نویسنده: اسکندر آبادی
منبع: سی امین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
در بیست و یکمین نمايشگاه جهانی آسان سازهای ديجيتال برای نابينايان، هوش مصنوعی حضور پررنگی داشت.
نمايشگاه جهانی سايت سيتی امسال از ۱۵ تا ۱۷ مه ۲۰۲۴ در محل نمايشگاه های فرانكفورت برگزار شد.
۱۳۰ غرفه از بیست كشور، تازه های خود را در زمينه های جهت يابي، كار و آموزش، نيازهای روزمره در خانه و آگاهی از فضای پيرامون، به نمايش گذاشته بودند كه بيشتر آنها بهينه سازی دستگاه هايی بود كه پارسال هم در نمايشگاه عرضه شده بودند.
عينك های هوشمند
شركت گواندونگ، از شانگهای چين، دوربين گويايی به اندازۀ يك انگشت ساخته است كه به عينك عادي نصب مي شود و كاربر را راهنمايی مي كند كه نوشته را صاف جلوی چشم دوربين بگيرد تا برايش بخواند. اين دستگاه شبيه عينك اوركم از اسرائيل است كه پيش تر هم عرضه شده بود و امسال در نمايشگاه هوش مصنوعی مجهز شده است. وقتی كاربر نوشته ای را مي خواند، مي تواند از عينك بپرسد كه آيا مطالب ديگری دربارۀ نوشته مي داند؟ عينك با تکیه بر داده های «چت جی پی تي» و «جِميناي» گوگل، پاسخ مفصل تری دربارۀ نوشته به كاربر مي دهد، مثلاً مي گويد: از قرار، اين نوشته بخشی از مجلۀ اشپيگِل اين هفته منتشر شده در آلمان است.
چيني ها دوربين روميزی بزرگ تری هم همپای عينكشان ارائه كردند كه متن خوانده را به چندين زبان دلخواه ترجمه مي کند.
شركت اِنويژن، از هلند، عينكی به همين نام ساخته است كه افزون بر متن خواني، فضای پيرامون را برای كاربر نابينا تشريح مي كند، باركدهای كالاها را مي خواند و كالا را تشخيص مي دهد. عينك همچنين رنگ ياب است و ارزش اسكناس چندين كشور را به نابينا مي گويد.
شركت نيرا، از اسپانيا، عينكی ساخته است كه مانع ها و موضع آنها را به كاربر نشان مي دهد و افزون بر اين از فضای پيرامون مي گويد. اين دستگاه نياز به يك قطعۀ نسبتاً سنگين دارد كه نابينا بايد هميشه در دست داشته باشد. اينكه بشود با چنين عينك و دستگاهی در خيابان های شلوغ، خوب و ايمن راه رفت، سخن ديگری است.
شركت هِلپتِك، از جنوب آلمان، به جای عينك، يك دوربين به دست كاربر نابينا داده است كه با تكيه بر هوش مصنوعي، نقش رنگ ياب، نورياب، توصیفگر تصاوير و متن خوان را ايفا مي كند. فوكسيويژن افزون بر اين ضبط صوت هم است و متن های صوتی را به نوشتار تبديل و اگر كاربر بخواهد ترجمه مي كند.
سوتيراكيس در پاسخ اين پرسش كه چرا كاربر برای اين كارها چنين دستگاه های گرانی بخرد و از گوشی استفاده نكند، می گوید: «برای بسياری از نابينايان، كار با گوشي های هوشمند آسان نيست. تازه! دستگاه هايی از اين دست، بدون اينترنت هم كار مي كنند؛ در صورتی كه گوشي های هوشمند برای كارهای يادشده حتماً بايد به اصطلاح برخط باشند».
كمك ابزارهای سخنگو در خانه
شركت انگليسی كوبولت «آشپز بی روغن» را عرضه كرده كه البته يك دستگاه چينی است، ولی اين شركت افزونۀ گويا را به آن اضافه كرده است. تسهيلات ديگر خانه مانند ترازو، دماسنج، اجاق و جز اينها هم توسط اين شركت گويا شده اند.
شركت سوئدی انوايِرد تينگز به جای گويا كردن كمك ابزارها، كنترل از راهِ دوری ساخته كه با دستگاه های ساخت اين شركت ارتباط مي گيرد و پيام های دستگاه و كليدها و نتيجۀ كار با آنها را مي خواند.
ناگفته نماند كه به تازگی بسياری از كمك ابزارهای خانگی با گوشي های هوشمند ارتباط مي گيرند و كافی است كاربر نابينا بتواند با اپليكيشن های ويژۀ اين كمك ابزارها كار كند.
افزونه ها
چون نوشتن روی صفحۀ گوشي های هوشمند برای بسياری از نابينايان چالش بزرگی به شمار مي آيد، چند شركت آلماني، فرانسوی و هلندي صفحه كليدهای كوچكی ساخته اند كه به گوشي ها مي چسبند و نوشتن را برای كاربر آسان مي كنند.
مارسِل روش، از سوئیس، صفحه كليدی به نام شركتش، تايپ تو تكست، طراحی كرده كه مغناطيسی به پشت گوشی هوشمند مي چسبد. مارسل روش نابيناست. او با سرعت كم نظیری با اين صفحه كليد كار مي كرد و در پاسخ به اين پرسش كه چرا كاربر بايد اين صفحه كليد را تهيه كند گفت: «برای اينكه بتوانید بي صدا پيام های عاشقانه تان را بنويسيد و كسی متوجه نشود».
