نویسنده: مسعود طاهریان
منبع: بیست و یکمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
مقدمه
برخی از نشریات به صورت اختصاصی برای مخاطبان نابینا و کم بینا در چهار قالب بریل، درشت خط، صوتی و الکترونیکی منتشر می شوند و به دنبال تدارک مجموعه ای از خواندنی های جذاب برای ارتقای دانش، مهارت های زندگی و نشاط این افراد با هر سلیقه و سنی هستند. این نشریه ها با ایجاد فرصت های برابر برای رشد فرهنگی، اجتماعی و علمی، در راستای عدالت آموزشی گام بر می دارند و تلاش می کنند تا خود اتکایی، اعتماد به نفس و خود باوریِ خوانندگان و شنوندگان خود را ارتقا ببخشند. همچنین زمینۀ تعامل هرچه بیشتر این افراد را با سایر اعضای جامعه فراهم می کنند و در آماده شدن اشخاصی که محدودیت های بینایی دارند، برای پذیرش نقش های اجتماعی مؤثر هستند. همچنین اخبار و موضوع های ویژۀ جامعۀ افراد نابینا و کم بینا را پوشش می دهند و انواع خدمات و امکانات آموزشی توان بخشی را معرفی می کنند. در ادامه مطالب بیشتری برای آشنایی با این روزنامه ها و مجله ها می آید.
نگاهی گذرا به نشریه های افراد نابینا و کم بینا
ایران سپید، اولین روزنامۀ بریل جهان
ایران سپید نام روزنامۀ بریلی است که روزگاری نه چندان دور منتشر می شد و در حوزه های مختلف سیاسی، هنری، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، ورزشی، بهداشت و سلامت فعالیت می کرد، البته رویکرد اصلی در تهیۀ مطالب این روزنامه توجه خاص به مطالب و موضوع های جامعۀ افراد نابینا و کم بینا بود و به صورت ویژه اخبار سازمان هایی مانند بهزیستی و آموزش و پرورش استثنایی را پوشش می داد. همچنین با توسعۀ فضای مجازی تلاش می کرد با تهیۀ گزارش ها و انتشار یادداشت های مختلف از طریق وبگاه خود موضوع های دنیای افراد معلول را در اختیار مخاطبان قرار دهد. فعلاً فعالیت این روزنامه فقط به پادکستی خلاصه شده که به صورت روزانه بر روی کانال تلگرامی مجموعه منتشر می شود.
نسل مانا ماهنامۀ تخصصی افراد نابینا
نسل مانا ماهنامه ای است که به طور تخصصی برای افراد با آسیب بینایی زیر نظر انجمن نابینایان ایران منتشر می شود و به بیان نیازها، توانايی ها و دغدغه ها و مشكلات افراد نابینا و کم بینا می پردازد. این مجله در سال اول تنها به صورت صوتی و الکترونیک منتشر می شد، اما در سال دوم، بعد از اخذ مجوز و پیدا شدن راه حلی برای چاپ و تأمین کاغذ، مطالب برای مخاطبان به خط بریل هم چاپ شد؛ درنتیجه اکنون این مجله به سه شکل الکترونیکی، صوتی و بریل منتشر می شود. ثمرۀ انتشار این ماهنامه، افزایش آگاهی اعضای جامعۀ هدف و تولید محتوای دست اول برای قشری است که از نظر دسترسی به منابع مطالعاتی روز دنیا به خط بریل، بسیار در مضیقه هستند.
جهان آزاد محلی برای پرداختن به تجربه های افراد نابینا و اطرافیانشان
جهان آزاد نشریه ای صوتی و الکترونیکی برای به اشتراک گذاشتن مسائل افراد با آسیب بینایی است که در وبگاه گوش کن منتشر می شود. این مجله به تجربه های نابینایان، والدینشان، اطرافیانشان، دوستانشان و هر انسانی که تمایل به فهم معلولیت دارد می پردازد و با ترجمۀ مقالات بین المللی و جمع آوری مطالب شهروندان داخل کشور، راه حل های احتمالی غلبه بر مشکلات موجود را در اختیار مخاطبان خود قرار می دهد.
