال ۱۳۶0، کمیته ورزش نابینایان تحت سرپرستی فدراسیون جانبازان و معلولین قرار گرفت تا اینکه در سال 1378، فدراسیون نابینایان و کم بینایان به صورت مستقل آغاز به کار کرد. شاید آغاز افول ورزش در مدارس نابینایان در دهه های بعد را بتوان از همین سال ها جستجو کرد.
نبود زیرساخت مناسب ورزش در مدارس نابینایان
از 23 مدرسهٔ ویژه نابینایان در سطح کشور، قریب به 20 مدرسه از امکانات حداقلی برای رشته های مختلف ورزش نابینایان محروم هستند. در چنین شرایطی شاید صحبت از توجه به امر ورزش و تربیت بدنی برای نابینایان بی معنی باشد. البته در برخی از استان ها امکانات ورزشی مانند سالن بدنسازی، سالن گلبال و استخر شنا در نزدیکی مدارس نابینایان وجود دارد اما از آنجا که زنگ ورزش از سوی مدیران مدارس نابینایان جدی گرفته نمی شود، هیچ تلاشی برای سوق دادن نابینایان به سمت ورزش همگانی و حرفه ای نیز صورت نمی گیرد. در سال های اخیر، در مدارسی مثل مجتمع شهید محبی که سالن مجهز گلبال دارد، به علت ترس مدیران از آسیب دیدگی ورزشکاران، این سالن در خارج از ساعات درسی در اختیار دانش آموزان قرار نمی گیرد. در حالی که با نظارت دقیق و به کارگیری مربیان مجرب می توان از مدرسه محبی که پذیرای نابینایان از سراسر نقاط کشور است، بازیکنان مستعد و آینده داری را برای رشته گلبال تربیت کرد.
حضور دبیران غیر متخصص در مدارس نابینایان
وقتی امر ورزش برای مدیران و مسئولان کوچکترین اهمیتی نداشته باشد، استفاده از دبیران سایر درس ها مانند جغرافیا برای ورزش دور از انتظار نیست. تجربهٔ نگارنده که سابقه 12 ساله تحصیل در یکی از مدارس نابینایان در تهران در دهه هفتاد و هشتاد را دارد نشان می دهد در طول آن سال ها غالباً از معلمانی که رشته تخصصی و دانشگاهی آنها تربیت بدنی باشد به عنوان معلم ورزش استفاده نمی شده است. دبیران ورزش عمدتاً به دادن چندین تمرین کششی و نرمش های معمول پیش پا افتاده بسنده می کردند و دست آخر کلید سالن ورزش را به یکی از دانش آموزان کلاس تحویل می دادند و اعلام می کردند 5 دقیقه قبل از زنگ تفریح، کلید سالن را به فلان اتاق مدرسه بیاورید. بیشتر این خود دانش آموزان بودند که با بازی فوتبال یا گلبال بر روی زمین آسفالت سر خود را گرم می کردند تا اینکه نظارت و برنامه خاصی برای زنگ ورزش پیش بینی شده باشد. بسیاری از دانش آموزان در مدارس استثنایی تیک های اضافه دارند. اگر دبیران ورزش دلسوز و البته متخصص باشند، می توانند با دادن حرکات اصلاحی و پیگیری مجدانه از طریق خانواده ها بسیاری از ناهنجاری های حرکتی نابینایان را برطرف کنند. اگر دبیران ورزش در دوران ضمن خدمت خود با رشته های مختلف ورزش نابینایان به خوبی آشنا شوند و به عنوان یک استعدادیاب عمل کنند، می توان شاهد رشد و پیشرفت ورزش نابینایان در سطح ملی و حرفه ای بود. شاکله استعداد ورزشکاران در دنیا در دوران دانش آموزی و نوجوانی شکل می گیرد؛ حال آنکه در کشور ما و به ویژه در ورزش نابینایان، اگر تک چهره هایی بروز و ظهور می کنند و در بزرگسالی ستاره می شوند، این امر نه محصول یک برنامه ریزی مدون، بلکه به خاطر تلاش شخصی خودشان است. دبیران ورزش در مدارس استثنایی وظیفه دارند نابینایان را به سمت ورزش همگانی سوق دهند یا اگر ببینند ورزشکاری بر حسب فیزیک بدنی در یک رشته خاص استعداد دارد، او را از دوران مدرسه شناسایی کنند و در اختیار مربیان رسمی فدراسیون نابینایان یا هیئت های استانی قرار دهند. وقتی تیم ملی فوتبال نابینایان کشورمان نایب قهرمان پارالمپیک و تیم گلبال بدون برنامه ریزی مشخصی قهرمان آسیا می شود، اگر از دوران دانش آموزی برای این پتانسیل نهفته برنامه داشته باشیم، اگر مدیران و مسئولان زنگ ورزش را جدی بگیرند، اگر زیرساخت های ورزش نابینایان در مدارس استثنایی را تقویت کنیم، اگر تعامل سازنده میان فدراسیون نابینایان و هیئت ورزش نابینایان در استان ها با دبیران ورزش در مدارس نابینایان وجود داشته باشد، نتیجهٔ آن، سلامتی بیشتر دانش آموزان معلول و نتایج درخشان تر در سطح رقابت های بین المللی در ورزش حرفه ای خواهد بود. سال گذشته و هم زمان با روز پارالمپیک، جواد حسینی رئیس آموزش و پرورش استثنایی کشور وعدهٔ ساخت ۳۷۰ سالن ورزشی دویست متری در مدارس استثنایی و تجهیز یک اتاق بازی در تمامی مدارس نابینایان را داد و تأکید کرد: ساحت تربیت بدنی، یکی از مهمترین ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت است و هر اندازه به زنگ ورزش بها دهیم، نتیجه آن سلامتی، شور و نشاط اجتماعی بیشتر خواهد بود؛ اما ایشان خوب می دانند که توجه به امر ورزش و توسعه آن در سطح جامعه، با شعار و وعده وعید محقق نمی شود. در حال حاضر، آنچه که از حال و روز دانش آموزان نمایان است و واقعیت عریان مدارس نابینایان در سطح کشور را نشان می دهد، چیزی جز رخوت و بی برنامه گی نیست. در واقع زنگ ورزش در دو دههٔ اخیر در مدارس نابینایان، بیشتر شبیه زنگ تفریح و حیاط خلوت مدیران و معلمان ورزش بوده است تا ارکان شش گانه تعلیم و تربیت.
منبع: ماهنامه ی مانا.