شركت فرانسوی گو سِنس عصای نابينايان را به يك قطعۀ لیزری مجهز مي كند كه با آن مي شود مانع های پيش رو را تشخيص داد. اگر زمانی برسد كه افزون بر اين كاربر بتواند فرورفتگي ها را حس كند، تغيير بنيادينی در ايمنی نابينا به هنگام حركت و جهت يابی پديد آمده است.
برجسته نگارهای آينده
امسال هم تلاش چند شركت آلماني، هلندی و كانادايی ديدنی بود كه برجسته نگارها يا چاپگرهای تصويرخوان و تصويرگر ساخته اند. تاكنون برجسته نگارها مانيتورها را خط به خط به كاربر نابينا نشان مي دادند، اما سال هاست كه طراحان اين دستگاه ها در پی تبديل تصويرها و نوشته های ديجيتال بر يك صفحۀ كامل نشانگر هستند؛ به اين ترتيب كاربر مجبور نيست نوشته های يك مطلب را خطی زير انگشتان خود بياورد، بلكه در یک آن يك صفحۀ كامل را زير دست دارد. افزون بر اين طرح ها و شكل هايی كه كاربران روی مانيتور مي بينند، به همان صورت، به طور برجسته، زير انگشتان نابينايان نشان داده مي شوند.
شركت آلمانی تاكتونوم امسال با دستگاه تازه تری از اين گونه به نمايشگاه آمده بود و شركت هلندی وی یو پلاس اين كار را با چاپگر انجام مي داد.
خدمات بيش از تسهيلات تكنيكی
آنچه بيش از سال های گذشته جلب نظر مي كرد، افزايش غرفه های عرضۀ خدمات در رشته های آموزشي، ترتيب گردشگري های ويژۀ نابينايان و خدمات كاريابی و حتی پزشكی بود كه در سال های نخست برگزاری نمايشگاه از برنامه ها و غرفه های فوق العاده به شمار مي آمدند. در برخی از اين غرفه ها دوره های آموزشی از كامپيوتر و برنامه نويسی گرفته تا دوره های پزشكی جايگزين، برای علاقه مندان تشريح مي شدند.
شركت تورـدِـسانس، از اشتوتگارت، ماكت هايی از بناهای مشهور جهان را توسط چاپگرهای سه بُعدی تهيه كرده بود و برنامه های گردشگری ويژۀ نابينايان را معرفی مي كرد. خانم لاورا كوته، سخنگوی اين شركت، در پاسخ اين پرسش كه منظور از گردشگری ويژۀ نابينايان چيست، گفت: «ما ثابت مي كنيم كه سفر و ديدار از شهرها و محل های جالب، تنها به ديدن محدود نمي شود و مي توان در زمينۀ گردشگری به حواس ديگر هم توجه كرد و لذت برد. در گردشگري های ما افراد بينای دور ديده بناها و مكان های جالب را طوری برای همراهان نابينای خود توصيف مي كنند كه مشتريان نابينای ما بتوانند همه چيز را در ذهن خود مجسم كنند. ما در ضمن هميشه به مختصات شنيداري، خوراكی و لمس پذير هر محل توريستی توجه ويژه داريم».
يكی ديگر از شركت های عرضۀ خدمات، شركت غير انتفاعی «جنب و جوش در مسكن» بود كه با بيش از يك هزار كارمند به نابينايان نيازمند در انجام كارهای خانه كمك مي كند. اين شركت با حرفه ای كردن ياري رسانی به نابينايان مي كوشد نيازمندان را در پخت و پز، تميز كردن خانه، خواندن متن های روزمره و مانند اينها یاری دهد.
نمونۀ قابل توجه ديگر سازمان آكتو بود كه در غرفۀ خود توضيح مي داد كه سخنراني ها و نشست های گفتگو و تبادل نظر نمايشگاه را چگونه گزينش و سازمان دهی كرده است.
سخن پايانی
امسال در بيست و يكمين نمايشگاه سايت سيتی شاهد يك پديدۀ نوين بنيادين نبوديم، اما تلاش طراحان آسان سازها نشان از توجه به پديده های نوين زمانه مانند بهره گيری از هوش مصنوعی برای نابينايان داشت. محمدرضا نباتی، از ديداركنندگان نمايشگاه، به بخش فارسی دويچه وله گفت: دستگاه های جالبی هستند، ولی اگر خريدشان ممكن باشد! در كشورهايی مانند كشور خودمان، ايران، كسی چنين پولی ندارد كه يك برجسته نگار يا چاپگر به بهای ده هزار يورو بخرد.
بيش از سه هزار علاقه مند بينا و نابينا از اين نمايشگاه ديدار كردند و افزون بر مشاهدۀ دستگاه های تازه و بهينه سازی شده در سخنرانی ها و گفتگوهای جنبی نمايشگاه شركت كردند. يكی از جالب ترين سخنراني ها دربارۀ آيندۀ خط بريل و اين بود كه چگونه مي شود كاربران را از بي توجهی به خط بريل و روآوری صِرف به صداسازها بر حذر داشت.