نگاه، روزنه ای برای ورود به دنیای کودکان و نوجوانان با آسیب بینایی
نگاه، نشریۀ صوتی و الکترونیکی دیگری برای نگاه کردن به دنیای گشت، کشف و تجربۀ کودکان و نوجوانان نابینا و کم بینا است که می توان از طریق وبگاه گوش کن به آن دسترسی پیدا کرد. این مجلۀ اینترنتی همراهِ کودکان و نوجوانان نابینا و کم بینا است تا افق های تازه ای را به سوی دانستنی های جدید، به روی این جوانه های امروز و ثمره های فردا باز کند و می کوشد برای مخاطبان خود مطالب جذاب و سرگرم کننده ای مانند مباحث روان شناسی، قصه، انیمیشن، شعر، آشنایی با مشاغل و فناوری، مرور زندگی نوابغ، معرفی کتاب و کتاب خوانی داشته باشد.
بُشری، اولین نشریه دوگانه ویژه نابینایان و کم بینایان در خاورمیانه
بشری ماهنامه ای علمی، فرهنگی، اجتماعی و ورزشی است که به خط بریل برای نابینایان و با فونت درشت برای کم بینایان، در دو گروه سنی دانش آموزان و بزرگ سالان منتشر می شود و علاقه مندان می توانند با مراجعه به وبگاه نشریه بیشتر با آن آشنا شوند. بشری تاکنون چندین ویژه نامه با موضوع های تخصصی ازجمله بهداشت و سلامت، ورزش، تحرک، جهت یابی و رایانه، ویژۀ نابینایان و کودک تقدیم خوانندگان خود کرده است.
سپیدآفرین نخستین نشریۀ قرآنی ویژه نابینایان
فصلنامۀ سپیدآفرین با موضوع های قرآنی و مذهبی در چهار قالب بریل، صوتی، بینایی و الکترونیکی برای افراد نابینا و اطرافیانشان منتشر می شود و علاقه مندان می توانند از طریق تماس تلفنی با دفتر نشریه از شرایط اشتراک آن مطلع شوند؛ شمارۀ تماس:
۳۷۷۴۲۰۱۰ ـ ۰۲۵
رشد روشن، خواندنی های سرگرم کننده ای برای دانش آموزان نابینا
رشد روشن، ماهنامۀ بریلی است که زیر نظر مجله های رشد برای دانش آموزان نابینای دورۀ ابتدایی تا دورۀ آموزش متوسطۀ دوم منتشر می شود. این مجله قصد دارد از طریق آموزش های دینی و اخلاقی و دادن اطلاعات علمی، اجتماعی و زیست محیطی با قالب های متنوع شعر و داستان، گنجینۀ واژگان کودکان را افزایش دهد؛ در آنها انگیزه و علاقه و عادت به مطالعه ایجاد کند و درنهایت دیوار انزوای این گروه از فرزندان را بشکند و آنها را به حضور در جمع و ارتباط بیشتر با جامعه و دنیای اطراف تشویق کند. بخشی از مطالب این نشریه به طور ویژه و متناسب با نیاز های خاصِ مخاطبانش آماده می گردد و بخش دیگری که به طور مشترک برای هر دو گروه دانش آموزان بینا و نابینا قابل استفاده است، با اقتباس از مطالب عمومی مندرج در مجلۀ رشد تهیه می شود.
مروری بر سایر نشریه ها
نشریه های دیگری هم وجود دارد که به شکل های متفاوت منتشر می شوند و اهداف گوناگونی را دنبال می کنند؛ برای مثال کانال تلگرامی کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت، یک خبرگزاری خصوصی است که به دنبال اجرا و به روزرسانی قانون حمایت از افراد معلول است و چگونگی پرداخت ردیف بودجۀ مربوط را پیگیری می کند و گزارش عملکرد نهاد های متولی مانند سازمان بهزیستی را در اختیار مخاطبان قرار می دهد. شرکت پکتوس هم در وبگاه خود، در کنار معرفی محصولات، آخرین اخبار رسانه های داخلی و بین المللی را دربارۀ افراد نابینا منتشر می کند و به آموزش انواع ترفندهای نابینایی برای انجام فعالیت های روزمره می پردازد.
