نویسنده: نگین حیدری
منبع: بیستمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
چند سالی است افراد دارای آسیب بینایی شدیدِ متقاضی استخدام در آموزش و پرورش، در کمیسیون پزشکی به دلیل معلولیت بینایی رد صلاحیت شده اند. در سال 1402، آزمون آموزگاری ابتدایی به صورت مستقل از آزمون دبیری برگزار شد و رد صلاحیت ها با سرعت و کمیت بیشتر انجام گرفت. خبرهایی شنیده می شد که آموزش و پرورش استثنایی دستورالعملی برای چگونگی پذیرش متقاضیان دارای معلولیت بر اساس نوع و شدت معلولیت آنها مقرر کرده است و همین موضوع نگرانی و استرس متقاضیان دارای معلولیت رد صلاحیت شده را بیشتر کرد. در طول این سال ها، همواره کنشگران حوزۀ حقوق معلولان، اعتراض های متعددی را به اداره های بهزیستی و آموزش و پرورش استان های مختلف منعکس و اعلام می کردند. در روندی که متقاضیان با توجه به معلولیت بینایی و با استفاده از سهمیۀ 3درصد معلولان در آزمون استخدامی آموزش و پرورش شرکت می کنند، تشکیل کمیسیون پزشکی و به چالش کشیدن میزان بینایی ایشان و رفتارهای توهین آمیز حول همین محور از سوی اعضای کمیسیون با متقاضیان، غیرقانونی و ناموجه و مورد اعتراض شدید جامعۀ معلولین بینایی کشور است و حال که چنین رَویۀ غیرقانونی را تغییر نمی دهید و به تشکیل کمیسیون پزشکی اصرار دارید، در هر جلسه یکی از حقوق دانان دارای معلولیت بیناییِ آگاه به شرایط همنوعان در کنار نمایندۀ بهزیستی حضور داشته باشد که تا قبل از سال 1402، این اعتراض راه به جایی نبرد.
با پیگیری های متعدد شبکۀ ملی نابینایان (چاووش) و رایزنی های مختلف و تشریح شرایط و اتفاق های ناموجه و ناخوشایندی که در کمیسیون های پزشکی آموزش و پرورش، به خصوص در سال 1402 افتاده است، درنهایت توافق شد که افراد رد صلاحیت شده در کمیته، دوباره به منظور ارزیابی عمومی سلامت جسمانی و روانی و توانایی های فردی با حضور نمایندگان آموزش و پرورش استثنایی و بهزیستی شرکت کنند و در صورت تأیید صلاحیت از سوی آن کمیته به مصاحبۀ علمی معرفی شوند. نکته ای که اهمیت دارد این است که توافق شد در کمیته یکی از معلولان بینایی که به شرایط همنوعان و مقررات قانونی مرتبط آگاه است، در کنار نمایندۀ بهزیستی حضور داشته باشد.
بر اساس توافقی که گفته شد، در تاریخ 8 مرداد 1402، در مرکز یکی از استان ها، کمیته مورد نظر در زیرزمین معاونت تربیت بدنی با پله هایی نسبتاً زیاد و نامناسب تشکیل شد. اگرچه ساختمان بسیاری از مدارس کشورمان نیز همین شرایط را دارد و شاید در پس ذهن ارزیابان آموزش و پرورش و هماهنگ کنندگان این کمیته همین مسئله بوده است، ولی تکلیف قانونی در دسترس پذیری ساختمان های اداری و عمومی برای معلولان را منتفی نمی کند. جلسه با حضور عضو کمیته پژوهشی آموزش و پرورش استثنایی، رئیس آموزش و پرورش استثنایی، پزشک معتمد و دو نفر خانم از امور اداری آن دستگاه، مشاور حقوقی و کارشناس توان بخشی بهزیستی شکل رسمی به خود گرفت. پیش از شروع ارزیابی فردی هر یک از متقاضیان، نمایندگان آموزش و پرورش استثنایی تأکید کردند جلسۀ امروز کمیسیون پزشکی نیست و توانایی فردی متقاضیان برای تصدی آموزگار ابتدایی مدارس استثنایی از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار می گیرد. متقاضیان بعد از تأیید صلاحیت و توانایی های فردی، به کمیته علمی معرفی می شوند که در سناریوهای از پیش تعیین شده باید از جهت تدریس در فضای کلاس، حل مسئلۀ دانش آموز با والدین و حل مسائل و مشکلات دانش آموزان با سایر معلمان همکار ایفای نقش کنند. اگرچه خود را مکلف به اعمال 3درصد سهمیۀ استخدام معلولان می دانیم، آنچه ما را با چالش مواجه می کند، ظرفیت محدود در پذیرش متقاضیان، اهمیت حس بینایی در تدریس مقطع ابتدایی و چهار ساعت تقلیل ساعت کار معلمین دارای معلولیت است که ما را با مشکل جایگزین کردن فرد دیگر در این بازه زمانی مواجه می کند.
