نویسنده: Ann Cunningham
منبع نسخه ی انگلیسی: future reflection
مترجم: داوود چوبینی
منبع نسخه ی ترجمه شده: محله ی نابینایان
یادداشت سردبیر
اَن کانینگام یکی از مالکین شرکتیست که برای کودکان، کتابهای هیجان انگیزی را تولید می کند. این کمپانی با بهره گیری از ابزار آلات و مواد صنعتی، دست به خلق کتبی می زند که امکان دسترسپذیری تصاویر برای نابینایان را محقق میسازد. کتبی که هدفش انتقال اطلاعات از طریق تصاویر است. ایشان اخیراً تمرکز خود را بر روی انتشار یک مجموعه کتاب گذاشته اند. مجموعه ای که قرار است تا از طریق آن، کودکان را با تصاویر برجسته آشنا سازد. بر اساس آنچه در چارت سازمانی سازمان یونسکو و یا همان “سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل” آمده است: “امروزه مفهوم آموزش، فراتر از صِرف مهارتهایی نظیر خواندن، نوشتن و حساب و کتاب است. در روزگار جدید، بحث مربوط به سواد و آموزش، پا را فراتر نهاده و به عنوان ابزاری برای شناسایی، درک، تفسیر، ابداع و گفت و شنود، پذیرفته شده است. به خصوص اینکه، با توجه به سیستمهای جدید دیجیتالی، اطلاعات غنی، با سرعت بسیار زیادی دنیا را درنوردیده و دنیای امروز ما را با تحول بزرگی رو به رو نموده است.” مطالعه کردن کتابی که همراه با تصاویر برجسته باشد، می تواند نقش بی بدیلی را در رشد و توسعه ی سطح مهارت خواندن یک کودک، ایفا کند. متأسفانه، خوانندگان نابینا تا به امروز، به چنین تصاویر قابل لمسی دسترسی نداشته اند. تصاویر کمک می کنند تا داستانها برای خوانندگان واقعیتر جلوه کنند و همچنین به آنها این امکان را می دهد تا این مهارت را بهتر تمرین کنند.
در این مقاله، این جانب مرور کوتاهی بر استراتژیهایی خواهم داشت که میتواند در حین رشد مهارتهای یادگیری مبتنی بر تصاویر، به دانش آموزان کمک کند تا بهتر با این پدیده نو‌ظهور ارتباط برقرار کنند. اطلاعاتی که خدمتتان عرضه میشود بر گرفته از سالها تجربه شخصی این جانب در حوزه تدریس هنر و طراحی گرافیک به دانش آموزان نابینا در مرکز ایالت کُلُرادو و همچنین مهارتهای عملی خودم در زمینه ی مجسمه سازی و تولید تصاویر برای مجلات می باشد. آموزش در جهت رشد، از دوران طفولیت آغاز می شود و به طور مداوم در طول رشد انسان و به خصوص در سنین بزرگسالی، به شکل مداوم در حال افزایش است. من معتقدم اگر به کودکی که نابیناست این شانس داده شود تا به کتابهای دارای تصاویر برجسته دست یابد، قطعاً می تواند پا به پای دوستان بینای خویش، به شرح تصاویر موجود بپردازد. البته این امر زمانی به شکل صد در صد رخ می دهد که تصاویر برجسته ی داخل کتاب، درست طراحی شده باشند. معتقدم بچه ها زمانی که در حال گذراندن دوران کودکی خود هستند، باید با تصاویر اخت شوند.
یک فرد از چه زمانی شروع به یادگیری از طریق حس لامسه می کند؟
در خلال تجربیات آموزشی خود دریافته ام که درک تفاوت بین حس بینایی و لامسه، بسیار کمک کننده می باشد. بینایی به خودی خود یک حس دو بُعدی است. مغز ما با محاسبه تفاوت بین دو تصویری که همزمان چشم ما می بیند ، به اشیایی که مینگریم عمق میبخشد و سپس این ژرفای نا‌همسان را از این تصاویر تخمین می زند. چشم ما فقط قادر است عرض و ارتفاع یک جسم را ببیند.
