نویسنده: مسعود طاهریان
منبع: بیست و چهارمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
مقدمه
کتاب های تصویری بخش بزرگی از منابع مطالعاتی کودک و نوجوان را شامل می شوند. در این بین نوعی از کتاب های تصویری هستند که رابطه متن و تصویر در آن ها، فراتر از صرفا به تصویر کشیدن متن و تقارن با آن است. حتی گاهی روایت متن و تصویر در تقابل و تناقض با یکدیگر قرار می گیرند. گویا کردن متن چنین کتاب هایی بدون توضیح تصاویر، برای شنوندگان امکان پذیر نیست و مخاطب نمی تواند تنها با شنیدن متن، روایت کامل داستان را به درستی دریافت کند. در نتیجه بدون پیدا کردن راه حلی برای این مشکل، بخش بزرگی از منابع ارزشمند ادبیات کودکان و نوجوانان قابلیت گویا شدن ندارند.
گروه جیکو برای گویا کردن کتاب های تصویری کودکان، به خواندن متن به همراه شرح تصاویر می پردازد. تولیدات گروه جیکو برای کودکان نابینا و بینا به یک اندازه جذاب و کاربردی است و همچنین مناسب برای والدینی است که آسیب بینایی دارند و نمی توانند برای فرزندان خود کتاب تصویری بخوانند. گروه جیکو در حال حاضر این طرح و پژوهش را زیر نظر شورای کتاب کودک انجام می دهد. همچنین جیکو از موسیقی و افکت های صوتی برای انتقال بهتر مفاهیم استفاده می کند و در کل فضایی را می سازد تا شنونده بتواند صرفا با کمک صدا، فضای داستان و تصاویر کتاب را تجسم کند و برای انجام این کار از متخصصان حوزه تصویرگری، نویسندگی، صدا پیشگی، آهنگسازی و روانشناسی افراد با نیازهای ویژه کمک می گیرد. برای رعایت حق مولف و جلوگیری از اشتراک گذاری غیر قانونی فایل های صوتی هم جیکو اجازه نشر صوتی کتاب ها را از ناشرهای مربوطه می گیرد و از بسترهای قانونی عرضه الکترونیکی مانند فیدیبو استفاده می کند.
معیار های انتخاب کتاب
گروه جیکو کتاب هایی را برای توضیح دار کردن انتخاب می کند که:
تصاویر در روایت داستان آن ها، مکمل یا مستقل است و روایتی مجزا از متن دارند و نقش مهمی برای درک داستان ایفا می کنند. تصاویر آن ها انتزاعی و مبهم نیستند و امکان توضیح دار کردن کتاب ها وجود دارد. کتاب ها در سال های اخیر چاپ شده اند و احتمال کمتری دارد که توسط سایر مراکز صوتی شده باشند. کتاب های برگزیده ای هستند و مورد توجه منتقدان و مخاطبان قرار گرفته اند. کتاب ها تنها برای آشنایی عموم جامعه با دنیای افراد با نیازهای ویژه نوشته نشده اند و به دغدغه های انسانی تمام اعضای جامعه توجه دارند. در نهایت با سلیقه مخاطبان هماهنگ هستند و ژانر ها و موضوعات مختلف را در برمی گیرند.
نحوه توضیح تصاویر
اولویت بندی برای شرح عناصر تصویر از دیگر موارد مهمی است که باید به آن توجه شود. از این رو جیکو برای خوانش تصاویر از شیوه خطی بهره می گیرد. به این معنا که ابتدا کلیتی را در ذهن مخاطب می سازد و بعد به جزئیات می پردازد. موارد کانونی و اصلی را توضیح می دهد و بعد به اجزای پیرامونی و فرعی اشاره می کند. ابتدا عناصر بزرگ تر و نزدیک تر را مطرح می کند سپس موارد کوچک تر و دورتر در پس زمینه را می آورد.
شیوه نگارش توضیحات
گروه جیکو تلاش می کند در نوشتن و بیان توضیحات تصاویر کتاب های تصویری:
از زیاده گویی و تفصیل پرهیز کند و تا جایی که امکان دارد، توضیحاتش مختصر باشد. از جملات کوتاه استفاده کند. درک گروه سنی مخاطبان را در نظر بگیرد. کلمات و بیان ساده و کودکانه را انتخاب کند. برای فهم راحت تر کودکان، توضیحات را به زبان محاوره بنویسد. از صفات مناسب توصیفی استفاده کند و کلمات نسبی را مانند زیبا و زشت، کنار بگذارد. جزئیات و نشانه هایی را که ذکر کردنشان باعث گمراهی و سوءبرداشت می شود، بیان نکند.