مشاور حقوقی بهزیستی اذعان داشت متقاضیان با سهمیۀ 3درصد استخدامی معلولان در آزمون شرکت کرده اند و نابینایی و کم بینایی آنها مفروض است؛ بنابراین ارزیابی آنها فقط از این جهت غیر قانونی و نا موجه است. علی رغم اهمیت حس بینایی در آموزش ابتدایی، متقاضیان در صورت توانایی و تسلط بر به کار گیری فناوری و ابزار های جایگزین مناسب تا حد زیادی می توانند این محدودیت را به حد اقل برسانند. امتیاز قانونی تقلیل ساعت کار معلولان که دلایل مختلفی دارد، نباید آنها را از فرصت های شغلی محروم کند. متقاضیان رد صلاحیت شده بنا به اطلاعی که برای حضور در جلسه دریافت کرده بودند، تصور می کردند در کمیسیون پزشکی شرکت می کنند و همین موضوع تا حدی باعث استرس و فشار روانی آنها می شد، البته اینکه جلسه، کمیسیون پزشکی نیست، در ابتدای گفتگو به هریک از آنها اعلام می شد.
از هر یک از متقاضیان پرسش هایی در مورد میزان بینایی، توانایی یا عدم توانایی در به کار بردن خط بریل، نرم افزارهای متن خوان و نرم افزارهای تشخیص رنگ و…، ایفای نقش کوتاه در ورود به کلاس و سلام و احوال پرسی و ارتباط با دانش آموزان و آموزش یکی از دروس، عمدتاً ریاضی و علوم پرسیده می شد. آنچه برای ارزیابی کنندگان اهمیت داشت، برقراری ارتباطی پر انرژی، گرم و دوستانه با دانش آموزان با معلولیت های مختلف، توانایی در استفاده از فناوری برای به حداقل رساندن محدودیت بینایی، توجه به ویژگی های فردی و یادگیری دانش آموزان با معلولیت های مختلف و چگونگی آموزش به هر یک از آنها به زبان ساده و مطابق با محتوای آموزشی مقطع ابتدایی و امکان کنترل ناسازگاری احتمالی دانش آموزان با معلولیت های مختلف بود.
وقتی نمایندگان از متقاضیان در مورد تجربۀ تدریس به دانش آموزان ابتدایی، به خصوص کم توانان ذهنی سؤال پرسیدند. مشاور حقوقی بهزیستی تأکید کرد اصولاً متقاضیان، چه عادی و چه دارای معلولیت، پس از پایان تحصیلات و قبل از استخدام، تجربۀ تدریس به این گروه در فضای رسمی و آموزشی را ندارند و نباید با متقاضیان که کارکنان خرید خدمت در مقطع آموزش و پرورش ابتدایی هستند، مورد مقایسه قرار گیرند. از سوی دیگر، جز در موردِ محدود بودن تعداد دانش آموزان دارای معلولیت در یک شهر، منطقی نیست با حضور معلمان بینا و کم بینا، آموزش دانش آموزان کم توان ذهنی به معلمان نابینا محول گردد.
اگرچه استرس و فشار روانی در چنین جلساتی طبیعی است، در مورد شیوۀ ایفای نقش و سنجیدن توانمندی و پاسخ گویی هر یک از متقاضیان، چند نکته را باید مورد نظر قرار دهیم.
نکتۀ اول اینکه صرف نظر از سطح اطلاعات علمی، بعضی افراد با توجه به خصوصیات جسمی و ذهنی در برقراری ارتباط مؤثر با دانش آموزان دارای معلولیت مقطع ابتدایی و آموزش مفاهیم درسی و مهارت های زندگی به آنها شایستگی دارند.
نکتۀ دوم: آشنا شدن با فضای تدریس در مدارس استثنایی از طریق مطالعۀ کتاب های مربوط و فایل های آموزشی در این زمینه، قبل از حضور در جلسۀ ارزیابی توانایی های فردی مفید خواهد بود.
نکتۀ سوم: متقاضیان در ایفای نقش و آموزش یک از مفاهیم درسی باید تا حد امکان، مطابق با کتاب های درسی مقطع ابتدایی عمل کنند.
نکتۀ چهارم: استقلال فردی متقاضیان در مراجعه به محل ارزیابی و حضور مستقل در جلسه و در صورت لزوم استفاده از عصای سفید ازنظر ارزیاب ها اهمیت بسیاری دارد.
نکتۀ پنجم: متقاضیان میزان بینایی خود و توانایی استفاده از خط بریل و نرم افزارهای ویژۀ نابینایان را آن گونه که هست و تسلط دارند، اعلام کنند تا احیاناً در پیچ و خم پرسش های متعدد ارزیاب ها قرار نگیرند.
کلام آخر اینکه متقاضیان در صورت ظاهر نامتعارف چشم ها، از عینک مناسب برای اصلاح و پوشش دادن آن استفاده کنند. امیدواریم سازمان آموزش و پرورش استثنایی در مراحل ارزیابی باقی مانده و آزمون های پیش رو نیز توانایی های علمی و عملی متقاضیان دارای آسیب بینایی را از همه نظر و نه فقط محدودیت بینایی مورد توجه قرار دهد و به عنوان یک دستگاه متولی آموزش شناختی و رفتاری، حقوق شهروندی آنها را که یکی از بارزترین آن حق داشتن شغل مناسب با شأن و کرامت انسانی است، مورد توجه و عمل قرار دهند.