ما به خود میآموزیم که از طریق آنچه در مورد جهان میدانیم و از سرنخ هایی که از چیدمان اشیا در قالب یک محیط به دست میآوریم، عمق را پیشبینی کنیم.
تفسیر اطلاعات تک بُعدی موجود در نقاشیهای صورت گرفته روی خطوط برجسته یا تصاویر دارای نقوش نیمه برجسته روی مجسمه‌ها را که میتوانند به عنوان تصاویر دوبعدی نقش ایفا کنند، میشود آموزش داد. در مقابل، حس لامسه یک حس سه بُعدی است.
پیشنهادها جهت تبدیل قابلیت درک اشیاء به وسیله حس لامسه از حالت سه بُعدی به حالت دو بُعدی
کودک بینا باشد یا نابینا، نخستین کتابها بایستی دربردارنده “تصاویر نقطه ای” باشند. تصاویر نقطه‌ای، اشیا ساده‌ای را روی صفحه‌ای با پس‌زمینه‌ای روشن نشان میدهند. با استفاده از این تصاویر ساده، کاملا معلوم می شود کودک چه زمانی آن شیء را لمس می کند. مثلا در اینجا یکی از تصاویر موجود در کتاب “سادی بلد است بشمرد” قرار داده شده است. این رشته ای از ده مهره است که با عنوان “10 مهره” شناخته می شود.
قضیه وقتی شروع می شود که برای با هم خواندن دور یکدیگر جمع می شوید. همچنین مایل خواهید بود کتاب را به نحوی نگه دارید که لمس صفحه توسط فرزندتان را اجتناب ناپذیر سازد. پیشنهاد می کنم در زمان خواندن، انگشتتان را روی خطوط بریل حرکت دهید تا خواندن را برای فرزندتان الگوسازی نمایید. حتی اگر فرزندتان دستتان را لمس نمیکند تا بفهمد انگشتانتان دارند چه کار می کنند، این موضوع را درک خواهد کرد، زیرا وقتی کتاب را میخوانید، بدنتان به نحو خاصی تکان می خورد، درست همان طور که وقتی داستان را میخوانید، لحن صدایتان تغییر می کند. هر زمان که فرزندتان به شکل تصادفی عکس را لمس می کند، با گفتن جملاتی نظیر “این توپ است.”، “توپ را پیدا کردی.” و یا “نقاط بریل را حس می کنی؟” مطمئن شوید که او شما را همراهی می کند. مجموعه ای از اشیاء واقعی و مدلهای تصویری همان اشیاء که در درون کتاب انتخابی شما آمده است را گِرد هم بیاورید. وقتی کودک شما کمی بزرگتر می شود و شروع به بازی کردن با اسباب بازیهایش می کند، بین اشیاء واقعی و تصاویر مندرج آنها در کتاب، رابطه ایجاد می کند. اشیاء واقعی را نام گذاری می کند. “مثل بازی بسکتبال و اسباب بازی مربوط به آن” سپس آن شیء را با تصویر مربوط به بازی بسکتبال مرتبط می سازد. زمانی که کودک شما بین تصویر دایرهای شکل و شیء واقعی توپ رابطه ایجاد کند، در واقع اولین قدم را در جهت یادگیری برداشته است.
در خلال آموزش به کودکان، به این نکته پی برده ام که برقراری ارتباط بین اشیاء سه بعدی و نمایش دو بعدی آنها، قدم بزرگی برای یک دانش آموز به حساب نمیآید. وقتی این تمایز را به دانش آموزان بزرگسال آموزش میدهم، یک مکعب، یک کره و یک هرم سه وجهی را در مقابل آنها قرار می دهم. سپس 3 شکل دایره، مربع و مثلث را که در قالب کاغذهای برش داده شده، طراحی گردیده اند را در اختیارشان می گذارم. وقتی به بررسی شکل سه بُعدی و واقعی اشیاء و شکل دو بُعدی آنها که در قالب کاغذهای برش داده شده هستند، میپردازیم، من از آنها میپرسم: “کدام شکل نمایانگر کره است؟” بدون استثنا، همه دایره را نشان میدهند.
