نویسنده: مجتبی خادمی: مترجم و بنیان گذار اولین وب سایت فارسی زبان ویژه نابینایان
آیا می توانید تصور کنید فردی که دنیای اطراف را به کلی یا تقریباً نمی بیند چه احساسی دارد؟ این وضعیت نابینایی نامیده می شود، یعنی ناتوانی در درک محرک های بینایی به دلیل اختلالات آسیب شناختی در خود چشم، اعصاب بینایی یا مغز. در سال 1351، سازمان بهداشت جهانی این تعریف را به رسمیت شناخت: اگر وضوح دید مرکزی تحت شرایط اصلاح حد اکثری از ۶۰/۳ تجاوز نکند، فرد نابینا در نظر گرفته می شود. با این دید، فرد در شرایط نوری روز با حد اکثر اصلاح نوری، قادر نیست انگشتان دست را از فاصله سه متری شمارش کند.
نتیجتاً برای این افراد، ایده تحریک الکتریکی شبکیه یا قشر بینایی مطرح شد، یعنی ساخت پروتزی که به واسطه یک ساز و کار عملی، فرایند های واقعی انتقال سیگنال های الکتریکی را شبیه سازی کند.
انواع مختلفی از دستگاه های کاشتنی الکترونیکی وجود دارد، هر سال ایده های جدیدی مطرح می شوند، اما اصطلاح «چشم مصنوعی» و خود چشم مصنوعی را دانیل پالانکر، یکی از کار کنان دانشگاه استنفورد و گروه تحقیقاتی وی به نام فیزیک زیست پزشکی و فناوری های چشم پزشکی ابداع کردند.
کاشت یک چشم مصنوعی به نام آرگوس2 که تمام شبکه های تلویزیونی آن را پوشش دادند و ادعا شد از این به بعد نابینایان می توانند دنیا را مانند آن زمان که بینایی داشتند ببینند، باعث شد صد ها نفر خواستار کاشت چشم مصنوعی شوند و حتی برخی از افراد خواستار کاشت تراشه هایی برای برخورداری از یک دید فرا طبیعی شدند.
بیایید ببینیم امروزه نقداً چه چیزی در دسترس ماست و آیا رؤیای دیدن دوباره دنیا بعد از نابودی بینایی محقق می شود؟
جنبه های زیستی خرده فروشی اعضای مصنوعی
اعضای مصنوعی با عنوان پروتز یا عناصر کاشتنی اعضای بدن انسان شناخته می شوند که به لحاظ ظاهری و عملکردی به اندام های واقعی شبیهند. امروزه بازو ها، پا ها، قلب ها، و اندام های شنوایی با موفقیت به مردم کمک می کنند تا زندگی کاملی داشته باشند. هدف ساخت یک چشم الکترونیکی کمک به رفع مشکل شبکیه یا اعصاب بینایی آسیب دیدگان بیناییست. چیزی که قرار است به جای شبکیه آسیب دیده کاشته شود، نه به طور 100 درصد، اما باید جایگزین میلیون ها گیرنده نوری در چشم گردد.
فناوری چشم های مصنوعی مشابه ابزار های کمک شنوایی و سمعک هاییست که به افراد ناشنوا کمک می کنند بشنوند. به لطف این فناوری، بیماران به احتمال کم تری دید باقی مانده خود را از دست خواهند داد و آن هایی که بینایی شان را از دست می دهند می توانند نور را ببینند و حد اقل می توانند تا حدودی جهت یابی کنند.
جنبه های فناورانه
اصل کلی چشم الکترونیکی به شرح زیر است: یک دوربین مینیاتوری در عینک های مخصوص تعبیه شده است، اطلاعات تصویری به دستگاه منتقل می شود که تصویر را به سیگنال الکترونیکی تبدیل می کند و به یک انتقال دهنده ویژه می فرستد. انتقال دهنده ویژه به نوبه خود یک سیگنال الکترونیکی به چشم کاشته شده یا به مغز که دریافت کننده به شمار می آید ارسال می کند یا اطلاعات از طریق سیم های ریز به الکترود های متصل به شبکیه منتقل می شود که به واسطه ارسال تکانه های الکتریکی به اعصاب بینایی منقطع مغز، اعصاب باقی مانده شبکیه را تحریک می کنند. این دستگاه برای جبران حواس بصری از دست رفته برای کسانی که بینایی خود را به طور نسبی یا کامل از دست داده اند طراحی شده است.