مجله های صوتی رادیویی هم طرف داران خاص خود را دارند؛ برای مثال شش نقطه برنامه ای است که در رادیو تهران و کانال تلگرامی با همین نام منتشر می شود و با حضور کارشناسان نابینا و بینا مسائل جامعۀ نابینایان را واکاوی می کند. محلۀ نابینایان، رادیوی اینترنتی دیگری است که زیر نظر وبگاه گوش کن ساخته می شود و برای مخاطبان، فیلم و سریالِ توضیح دار و برنامه های سرگرم کننده آماده می کند. سوینا مجموعه ای است که با حمایت نخبگان نابینا و هنرمندان بینا برای افراد با آسیب بینایی فیلم، سریال و انیمیشنِ توضیح دار آماده می کند و در برنامه های رادیوی خود به موضوع های هنری و فرهنگی می پردازد و این محتوا ها را در وبگاه و پادکست خود منتشر می کند.
از سوی دیگر گاه به گاه انجمن های خصوصی و نهاد های دولتی به تولید نشریه های سازمانی اقدام می کنند. در این راستا می توان به مجلۀ «پیک روشندل» کانون نابینایان ایران و مجلۀ «ارمغان» مرکز رودکی اشاره کرد. این نهاد ها معمولاً در این نشریه ها اخبار، تولیدات، برنامه ها و خدمات سازمانی خود را برای مخاطبان توضیح می دهند.
جا دارد در انتهای این بخش، نامی از نشریه هایی بیاید که دیگر چاپ نمی شوند، ولی یادشان در خاطر مخاطبان نابینا و کم بینا باقی می مانند؛ برای مثال ماهنامۀ «علم و فرهنگ» در دهۀ هشتاد با موضوع ادبی، فرهنگی و علمی به خط بریل برای مخاطبان نابینا چاپ می شد و جایگاه ویژه ای در نمایشگاه مطبوعات داشت؛ علاوه بر این فصلنامۀ بریل «بصیر» که در دهۀ هفتاد توسط سازمان بهزیستی چاپ می شد، از نخستین نشریه های افراد نابینا بود و به معرفی امکانات و فناوری روز در زمینۀ توان بخشی می پرداخت و مخاطبان را با زندگی افراد نابینای موفق آشنا می کرد. این نشریه ستون هایی را هم به داستان و شعر اختصاص می داد.
آسیب شناسی نشریه ها
نشریه های افراد نابینا و کم بینا درگیر چالش های مختلفی هستند که عدم رغبت خوانندگان به مطالعه یکی از آنها محسوب می شود. برای کاهش این مسئله، دست اندرکاران نشریه ها می توانند بیشتر نیاز حیاتی مخاطبان خود را بشناسند و به دغدغه های آنها بپردازند. اختصاصی شدن محتوا یا دسترس پذیر کردن نشریه های تخصصی در حوزه هایی مانند روان شناسی، سینما و… علاقه مندان به دانش را جذب می کند. از سوی دیگر در شرایط سخت اجتماعی اقتصادی جامعۀ کنونی، متنوع و سرگرم کننده بودن مطالب، مایۀ تفریح و پیگیری خوانندگان می شود. در این راستا می توان هرچند وقت یک بار ستون های تازه ای به نشریه اضافه کرد و موضوع سرویس های قبلی را تغییر داد یا از هیئت تحریریه پُر تعداد بهره گرفت. کوتاهی سرویس ها آفت دیگر، به ویژه در نشر بریل است که برای کسب رضایت مخاطب لازم است موضوع ها در ستون های طولانی تر قوام یابد. توزیع گستردۀ اینترنتی و پستی و دسترس پذیر بودن وبگاه های نشریه ها در افزایش متقاضیان اثربخش خواهد بود. داشتن وبگاه و فعالیت در شبکه های اجتماعی هم می تواند دسترسی و ماندگاری محتوا را بالا ببرد.