ویژگیها و گروه بندی‌های کلیدی
یکی دیگر از مهارتهای یادگیری از طریق تصاویر برجسته، شناسایی اشیاء از طریق تجسم می باشد. مهارتی که فراگرفتنش از اهمیت خاصی برخوردار است. برای کسانی که مهارت خواندن را خیلی زود شروع می کنند، این مهارت با اشیاء ساده و بسیار ابتدایی کلید می خورد. کتاب مورد علاقه ی من یعنی “سادی بلد است بشمرد” اشیاء جدیدی را برای گروههای سنی 2، 3 و 4 سال معرفی می کند. این کتاب در حوزه ی یادگیری مهارت شمردن بوده و اطلاعات جدیدی نظیر ویژگیهای کلیدی، گروه بندیها، بهبود و اصلاح شیء، روند، الگوها، تفاوت بافتها، و ردیابی را نیز بدان می‌افزاید. هنوز زمان آموزش این مفاهیم فرا نرسیده است. اینها فقط مثالهایی از بیشمار فرصتهایی هستند که کودک میتواند از طریق آموزش اتفاقی و در قالب ترکیبی از متن و تصویر، به کسب دانش بپردازد. برای نمونه، مادامی که رشته مهرههای در اختیار فرزند شما، ویژگیهای عام یک رشته مهره را داشته باشد، نیازی به یکسان بودن این مهرهها با مهرههای ترسیم شده در کتاب نمی باشد. “مَکس، موشی که به سراغ یک ماجراجویی می رود” نام داستان راضی کننده ایست که در قالب یک نقشه به نمایش در آمده است. نقشه نیز به خودی خود یک ابزار کلیدی در آموزش تصاویر میباشد. وقتی با نقشه کار می کنید، این وسیله در درونی کردن یک ایده بسیار کاراست. آن ایده نیز چیزی جز درک مناظر از بالا نیست. زمانی که در جستجوی یک مسیر هستید، نقشه را روی یک سطح صاف، مثل روی میز ناهارخوری قرار دهید. برخلاف تصاویر نقطه‌ای که در آنها محیط نادیده گرفته میشود، یک نقشه کاملاً از بالا قابل بررسی بوده و محیط را نیز میتواند برای ما مجسم کند. قرار دادن نقشه روی میز ناهارخوری، این ایده را به شکل غیر کلامی خود، نمایان خواهد ساخت. البته که شما هم میتوانید با صحبت کردن، توضیحات خود را نیز ارائه دهید.
پیگیر مطلب بودن
نویسنده در قالب کتابی به نام “مَکس، موشی که به سراغ ماجراجویی میرود”، با ترسیم یک نقشه، به معرفی مفاهیم، رابطهی بین ساختار سه بُعدی و دو بُعدی و نیز رابطه ی بین شناسایی یک شیء و ویژگیهای کلیدی آن شیء خاص، پرداخته است. چنین عملی به خوانندگانی که از طریق خط بریل به مطالعه میپردازند نیز کمک شایانی میکند تا در خصوص پی مطلبی را گرفتن نیز، بر دانش خود بیفزایند. پی مطلبی را گرفتن به معنای این است که شما با حرکت دستتان از سمت چپ به راست و بررسی تمامی عناصر موجود در یک صفحه، بتوانید آنچه در صفحه و یا صفحات بعدی رخ خواهد داد را پیشبینی کنید. این موضوع از همان ابتدای مطلب کلید میخورد و صفحه به صفحه ادامه مییابد. وقتی کودک شما با دستانش در حال لمس خطوط است، اگر دستش به پایینترین خط صفحه و در انتهای گوشهی راست صفحه قرار گیرد، او مهارت حدس زدن را خواهد آموخت و یاد خواهد گرفت که ادامهی مطلب در صفحهی بعد بوده و از بالاترین نقطهی صفحه در گوشه ی سمت چپ آغاز خواهد شد.