شرایط اصلی برای عملکرد موفق این سامانه:
۱-وجود قسمتی از سلول های عصبی زنده در چشم و مغز بیماران.
۲-بیماران باید افرادی باشند که قبلاً به طور معمول قادر به دیدن بوده اند، زیرا کسانی که از بدو تولد نابینا هستند نمی توانند از چنین وسایلی استفاده کنند. افرادی مناسبند که برای مدت قابل توجهی از قدرت بینایی برخوردار بوده اند و به لحاظ بصری تجربه ای غنی دارند. پس آن ها چیز های کمی می بینند، اما یک تصور قبلی از اشیاء دارند و حدس می زنند که این جسم می تواند چه چیزی باشد. به طور خلاصه، این قشر مغز و برخورداری از هوش و اطلاعات بصری کار آمد است که باید بهبود پیدا کند.
۳-و البته هر چه پیکسل های بیشتری در تراشه وجود داشته باشد، تصویر واضح تر خواهد بود.
۴-طول عمر دستگاه و خدمات، به رغم این که عمر این دستگاه ها مشخص نیست. اولین کاشت چشم مصنوعی در آلمان با این واقعیت پایان یافت که پس از یک سال همه بیماران محروم شدند. حتی کسانی که توانسته بودند چیزی ببینند. این رخداد حتی در مطبوعات آلمان نیز به چاپ رسیده است.
۵-روش فناورانه شارژ. اکنون طراحان بر اساس اصل القایی کار می کنند، نه بر روی باتری. همانند شارژ مسواک برقی.
۶-در طول این فرایند، مسئله اکسیداسیون، گرمایش و سایر موارد باید مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال، ممکن است یک ساختار حفره ای که پس از کاشت ایجاد شده است، به سلول های عصبی شبکیه اجازه دهد به طور خودکار از سطوح فوقانی و تحتانی حس گر گیرنده نور از حفره ها عبور کرده و به هم متصل شوند و نیز گرمایش پیکسل ها را کاهش داده و تعداد آن ها را افزایش دهند.
جنبه های ریز جراحی پروتز
این نوع جراحی ها جزو گسترده ترین عملیات به شمار می آیند. برای انجام این نوع جراحی به ابزار های خاصی با نوک های سیلیکنی نرم نیاز خواهد بود. چنین عملیاتی بسیار دشوار است. حضور یک چشم پزشک به تنهایی در طول عمل جراحی کافی نیست و به کمک متخصصان از سایر رشته ها نیاز است. این عمل شش ساعت طول می کشد.
جنبه های اقتصادی پروتز.
۱-دستگاه آرگوس2 بسیار گران است و خریدش تقریباً چهار و نیم میلیارد تومان خرج بر می دارد. همچنین باید حدود نهصد میلیون تومان هم برای مخارج درمانی کنار بگذارید. در حال حاضر درمان با این دستگاه در تعدادی از کشور ها همچون آلمان تحت پوشش بیمه قرار گرفته است.
۲-شرکت هایی که در سراسر جهان درگیر توسعه و تولید این گونه تجهیزات هستند با یارانه های دولتی و تسهیلات بلاعوض فعالیت می کنند. خبر خوبیست و چنین مواردی باید پشتیبانی شوند، در غیر این صورت هیچ پیشرفتی حاصل نمی شود.
جنبه های پزشکی پروتز
۱-نتایج در حد بسیار ساده حاصل می شوند. بعد از عمل نمی توان چنین افرادی را بینا نامید، چون قدرت بینایی شان حد اکثر 0.05 خواهد بود، یعنی می توانند خطوط را ببینند و جهت حرکت سایه را تعیین کنند، رنگ ها را به هیچ وجه تشخیص نمی دهند، صرفاً اشیایی متفاوت به نظر می رسند که از دوران »بینایی» سابق به خاطر می آیند، مثلا «آهان این احتمالاً موز باشد، چون چیزی نیم دایره است». این افراد می بینند که چیزی از مقابل آنها حرکت می کند، می توانند حدس بزنند که یک مرد است، اما چهره او مشخص نیست.
