کتاب صوتی در ایران نخستین بار با ابداع دکتر جواد شکلات خور که نابینا بود در پاسخ به نیاز نابینایان ارائه شد؛ اتفاقی که به سرعت به دلیل جذابیت مورد استقبال عموم مردم قرار گرفت.
اما امروزه کتاب صوتی پیشنهاد بسیار خوبی است برای کسانی که کتاب را دوست دارند، می خواهند و می طلبند ولی زمان و شرایط خواندنش را ندارند. مخاطبان کتاب های صوتی معمولا طیفی از جامعه اند که کتاب خواندن را به هر دلیل نمی توانند یا نمی خواهند در اولویت زندگی خود قرار دهند. این جماعت پس از شنیدن کتاب صوتی، کتاب را می یابند، کتاب را می نوشند و کتاب را می زی اند.
با این که کتاب های صوتی مدت هاست که توسط بسیاری از افراد جامعه مورد استفاده قرار می گیرد همچنان برای برخی از افراد کتابخوان قهار و حرفه ای این نوع کتابخوانی جذابیت چندانی ندارد و آن را جایگزین قاطعی برای کتاب کاغذی نمی دانند چنانکه متفق القول می گویند تورق کتاب، بوی کتاب، سطور کتاب و حس کتاب جایگزین ندارد و نیابد.
نکته مهم اینکه چه در ادبیات دلبر ایران و چه در ادبیات فاخر جهان، تولید کتاب صوتی باید همواره مصروف رعایت امانت شود؛ امانتی از صاحب یا صاحبان اثر.
اما سؤالی که این روزها و با فراگیر شدن کتاب های صوتی در میان کتابخوانان مطرح می شود این است که آیا کتاب صوتی می تواند در ترویج فرهنگ کتابخوانی نقشی داشته باشد؟
پیشتر پدیده کتاب صوتی را در گزارشی با عنوان «با چشم های بسته کتاب بخوانید!» از منظر مخاطبان مورد بررسی قرار دادیم و این بار با توجه به اهمیت موضوع و جایگاه رو به رشد این نوع از کتابخوانی به سراغ تنی چند از اهل قلم مخالف و موافق کتاب های صوتی رفتیم و نظرات آنها را در خصوص نقش این پدیده در ترویج فرهنگ کتابخوانی جویا شده ایم.
گوش دادن به کتاب صوتی جزو فرآیند کتابخوانی نیست
محمدحسین حکمت فر، نویسنده و محقق ادبی معتقد است: گوش دادن کتاب های صوتی را نمی توان به عنوان فرآیند کتابخوانی در نظر گرفت.
وی تاکید کرد: تفاوت اساسی میان خواندن کتاب و گوش دادن به آن وجود دارد زیرا کتاب های صوتی همانند روخوانی کتاب اجازه فکر کردن که لازمه تفکر انتقادی و خلاق است را به مخاطب نمی دهد.
این نویسنده و منتقد ادبی با این باور که کتاب های چاپی می توانند دانش را گسترش دهند و حافظه را تقویت کنند توضیح داد: خواندن کتاب های چاپی بر مبنای بها دادن به تفکر انتقادی، توانایی تحلیل و آزاد گذاشتن خواننده برای درک و فهم پژوهش است.
حکمت فر با اشاره به این که کتاب صوتی پدیده ای است که موازی با سایر پیشرفت های ما در عرصه های مختلف ایجاد شده است، خاطرنشان کرد: کتاب های کاغذی ارزشمند بسیاری در سراسر جهان وجود دارند که فقط خاک می خورند. بنابراین با این همه کتاب نخوانده از گذشتگان معتقدم انتخاب کتاب های چاپ شده برای تبدیل به فرمت صوتی درست نیست.
کتاب صوتی همسو با زندگی شتاب زده امروز عمل می کند
همچنین مهسا دهقانی پور، داستان نویس با اشاره به اینکه کتاب صوتی یک پدیده نوپاست که همسو و همراه با زندگی شتاب زده امروزی عمل می کند افزود: با اینکه زمان زیادی از پیدایش آن نمی گذرد اما توانسته مخاطبان بسیاری از میان اقشار مختلف و سلیقه های گوناگون پیدا کند.
او با اشاره به اینکه بسیاری از ناشران با جریان تبدیل کتاب کاغذی به صوتی همسو شده اند افزود: در حالی که برخی از نشرها این جریان را پذیرفته اند، برخی دیگر به عبارتی بسیار گارد دارند و از همسو شدن با این جریان ممانعت می کنند.
وی معتقد است: حتی اگر کتاب صوتی را نشانه ای برای مرگ کتاب کاغذی ببینیم نمی توان تاثیر آن در افزایش مطالعه را نادیده گرفت.
این داستان نویس با تاکید بر اینکه خوانشگر کتاب باید بتواند مخاطب کتاب را تشخیص دهد و طبق سلیقه مخاطب کتاب بخواند افزود: توجه به این موضوع منجر به جذب مخاطب و موفقیت اثر صوتی ارایه شده می شود.
کتاب های صوتی تاثیرگذاری کتاب های کاغذی را ندارند
در ادامه آرش آذرپناه، داستان نویس با تاکید بر اینکه کتاب های الکترونیکی و صوتی به هیچ عنوان تاثیرگذاری کتاب های کاغذی را ندارند افزود: بنابراین گوش فرادادن به کتاب های صوتی مطالعه به حساب نمی آید.
به باور وی: استماع کتاب صوتی برای افرادی که هدف نویسندگی دارند نادرست است اما در مقابل اگر فردی کتاب صوتی را فقط برای کسب اطلاعات تاریخی، جامعه شناسی و… گوش دهد مناسب است.