شکایت بعدی ضعیف بودن محتوای نشریه ها است. اول باید مطالب بدیهی افراد نابینا و کم بینا، در نشریه های جداگانه برای آشنایی مخاطب بینا منتشر شود. استخدام مدیران و هیئت تحریریۀ حرفه ای و آموزش دیده در زمینۀ مطبوعات عامل دیگری برای ارتقای کیفیت خواهد بود؛ علاوه بر این به کارگیری هیئت تحریریۀ مطلع و پیگیر مسائل روزِ جامعۀ افراد نابینا و کم بینا باعث می شود مطالبی مطابق دغدغۀ مخاطبان تولید گردد. خوب است برای هیئت تحریریه به صورت منظم دوره های آموزشی گذاشته شود تا در دانش و مهارت به روز باشند. از طرف دیگر باید از نخبگان جامعۀ نابینایان دعوت به همکاری شود تا تجربه هایشان را برای سایر همنوعان بیان کنند و با آسیب شناسی و بحث سازنده، جریان های جدید فکری راه بیندازند. ارتباط نشریه ها با استادان و پژوهشگران دانشگاهی هم می تواند باعث تولید محتوای علمی و تخصصی و ایجاد فعالیت های پژوهشی تازۀ مربوط با آسیب بینایی شود و شناخت عموم جامعه را افزایش دهد.
مسئلۀ مهم دیگر، تعطیلی نشریه ها به علت فشار های اقتصادی است. خوب است نهادهای حمایتی به جای پرداختن صِرف به مشکلات مالی، به تولیدات فرهنگی برای افراد نابینا بیشتر توجه کنند و انجمن های حوزۀ آسیب بینایی هم با نهاد های دولتی و بنگاه های اقتصادی برای تأمین بودجه و محل نشر مذاکره کنند و حامی تولید مستمر و مستقل نشریه ها باشند. مانع دیگر تمامیت خواهی انجمن های حامی است. باید انجمن ها تنها نقش حقوقی داشته باشند و کار های اجرایی و تولید محتوای نشریه ها به متخصصان ذی ربط برون سپاری شود. از سوی دیگر اخذ مجوز نشر و حضور در نمایشگاه مطبوعات باعث شناخته شدن و گرفتن حمایت های دولتی و خصوصی می شود. داشتن تعداد سرویس های محدودتر باکیفیت و شیوه های نشر صوتی و اینترنتی هم هزینه های مجله ها را کاهش می دهد. در این راستا امید است دسترس پذیر شدن بستر های عرضۀ ارزان قیمت الکترونیک نشریات مشابه فیدیبو تسریع شود.
گرفتاری دیگر قطع همکاری اعضای تحریریه است. نشریه ها باید برای حل این مسئله استاندارد های پرداخت های مالی در مطبوعات داخلی را در قبال اعضای تحریریه شان رعایت کنند. آنها می توانند با مراکز آموزشی همکاری داشته باشند تا اعضای تحریریۀ جدید جذب نمایند؛ برای آموزش مهارت های روزنامه نگاری به افراد تسهیلاتی مانند تخفیف در شهریۀ ثبت نام، حق ایاب و ذهاب، راه اندازی دوره های برخط یا دعوت از استاد در مراکز خوش مسیر ارائه دهند. همچنین فضایی برای فعالیت نویسندگان نو قلم و نیرو های داوطلب خارج از هیئت تحریریه فراهم کنند.
مشکل آخر هزینه های سرسام آور چاپ بریل و کاغذی است. نهاد های دولتی باید دادن یارانۀ دولتی خرید کاغذ و کمک هزینه تهیۀ دستگاه های چاپگر را برای نشریه ها هموارتر کنند. همچنین به افراد نابینا کمک هزینه بدهند تا شخصاً نمایشگر بریل بخرند و هرگونه متون الکترونیکی را بخوانند. نهاد های عمومی نزدیک به محل سکونت افراد نابینا هم مانند فرهنگ سرا ها، سرا محله ها، کتابخانه ها و مراکز بهزیستی می توانند نمایشگر بریل تهیه کنند و به اعضای نابینای خود اجازه بدهند تا نشریه های موجود را در سالن مطالعه آن مجموعه بخوانند و نیکوست روند دیوان سالاری را برای دسترسی به نشریه ها و نمایشگر بریل کاهش دهند.