موارد حائز اهمیت در توضیح تصاویر
در تصویر عناصری وجود دارد که برای شنونده باید روشن شود و بنا بر نیاز و دایره لغات کودکان به توضیح درآیند. بنابر این مواردی که گروه جیکو در توضیح دار کردن تصاویر به آن توجه می کند عبارت اند از:
موقعیت زمانی
موقعیت مکانی
حس وحال حاکم بر فضا
تاریکی و روشنایی قابل توجه
زاویه دید
شخصیت ها
رفتار و کنش ها
حالت بدن شخصیت ها
احوال، عواطف و احساسات شخصیت ها
جهت و حالت نگاه شخصیت ها
پوشش شخصیت ها
عناصر و نحوه قرارگیری آن ها
اندازه و مقدار اجزای تاثیرگذار
رنگ های تاثیرگذار
جهت حرکت
بافت جغرافیایی، قومی و فرهنگی
شیوه طراحی و تکنیک
پس زمینه
تکنیک های صدا پیشگی
جیکو از تکنیکهای صدا پیشگی برای ایجاد جذابیت و تنوع در کتابها استفاده میکند. با توجه به متن و تصاویر کتاب ها، برای شخصیت ها یک شناسنامه صوتی تولید میکند. بعد بر اساس این شناسنامه، برای شخصیت ها و راوی کتاب ها یک صدای خاص و درخور می سازد. همچنین متن توضیح تصاویر را از نظر آوایی و جای نفس مناسب سازی می کند تا راحتی گوینده در نظر گرفته شود. این تکنیک ها باعث میشوند که شنوندگان با شخصیت ها و داستان ها بیشتر ارتباط بگیرند و از شنیدن کتاب های گروه لذت ببرند.
نحوه آهنگ سازی
جیکو با استفاده از دانش سازبندی، برای کتاب ها موسیقی های اختصاصی می سازد که تصاویر را بازسازی می کند و سعی دارد با کنار هم گذاشتن ساز ها، ترکیب ملودی ها و سرعت موسیقی کاری کند تا شنونده موقعیت داستانی را در ذهن خود مجسم کند. به همین منظور جیکو برای هر یک از کتاب های صوتی خود، تیتراژ مستقل و مناسب تولید می کند. همچنین موسیقی بین متنی متناسب با موقعیت های داستانی برای صفحه های مختلف کتاب می سازد تا بهترین درک از فضای احساسی منتقل شود. علاوه بر این، در موسیقی های خود ریتم هایی را انتخاب می کند تا باعث حرکت کودکان شود و از صداهای تیز که آزار دهنده هستند، پرهیز می کند. برای آشتی فرهنگی از ساز های ایرانی و بین المللی در کنار هم بهره می گیرد. در نهایت با آوردن موسیقی جدی و تنوع در انتخاب ساز، گوشه چشمی به ترویج فرهنگ آموزش موسیقی دارد.
چگونگی تدوین
از نکات مهم شیوه تدوین در گروه جیکو می توان به اهمیت بسیار بالا در انتخاب افکت های صوتی درست و به موقع همراه با خوانش متن و توضیح تصاویر اشاره کرد، به گونه ای که مخاطب از فضای داستان و تصویر تجسمی سه بعدی و فراتر از کلمات پیدا کند. همچنین برای درک تغییر فضا و ورق خوردن صفحات کتاب از افکت های مناسب و موسیقی های ساخته شده، استفاده می گردد. از طرف دیگر به بیان روان و قابل فهم کلمات و جملات توجه می شود و با در نظر گرفتن حساسیت شنیداری کودکان به ویژه افراد با نیازهای ویژه، بلندی و تیزی صدا هم به حدی می رسد که آزار دهنده نباشد تا بتواند توجه مخاطبان را به خود جلب کند.
سخن پایانی
تمام اعضای گروه جیکو علاقمندند فعالیتی را که برای کتاب کودک شروع کردند، با کمک ناشران و فعالان حوزه کتاب کودک توسعه دهند و آثار فاخر و کتاب های شنیدنی ای تقدیم جامعه هدف کنند. امیدوارند مخاطبان آثار منتشر شده شان را بشنوند و با نظرات خود در جهت رفع نواقص و افزایش کیفیت کار، به آن ها کمک کنند. همچنین خواستار همراهی ناشران کتاب کودک هستند تا با در اختیار قرار دادن کتاب های خود گامی در جهت مناسب سازی تولیداتشان برای تمام کودکان حتی افراد با نیازهای ویژه بردارند. در نهایت این گروه از همراهی و همیاری شورای کتاب کودک برای کسب مجوز از نشرهای فاطمی، افق و موسسه پژوهشی تاریخ و ادبیات کودک و همچنین فیدیبو برای فراهم کردن بستر انتشار کتابهای صوتی گروه قدردان هستند.