کتاب “سادی گم شده و خانه ی حیوانات” نیز در دست چاپ می باشد. در این کتاب، نویسنده مفاهیم مربوط به تجسم فضایی تصاویر را شرح می دهد. وجود کتابی از این دست، از این جهت که به ما این آگاهی را می دهد که در حال ارتباط با اشیاء پیرامون خود، آن هم از طریق تصاویر هستیم، بسیار کمک کننده است. شاید این مهارت ضرورتی نداشته باشد، ولی با وجود این، بسیار مؤثر میباشد. دلیلش هم کاملاً روشن است. کودک شما باید این فرصت را داشته باشد که با تصویر یک سگ و یا گربه ارتباط برقرار کند. وقتی این شانس به کودک شما داده شود، بخش عظیمی از معمایی که به دنبال حلش هستیم، خود به خود حل می شود. اگر شما قادر به تولید یک کتاب دارای تصاویر برجسته باشید که البته در آن، محل قرار گیری اشیاء از نظم خاصی پیروی کند و درهم و برهم نباشد، کودک شما خواهد آموخت چگونه اجسام جداگانه را میتوان در یک تصویر مرتب کرد. او همچنین قادر خواهد بود تا رابطه آنها را از طریق سنجش، با یکدیگر نشان دهد. از طریق همین تصاویر ساده می توان حتی زمانی که یک شیء قرار است بر روی زمین نشان داده شود، زمین را نیز به تصویر کشید. در کتاب “سادی گم شده و خانه ی حیوانات”، سگها در حالی که پاهایشان به زمین چسبیده، به نمایش در آمده اند. در یک تصویر، حتی می توان به وسیله ی خطی، مکان اتصال دیوارها به زمین را مشخص کرد. بسیاری از مردم با چنین مفاهیم و تعاریفی، هیچ آشنایی ندارند و مطالب برایشان گنگ است. بنابراین، اگر این مفاهیم برای شما نیز تازگی دارند، اصلاً خودتان را اذیت نکنید. اکثریت انسانهایی که از تصاویر بهره میبرند، بینا بوده و این مبانی به شکل نا خودآگاه، در دورهی کودکی، به آنها منتقل شده است. دلیل عدم آگاهی آنها از این مفاهیم هم، به همین قصه برمی گردد.
کودکان می توانند با بافتها نیز آشنا شوند. قادر خواهند بود بفهمند که چگونه می توان به لحاظ کیفی، ویژگیهای اصلی و کلیدی یک شیء را به نمایش گذاشت. در کتاب “سادی بلد است بشمارد”، نویسنده در هر تصویر، افزون بر واحد سنجش و ارتباط بین مفاهیم، یک شیء اضافه را که اصلاً در خلال متن، در موردش صحبت نشده است، اضافه می کند. این یکی از بزرگترین نقاط قوت یک تصویر به حساب می آید. موضوعی که البته می تواند پیچیدگیهایی را نیز به تصویر بیفزاید که توصیف آنها در نمودارهای پیچیده تر، دشوار میشود. زمانی که کودک شما بتواند از یک تصویر ساده و نیمه خمیده، اطلاعات اضافی را آن هم به شکل کاملاً مستقل، به دست آورد، خواهد آموخت که با اتکا به سر نخهایی که در اختیارش است، به طور کامل به بررسی عکس بپردازد. در آخرین عکس آورده شده در کتاب “سادی گم شده و خانه ی حیوانات”، حیواناتی که قبلاً در ابتدای کتاب معرفی شده‌اند، در این تصویر، با تغییر جایگاه قبلی خود، مجدد آورده شده‌اند. این تصویر ما را ملزم می سازد تا ویژگیهای بنیادینی را که در نهایت منجر به شناسایی هر حیوان میشود، پیدا کنیم. این مهارت، درواقع پیش‌نیاز مهارتهای فوق پیشرفتهی بعدی می باشد. در هر صورت، اگر کودک شما به دلیل عدم تجربه و یا هر علت دیگری، خودش قادر به حل این پازل نباشد، وجود یک همراه در کنار وی میتواند مؤثر افتد. برخی از کودکان ممکن است از چالش استقبال کنند.
