ورود به بازار کار یکی از مهم ترین و دشوارترین مراحل زندگی عموم افراد است. در وضعیت کنونی، اشتغال برای بیشتر افراد با چالش همراه است و مشکلات فراوانی سر راه همگان برای کاریابی وجود دارد. بالطبع، این مشکلات و مسائل، برای افراد دارای معلولیت فزون تر است و معلولان برای پیداکردن کاری که مناسب با توانمندی آنان باشد با موانع بیشتری رو به رو هستند. عبور از این مسائل و مشکلات تا حدودی مبتنی بر توانمندی و استعداد افراد و میزان سرمایه گذاری خانواده های آنان است؛ اما بخش مهمی از این مسئولیت به دوش سازمان های اجتماعی مربوطه است. تجربۀ کشورهای توسعه یافته در خصوص اشتغال افراد دارای معلولیت نشان می دهد، حضور و حمایت سازمان های اجتماعی مرتبط و متخصص در فرایند اشتغال، نقش قابل توجهی در ایجاد شغل برای افراد دارای معلولیت ایفا می کند. این فرایند می تواند از معرفی مشاغل مناسب برای معلولان آغاز و تا حرفه آموزی و کاریابی و حمایت در حین کار ادامه داشته باشد. در نوشتۀ حاضر قصد بر این است نقش سازمان های اجتماعی حوزۀ معلولان، به ویژه سازمان های مردم نهاد در ایران در مراحل مختلف اشتغال افراد دارای معلولیت مورد واکاوی قرار گیرد.
آماده سازی و معرفی
استعداد، علاقه و توانمندی، سه محوری هستند که همۀ افراد شغل مدنظرشان را بر اساس آن برنامه ریزی می کنند. این سه محور اما برای افراد دارای معلولیت ابعاد وسیع تری پیدا می کند و بسیار تخصصی تر می شود. پی بردن به اینکه کدام حرفه برای افراد معلول دسترس پذیر است، توانایی انجام همۀ ابعاد آن برای افراد با معلولیت های مختلف چگونه است و موضوعاتی از این قسم، مسائلی نیستند که یک فرد دارای معلولیت یا خانواده وی بتواند با تحقیق و بررسی به آن دست پیدا کند. از همین رو، این وظیفۀ نهادهای اجتماعی مرتبط است که این کار را به انجام برساند. سازمان آموزش و پرورش استثنایی، سازمان بهزیستی و مهم تر از همۀ آن ها، سازمان های مردم نهاد حوزۀ معلولان، می بایست مشاغل دسترس پذیر و قابل اجرا برای افراد با معلولیت ها و محدودیت های متفاوت را شناسایی کرده و به جامعۀ هدف خود معرفی کند. علاوه بر این موضوع، این سازمان ها باید تلاش کنند هر روز مشاغل بیشتری را برای افراد دارای معلولیت دسترس پذیر کرده و بازار کار وسیع تری برای آنان فراهم آورند. یکی از نمونه های موفق در این حوزه، پیگیری دسترس پذیری نرم افزار اطلاعات تلفنی ۱۱۸ توسط یکی از سازمان های مردم نهاد بود که فرصت های شغلی مناسبی برای نابینایان فراهم نمود. چنین اقداماتی می تواند موجب توسعۀ بازار کار مناسب برای معلولان شده و فرصت های نوینی برای آنان ایجاد کند.
کسب مهارت های شغلی
دیگر مسئلۀ پر اهمیت، کسب مهارت های شغلی متناسب با محدودیت های ناشی از معلولیت است. سازمان های مردم نهاد حوزۀ معلولان با همکاری سایر سازمان های مرتبط، ازجمله سازمان بهزیستی و سازمان آموزش فنی و حرفه ای، می بایست مهارت های شغلی لازم برای افراد دارای معلولیت را شناسایی و به آنان ارائه نمایند. به عنوان نمونه، مهارت های هفت گانۀ کار با رایانه یکی از مهم ترین مهارت هایی است که هر فرد نابینایی که قصد ورود به بازار کار را دارد، باید به خوبی کسب نماید؛ در غیر این صورت در طول دوران شغلی با مشکلات فراوانی رو به رو خواهد شد. اگرچه یادگیری این مهارت ها برای همۀ کارکنان اجباری است؛ اما تجربه نشان می دهد این امر برای افراد دارای معلولیت، به ویژه نابینایان، ضروری و جزو ارکان اصلی مهارت های شغلی به حساب می آید. از همین رو، سازمان های مردم نهاد می بایست پیش از ورود افراد به بازار کار، چنین مهارت هایی را به خوبی به آنان بیاموزند.
آمادگی برای ورود به بازار کار
ممکن است شما به عنوان یک فرد معلول، تحصیلات مناسبی داشته باشید و مهارت های شغلی لازم را نیز کسب کرده باشید؛ اما مسلماً این به معنای اشتغال نخواهد بود. شما باید بتوانید توانمندی های خودتان را در معرض نمایش بگذارید و به خوبی در مصاحبه های شغلی مهارت هایتان را نشان دهید. رزومه نویسی، مهارت های ارتباط مؤثر و موضوعاتی از این قسم، مهارت های مهمی هستند که هر فردی باید آن ها را بیاموزد. این مسئله به اندازه ای پر اهمیت است که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، به ویژه در کشورهای آمریکایی و اروپایی، یک دورۀ ۶ تا ۹ ماهه کسب مهارت حرفه ای برای افراد دارای معلولیت گذاشته می شود که بخش مهمی از این دوره ها (۲ تا ۳ ماه) به موضوع رزومه نویسی و مهارت های ارتباطی اختصاص می یابد.
