نویسنده: میثم امینی
منبع: هفدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
در این نوشته بنا داریم با یک ابزار ساده و مکانیکی افزایش بینایی برای افراد کم بینا به نام بیوپتیک یا عدسی دورنما آشنا شویم.
کلمه بیوپتیک از پیشوند «بی» به معنای دو و کلمه «اوپتیک» به معنای دید تشکیل شده است و در فارسی معمولاً با نام عدسی دورنما شناخته می شود. همان طور که از نام آن پیداست، بیوپتیک از دو بخش تشکیل می شود. یک بخش عینک طبی معمولی است و بخش دوم دو تلسکوپ است که روی عینک نصب می شوند و به کاربران اجازه می دهند در زندگی روزمره خود از بخش عینک استفاده کنند و در مواقعی که لازم دارند گستره بینایی خود را با نصب تلسکوپ روی عینک افزایش دهند. انواع مختلفی از بیوپتیک وجود دارد که برای نیازهای مختلف افراد طراحی شده است.
بیوپتیک نمی تواند بینایی کاربر را به سطح بینایی کامل برساند؛ یعنی مثلاً اگر دید کاربر دارای مشکلی مثل محدودیت در میدان دید است، بیوپتیک قادر به رفع این محدودیت نیست. کاری که این ابزار انجام می دهد، بزرگ نمایی است. وقتی کاربر بخش تلسکوپی بیوپتیک را روی عینک نصب می کند، بیوپتیک تصویر را بزرگ نمایی می کند؛ به طوری که انگار اشیا به کاربر نزدیکترند.
می توانیم استفاده از بیوپتیک را به استفاده از دوربین های دوچشمی که برای مشاهده اشیا در دوردست مورد استفاده قرار می گیرند تشبیه کنیم. وقتی یک فرد با دوربین دوچشمی به شیئی نگاه می کند، آن شیء بسیار نزدیک به نظر می رسد. دوربین دوچشمی چیزی را که مشاهده می کند بزرگ تر روی شبکیه چشم می اندازد تا فرد بتواند اشیا را بهتر ببیند و آسان تر اطلاعات لازم را از آنها به دست آورد. این باعث نمی شود که محدودیت میدان دید و مواردی مثل تاری دید رفع شود و فقط در استفاده بهینه از بینایی موجود به کاربر کمک می کند.
سهولت یا دشواری استفاده از بیوپتیک به کاربر بستگی دارد. بعضی افراد به سرعت به استفاده از بیوپتیک عادت می کنند؛ در حالی که بعضی دیگر برای استفاده از آن نیاز به زمان بیشتری برای آزمایش و تمرین دارند.
زمانی که صرف تمرین در استفاده از این ابزار می شود بسیار مهم است. یکی از عوامل مهمی که عینک ساز یا چشم پزشک قبل از تجویز بیوپتیک در نظر می گیرد، تشویق بیمار به استفاده آزمایشی از آن است. فردی که می خواهد از بیوپتیک استفاده کند، باید اول به کلینیک مراجعه کند و با تجربه کردن استفاده از آن تصمیم بگیرد که آیا قادر است و تمایل دارد که از بیوپتیک استفاده کند یا خیر. زیرا عادت کردن به استفاده از این ابزار می تواند دشوار باشد.
بیوپتیک می تواند برای افراد مبتلا به برخی بیماری های چشمی کارایی بیشتری داشته باشد که آلبینیسم چشمی یکی از این بیماری هاست. افرادی که به آلبینیسم چشمی مبتلا هستند، معمولاً میدان دید کاملی دارند؛ ولی دقت دید آنها پایین است. بنابراین وقتی این افراد از تلسکوپ بیوپتیک استفاده می کنند، محیط برای آنها بزرگ نمایی می شود و دقت دید آنها بهبود پیدا می کند که چون این افراد معمولاً محدودیت میدان دید ندارند، می توانند از این افزایش دقت دید بهره کامل را ببرند.