پِدرو و اختاپوس “هشت پا”
پِدرو و اختاپوس، نام کتاب جدیدیست که توسط صندوق رفاه کودکان و بزرگسالان نابینای آمریکا منتشر شده است. این کتاب، قدم بزرگی را در جهت توسعه تصاویر برجسته برداشته است. تصاویر ترسیم شده در این کتاب، به طرز گسترده‌ای به شرح مفاهیم مربوط به تجسم فضایی عکسها پرداخته است. پِدرو یک کودک نابیناست. لینا نیز خواهر کوچک اوست. آنها در حین جستجو برای یک اختاپوس، تمامی چیزهایی که ممکن است در کنار یک ساحل وجود داشته باشد را کشف میکنند. افزون بر این، آنها تصاویری را که حاوی مفاهیم تجسم فضایی هستند را نیز درک میکنند. برای مثال: متوجه میشوند الآن هواپیما روشن و یا خاموش است، هواپیما روی زمین است یا در آسمان پرواز می کند، هواپیما به سمت بالا می رود و یا به سمت پایین می آید و نهایتاً اینکه متوجه می شوند عکس دقیقاً در کادر است یا خیر. تمرین کنندگان مهارت خواندن، از دور بودن و یا نزدیک بودن تصاویر نیز رمز گشایی خواهند کرد. چه عکسی از دور نشان داده شده و چه عکسی از نزدیک به تصویر کشیده شده است. خوانندگان قادر خواهند بود به پرسشهایی نظیر پرسشهای ذیل پاسخ دهند:
بافت چه نقشی را در این تصاویر ایفا می کند؟، اشیاء موجود در تصاویر ترسیم شده، چه رابطه ای با خود خواننده دارند؟، اشیاء داخل عکسها، با یکدیگر چه رابطه ای دارند؟
هدف من این است که خلأ بین برداشتهای خودم از این سه کتاب اول و آنچه در پِدرو و اختاپوس ارائه شده است را پر کنم. بعد از آن نیز تمایل دارم تا در کتابهای بعدی، مفهوم تجسم فضا را در سطح پیشرفته تری آموزش دهم. درواقع، هدف اصلی من این است تا کتابخانه ی کوچکی را که حاوی کتب دارای تصاویر برجسته است را بنیان نهاده و به خانوادههایی که دارای کودکان نابینا هستند، تقدیم کنم. وقتی کودکان نابینا با این کتب رو‌به‌رو شوند، زمانی که به مدرسه بروند، حداقل این است که مهارتی تحت عنوان خواندن متون، آن هم با تصاویر برجسته را در چنته دارند. زمانی که این اتفاق رخ دهد، توانایی کودکان عزیز نابینا در خواندن متون حاوی تصاویر، دقیقاً هم اندازه با توانایی همسالان بینای آنهاست. درک میکنم که این رؤیای بزرگیست. اما باور دارم که این امر شدنیست. اگر میخواهید در مورد پیشرفت این پروژه اطلاعاتی کسب کنید، همچنین اگر مایل هستید در فرصت هایی که می توانید نمونه های اولیه را آزمایش کرده و این مجموعه را به واقعیت تبدیل کنید، لطفاً از طریق آدرس زیر با من تماس بگیرید.
ann@sensationalbooks.com
بیاییم در مورد این که چگونه همه ما می توانیم به یک دیگر پیوسته و این رؤیا را محقق سازیم، صحبت کنیم.