او با بیان اینکه یک وجه مهم مطالعه آشنایی با کلمه است گفت: براساس آشنایی بنده با اصول داستان نویسی معتقدم افرادی که کتاب صوتی گوش می دهند در مقابل کسانی که از روی کتاب روخوانی می کنند تفاوت شاخصی دارند.
آذرپناه با تاکید بر اینکه تبدیل کتاب های کاغذی به صوتی برای کارهای فاخر و جدی ادبیات به هیچ وجه درست نیست و بی فایده است گفت: به عنوان مثال تبدیل تاریخ بیهقی به فایل صوتی محال است چراکه مشاهده کلمات و ساختار کلی این کتاب ضروری است.
کتاب صوتی سرانه مطالعه را بالا می برد
همچنین فرامرز سنجری، مدرس مراکز استعدادهای درخشان اهواز با اشاره به پیشرفت و فناوری های جدیدی که در سراسر دنیا پدید آمده گفت: در حقیقت فقط شکل مطالعه از کتاب کاغذی به کتاب الکترونیکی و صوتی تغییر کرده و می توان شکل جدید مطالعه را جزوی از سرانه مطالعه دانست.
وی معتقد است: پدیده کتاب صوتی که در تمام کشورها روزبه روز در حال گسترش است در ایران هم رواج پیدا کرده؛ چنان که امروزه می تواند بخشی از سرانه مطالعه جامعه را تامین کند.
او با اشاره به این که شرکت هایی در زمینه تولید کتاب های صوتی در سراسر جهان به وجود آمده که کار اصلی آنها تولید کتاب صوتی به شکل تخصصی است گفت: در دنیای پیشرفت ها مقاومت در برابر تغییر ممکن نیست. بنابراین با هماهنگی به نحو مطلوبی از پیشرفت ها می توان استفاده کرد.
این کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی با بیان این که هنر زندگی کردن هنر استفاده و بهره وری از زمان است گفت: با وجود این که برخی از لذت مطالعه واقعی از طریق کتاب کاغذی را با این گونه مطالعه از دست می دهیم اما نمی توان منتظر فراهم شدن شرایط شد تا کتاب در دست بگیریم. از این رو، کتاب های صوتی جایگزین بسیار خوبی برای کتاب های کاغذی هستند.
کتاب های صوتی نمی توانند باعث ترویج کتابخوانی شوند
همچنین مهران بقایی، داستان نویس معتقد است: کتاب های صوتی نمی توانند باعث ترویج کتابخوانی شوند.
او اضافه کرد: حذف فرآیند مواجه و انتخاب کتاب کاغذی و تبدیل شدن آن به کتاب الکترونیکی یا صوتی نادرست است.
این داستان نویس با اشاره به این که کتاب های صوتی در سال های اخیر بسیار گسترش پیدا کرده اند گفت: همین موضوع فرآیند خرید و تهیه کتاب را از جامعه حذف و نقش کتاب های چاپی را در جامعه کم رنگ می کند و این در حالی است که باید کتاب را به شکل قدیم خود در دست گرفت و مطالعه کرد.
بقایی با اشاره به این که نحوه ارتباط برقرار کردن با متن کتاب از طریق شنوایی و بینایی متفاوت است توضیح داد: امکان حواس پرتی هنگام گوش دادن فایل صوتی بسیار بیشتر از هنگام روخوانی است و همچنین امکان تداخل اطلاعات و خستگی ذهنی به دلیل این که زمان استفاده از صوت برای مغز انسان مدت زمان محدودتری نسبت به مطالعه و روخوانی است بیشتر می شود.
برخی ناشران در ورود به حوزه نشر الکترونیک تردید دارند
همچنین علی اکبر رشیدی، ناشر و شاعر می گوید: ورود به حوزه نشر الکترونیک از سوی برخی ناشران همچنان دارای تردیدهایی است.
وی خاطرنشان کرد: شاید به دلیل این که هنوز جایگاه اصلی و واقعی کتاب های صوتی در بین مردم رواج پیدا نکرده است، سرمایه گذاری و رویکرد به سمت این گونه کتاب ها دارای ریسک بالایی باشد.
وی معتقد است: کتاب های صوتی جایگزین خوبی برای کتاب های فیزیکی و کاغذی هستند. بنابراین همین موضوع می تواند برای شروع کتابخوانی قشر جوان مفید و موثر باشد.
این ناشر اضافه کرد: به دلیل در دسترس بودن بهتر و نبود نیاز به حمل ونقل در اوقات مرده مثل رانندگی و یا زمان های انتظار، از کتاب های صوتی به نحو بسیار خوبی می توان استفاده کرد.
سلبریتی بودن دلیلی برای خوانشگر کتاب بودن نیست
از طرفی آتوسا حصارکی، داستان نویس معتقد است: خوانشگران کتاب های صوتی باید با هر کاری که ارایه می دهند نظرسنجی کنند زیرا بسیاری از خوانشگران این گونه کتاب ها باید حذف شوند.
او با اشاره به اینکه لحن صدای خوانشگر کتاب صوتی بسیار مهم است گفت: به خصوص برای افرادی که کتابخوان هستند هنگام گوش دادن به این گونه کتاب ها لحن و طریقه اجرای خوانشگر کتاب بسیار مهم است.
وی با تاکید بر اینکه سلبریتی بودن دلیلی برای خوانشگر کتاب شدن نیست گفت: به اعتقاد بنده اینکه هر سلبریتی اقدام به خوانش کتاب کند اقدامی نادرست است.
این داستان نویس معتقد است: اگر این امکان به مخاطب کتاب صوتی داده شود که خواننده تصمیم بگیرد چه کسی خوانشگر کتاب باشد مخاطبان بیشتری به این گونه کتاب ها جذب می شوند.
منبع: ایسنا