بیماری دیگری که بیوپتیک می تواند برای مبتلایان به آن مفید باشد، اشتارگات، یک بیماری مربوط به دژنراسیون ماکولا یا تباهی لکه زرد چشم، است. البته اینکه بیوپتیک برای این بیماران مفید باشد یا خیر به خود فرد بستگی دارد. اگر بیماری لکه قابل توجهی را در بینایی فرد ایجاد کرده باشد، این موضوع می تواند برای کاربر در استفاده از تلسکوپ بیوپتیک مشکل آفرین باشد.
افراد نزدیک بین هم می توانند از بیوپتیک استفاده کنند. عینک به این افراد در دیدن بهتر کمک می کند؛ اما ممکن است آن قدری که برای انجام کارهای روزمره خود نیاز دارند به آنها در دیدن اشیایی که در دوردست قرار دارند کمک نکند. این افراد می توانند با نصب تلسکوپ بیوپتیک روی عینک خود، در مواقعی که به دید بیشتر نیاز دارند از این ابزار بهره ببرند.
یکی از مهم ترین دلایل برای استفاده از تلسکوپی که روی عینک سوار می شود، مواقعی است که کاربر نیاز دارد از دست های خود برای کار دیگری استفاده کند و نمی تواند تلسکوپ را جلوی چشم خود نگه دارد. مثلاً هنگام رانندگی یا کار. اما این موارد تنها کاربردهای بیوپتیک نیستند؛ کاربران می توانند از این ابزار در همۀ کارهای روزمره ای که نیاز به دوربینی دارند، مثل دیدن تابلوها و نشانه ها، خواندن متون از دور، پیدا کردن افراد در محیط های بزرگ و… استفاده کنند. علاوه بر این، تلسکوپ های بیوپتیک مخصوص نزدیک بینی هم وجود دارند که کاربران می توانند برای دیدن جزئیات بیشتر از نزدیک، آنها را به کار بگیرند. مهم این است که کاربر به استفاده از بیوپتیک در زندگی روزمره خود عادت کند.
برای دریافت بیوپتیک، فرد باید به یک متخصص چشم یعنی یک عینک ساز یا چشم پزشک مراجعه کند. همۀ این متخصصان با بیوپتیک آشنایی ندارند؛ بنابراین بهتر است قبل از مراجعه، تحقیقات لازم را انجام دهید. بعد از اینکه متخصص، بیوپتیک را برای کاربر تجویز کرد، باید تصمیم گرفته شود که چه نوع تلسکوپی با چه قدرتی برای نیازهای کاربر مناسب است.
بعد از اینکه بیوپتیک تجویز شد، کاربر باید به کلینیک مراجعه کند تا تلسکوپ مناسب برای او انتخاب شود و فرایند یادگیری نحوۀ استفاده امن و موثر از تلسکوپ و نحوۀ نگهداری از آن انجام شود.
در برخی کشورها مثل ایالات متحده و هلند، برخی افراد کم بینا اجازه دارند با استفاده از بیوپتیک رانندگی کنند. رانندگی با بیوپتیک در این کشورها نیاز به نصب دقیق بیوپتیک و آموزش گسترده، هم در استفاده از بیوپتیک و هم رانندگی با استفاده از آن دارد. رانندگانی که از بیوپتیک استفاده می کنند حدود ۹۵٪ از عینک خود استفاده می کنند و فقط برای دیدن اجسام دور مثل تابلوها، چراغ راهنمایی و… تلسکوپ را به کار می گیرند.
در این کشورها افراد کم بینا برای اینکه اجازه رانندگی با بیوپتیک را داشته باشند باید تاییدیه لازم را از متخصصانی مثل توان بخش کم بینایی، چشم پزشک، مربی رانندگی و… دریافت کنند. سپس باید آموزش های عملی و نظری ویژه رانندگی با بیوپتیک را بگذرانند.