به نظر می رسد یکی از بزرگ ترین ضعف های کاریابی در خصوص افراد دارای معلولیت در کشور ما نیز موضوع رزومه نویسی و کسب مهارت های مرتبط باشد. از همین رو، لازم است این موضوع، به طور ویژه مورد توجه انجمن های حوزۀ معلولان قرار گیرد و دوره هایی متناسب با نیاز افراد برای آن تعریف شود.
حمایت از افراد در اشتغال
این موضوع یکی از مهم ترین بخش های اشتغال و کاریابی برای افراد دارای معلولیت است. عموماً، افراد جامعه شناخت چندانی از معلولان ندارند و به ندرت با آن ها مواجه شده اند. از همین رو، دانش آن ها در خصوص توانمندی های این افراد بسیار اندک و مبتنی بر کلیشه های رایج است. این مسئله موجب شده بسیاری از افراد در قامت کارفرما، چه در بخش خصوصی یا دولتی، اعتمادی به توانایی های معلولان نداشته باشند و نگاهی ترحمی و خیریه ای به آنان داشته باشند. در چنین موقعیتی، این وظیفۀ سازمان های مردم نهاد حوزۀ معلولان است که با معرفی حقیقی و به دور از اغراق توانمندی های معلولان، موجبات شناخت جامعه، به ویژه کارفرمایان از معلولان را فراهم کرده و بدین سان اعتماد به آن ها را افزایش دهند. از سوی دیگر، این سازمان ها می توانند با واسط قرارگرفتن بین معلولان و کارفرمایان، کیفیت مهارت های شغلی آنان را تضمین کرده و این گونه با جلب اعتماد کارفرمایان، امکان اشتغال را برای معلولان فراهم آورند.
حمایت از معلولان در مصاحبه های شغلی نیز موضوع پر اهمیتی است که در کشور ما مورد غفلت قرار گرفته است. لازم است سازمان های مردم نهاد خود مستقیماً در مصاحبه های شغلی در کنار افراد دارای معلولیت حضور داشته باشند و معرف و مدافع حقوق آنان باشند. این موضوع اگر در آزمون های استخدامی آموزش و پرورش اتفاق می افتاد، مطمئناً نتایج قابل قبول تری از استخدام افراد توانمند در این سازمان به دست می آمد.
دیگر موضوع پر اهمیت، حمایت از افراد دارای معلولیت در مراحل ابتدایی اشتغال است. معمولاً بسیاری از افراد بخش مهمی از مهارت های حرفه ای را در حین کار و به ویژه در ماه های آغازین اشتغال می آموزند و پایین بودن مهارت شغلی در روزهای نخست امری تقریباً معمول به حساب می آید؛ اما این موضوع برای افراد دارای معلولیت متفاوت است. تجربه نشان داده برخی از کارفرمایان، سردرگمی روزهای نخستین کاری معلولان را به حساب معلولیت آن ها گذاشته و آن ها را ناتوان می پندارند. در چنین وضعیتی، حضور سازمان های مردم نهاد و حمایت آن ها از فرد دارای معلولیت می تواند موجب کسب اعتماد کارفرما شده و همچنین از سوی دیگر باعث دل گرمی و افزایش اعتماد به نفس کارمند دارای معلولیت شود. به عنوان نمونه، ممکن است یک کارمند نابینا یا کم بینا در روزهای اول کاری جای بسیاری از پرونده ها را نداند، رایانه اش دسترس پذیر نباشد، ابزار لازم برای برخی کارها را نداشته باشد و موضوعاتی از این قسم. در چنین وضعیتی، حضور یک دستیار آشنا با حوزۀ افراد دارای آسیب بینایی می تواند بسیاری از مسائل و مشکلات را مرتفع کرده و در افزایش بهره وری آن کارمند تأثیر بسزایی داشته باشد.
سخن آخر اینکه اشتغال افراد دارای معلولیت و به طور خاص افراد دارای آسیب بینایی، تنها با توانمندی ها و مهارت های فردی آنان اتفاق نمی افتد و نیازمند سیاست گذاری های دقیق و حمایت سازمان های دولتی و مردم نهاد است؛ اما در وضعیت کنونی که اعمال سیاست و قانون گذاری در بخش دولتی به کندی صورت می گیرد، این وظیفۀ سازمان های مردم نهاد حوزۀ معلولان است که حمایت های شغلی را در اولویت امور اجرایی خود قرار دهند و با برنامه ریزی های صحیح و استفاده از تجارب کشورهای توسعه یافته، بسترساز اشتغال معلولان باشند.
انجمن های افراد دارای معلولیت می توانند با واسط قرارگرفتن میان سازمان بهزیستی / سازمان آموزش فنی و حرفه ای و افراد دارای معلولیت، دوره های حرفه آموزی را کارآمد کنند و با استفاده از متخصصین کاریابی و اشتغال اقدام به برگزاری دوره های تکمیلی و نیز حمایت مستمر از اعضای خود کنند تا امکان اشتغال پایدار برای آن ها فراهم آید.
منبع: ماهنامه ی نسل مانا.