۲–چشم مصنوعی در مورد چه بیماری هایی می تواند مفید باشد؟
اولین گروه، بیماران مبتلا به التهاب رنگدانه ای شبکیه هستند، که با نا پدید شدن اولیه گیرنده های نوری و آتروفی ثانویه عصب بینایی همراه است.
گروه دوم را بیماران مبتلا به تباهی آتروفی جغرافیایی لکه زرد تشکیل می دهند. این بیماری یک نا به هنجاری سنی فوق العاده شایع در خصوص چشم محسوب می شود.
گروه سوم بیماران مبتلا به آب سیاه خواهند بود. شرایط کاشت در خصوص بیماری آب سیاه هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته است، زیرا آتروفی عصب بینایی در این مورد از نوع اولیه است، بنا بر این نحوه انتقال باید متفاوت باشد تا عصب بینایی دور زده شود.
دیابت دشوار ترین مسئله ایست که باید حل شود. یکی از روش های درمان، تغییرات دیابتی در شبکیه انعقاد لیزری در کل سطح است. پس از چنین روشی، به دلیل منعقد کننده هایی که به کار گرفته شده اند برداشتن شبکیه از نظر فنی غیر ممکن است. این مسئله منجر به «غربال گری» می شود و اگر درمان لیزری انجام نشود، وضعیت بهتری حاصل نخواهد شد: معمولاً چشم آن قدر آسیب دیده است که کاشت در این مرحله بی فایده است.
۳-متأسفانه نمونه اولیه فعلی چشم مصنوعی به بیماران اجازه نمی دهد دنیای اطراف مان را آن طور که ما می بینیم ببینند. هدف آن ها این است که بدون کمک به طور مستقل حرکت کنند. با این حال، تا زمانی در آینده که استفاده از این فناوری رواج پیدا کند، دانشمندان با این کار به افرادی که بینایی خود را از دست داده اند، امید می دهند.
جمع بندی
اکنون همه چیز اگر نه در مرحله اولیه، در چنان مرحله توسعه ثانویه ای قرار دارد که به هیچ وجه بحث بهره برداری جمعی و حل همه مشکلات مطرح نیست. تعداد بسیار کمی از افراد تحت عمل جراحی قرار گرفته اند و نمی توان در مورد تولید انبوه صحبت کرد. در حال حاضر، این مرحله هنوز مرحله توسعه محسوب می شود.
اولین قدم ها بیش از 20 سال پیش برداشته شد. در سال های 2000 و 2001 پیشرفت هایی در موش ها حاصل شد. در حال حاضر ما تازه اولین نتایج را در انسان مشاهده کرده ایم. یعنی تصور کنید پیشرفت با چنین سرعتی حاصل می شود.
در حالی که نتایج مهمی حاصل شده، ممکن است بیست سال دیگر نیز بگذرد. تا زمانی که محققان نتوانند پیشبینی کنند این فناوری به چه کسانی کمک می کند و به چه کسانی کمک نمی کند، ما در مرحله بسیار بسیار اولیه با اولین آثار مثبت قرار داریم، یعنی تشخیص خطوط، نور و برخی اوقات به کلی تشخیص هیچ چیز.
تعداد جراحان درگیر این آزمایشات به تعداد انگشتان دست هستند.
کاشت یک پروتز فقط برای اهداف تبلیغاتیست. این گونه جراحی ها باید توسط افرادی انجام شود که فرصت دارند سالانه 100 تا 200 عمل را در چارچوب گروهی متعلق به یک پروژه انجام دهند تا حد اقل نمونه های لازم برای اظهار نظر در خصوص این فناوری به وجود آید. سپس این شناخت حاصل می شود که چه زمانی می توان آثار مثبت را انتظار داشت. باید از طریق بودجه یا صندوق های ویژه به چنین برنامه هایی یارانه تخصیص یابد.
اگر چه هنوز هیچ مدل کاملی وجود ندارد، اما همه مدل های موجود باید بهبود یابند، دانشمندان معتقدند چشم الکترونیکی در آینده می تواند عملکرد سلول های شبکیه را جایگزین کرده و به افراد کمک کند حتی با وجود بیماری هایی مانند التهاب رنگدانه ای شبکیه، تباهی لکه زرد، نابینایی ناشی از کهولت و آب سیاه حد اقل توانایی برای دیدن را به دست آورند.
منبع: ماهنامه ی مانا.