نویسنده: میرهادی نائینی زاده: دانشجوی دکتری پژوهش های قرآنی
حمیدرضا آبروشن، کسی است که به خاطر علاقه، مسیر زندگی خود را به سمتی کشاند که بسیار با هم سالان نابینایش تفاوت داشت. او به جای نشستن مستمر پشت نیمکت های دانشگاه، دست به کیبورد شد و توانست برای خود موقعیت های مناسبی در زمینه برنامه نویسی فراهم آورد.
-با سلام و احترام؛ از این که وقت خود را به نشریه مانا اختصاص داده اید، از شما ممنونم.
سلام به تو و همه بچه های مانا. امیدوارم گفت و گوی ما برای کسانی که در انتخاب حرفه برنامه نویسی -در فاز دانشگاهی یا کاری- تردید دارند مفید باشد و بتواند سر نخ های خوبی به آنها برای آشنایی بیشتر با این حیطه کاری به دست بدهد.
-برای شروع گفت و گو لطفاً خودتان را معرفی کنید.
همان طور که اکثر بچه ها با من آشنا هستند، من حمیدرضا هستم برنامه نویس. چیزی که می تواند برای مخاطبین شما جالب باشد این است که اصلاً رشته دانشگاهی من مدیریت آموزشی بوده است و مدرک کارشناسی این رشته را دارم؛ اما به دلیل علاقه فراوان به مسائل IT، تصمیم گرفتم مسیر زندگی کاری خود را به سمت برنامه نویسی تغییر دهم. علاوه بر علاقه شخصی که حتی در دوره دانشجویی با رفتن به کلاس های مرتبط با فن آوری در رشته هایی مثل کتابداری دنبال می شد؛ صحبت های اساتید مدیریت آموزشی در سختی کاریابی مزید علت شد تا من به سمت آرزوی دیرینه خود حرکت کنم.
-اولین برخورد شما با کامپیوتر در چه سنی برایتان روی داد و چه حسی داشتید؟
اولین آشنایی من با کامپیوتر وقتی بود که در سال سوم دبستان در کلاس های مرکز خانه امید، وابسته به مدرسه شهید محبی، شرکت کردم. نکته جالب این بود که ما هنوز در آن زمان در خانه کامپیوتر نداشتیم و پس از مدتی در یک نیمه شب، وقتی از خواب بلند شدم، پایم ناخودآگاه به چیزی خورد و فهمیدم که خانواده کامپیوتر خریده اند. این موضوع مرا سورپرایز کرد.
-لطفاً به ما بگویید: چه اتفاقی افتاد که شما تصمیم گرفتید از یک کاربر عادی کامپیوتر که نهایتاً مطالعه می کند یا به موسیقی گوش می دهد عبور کنید و به یک برنامه نویس تبدیل شوید؟
در پاسخ به شما باید بگویم: اتفاقاً علاقه من به مباحث رایانه ای در آن زمان شکل نگرفت. من حتی با نمره بالایی کلاس های خود را پاس نکردم. آنچه این علاقه را در من تشدید کرد، آشنایی با کسانی بود که می توانستند با کامپیوتر کارهای جالبی بکنند. این موضوع که در دوران راهنمایی من اتفاق افتاد همراه شد با پخش فیلم های تلوزیونی مانند جادوی سیاه که به مباحث کامپیوتری اشاره های مستقیم داشتند. معلمانی کاربلد که می توانستند راه های درست و جذاب بهره گیری از کامپیوتر را به من نشان بدهند هم در این که من این راه را انتخاب کنم نقش بسیار مهمی ایفا کردند؛ می توانم بگویم نقش این معلمان در هر حیطه کاری مهم است و به نظر من به نحوی شیوه اخلاقی آنها می تواند آینده دانش آموزان را تعیین کند
-از صحبت های شما به این نتیجه می رسیم که وجود الگوهای عملی برای شما بسیار تأثیرگذار بوده است؛ اگر ممکن است بیشتر در این باره توضیح دهید که چه عاملی باعث می شود حمیدرضا آبروشنی که در وهله اول به کامپیوتر علاقه مند نیست؛ تبدیل به یک برنامه نویس موفق می شود؟
البته این اتفاق به صورت یک پروسه افتاد و این طور نبود که در یک شب محقق شود. همان طور که پیشتر گفتم، وجود کسانی که با توانایی های کامپیوتری خود باعث کارهای جالب می شدند از سویی و وجود معلمان کارنابلدی که برخی دروس خاص را به عهده داشتند از طرف دیگر، علاقه مرا شکل داد. همچنین باید به کنجکاوی ذاتی خودم هم اشاره کنم. من همواره در صدد پاسخ دادن به پرسش هایی کامپیوتری بودم؛ پرسش هایی مانند: «چطور یک موسیقی در کامپیوتر ما پخش می شود؟» «فایل های مختلف چگونه در کنار هم قرار می گیرند؟» و… روی هم رفته، پروسه تدریجی با حضور آدم های کاربلد به علاوه کنجکاوی شخصی مرا به این سمت و سو هدایت کرد.
-اولین قدمی که برای یادگیری برنامه نویسی برداشتید چه بود؟
اولین چیزی که باید می دانستم این بود که آیا اصلاً امکان برنامه نویسی برای نابینایان فراهم است یا نه؟ آنچه این سؤال را بیشتر در ذهن من پررنگ می کرد یکی این بود که اکثر نابینایانی که وارد این حوزه شده بودند یا دانشجوی رشته کامپیوتر بودند یا پیش از نابینایی پایه کار برنامه نویسی را آموخته بودند. از طرف دیگر، توضیحات فیلم های برنامه نویسی موجود به کار نابینایان نمی آمد. به عنوان مثال: در فیلم گفته می شد که این قسمت مشخص از صفحه باید کیلیک شود.
می توانم بگویم: پاسخ پرسش خود را در سایت گوش کن و آموزش هایی که کسانی مانند محمد میرقاسمی ضبط می کردند یافتم. کاری که می کردم این بود که با دریافت آموزش های برنامه نویسی در سایت گوش کن و انجام تکالیفی که در آنها خواسته می شد قدم اول در یادگیری برنامه نویسی را برداشتم. باید بگویم که از جناب آقای جواد حسینی نیز مساعدت بسیاری گرفتم. لازم به ذکر است: این اتفاقات وقتی افتاد که من ترم دوم دانشگاه خود را پشت سر می گذاشتم این موضوع را از آن جهت می گویم که بر پروسه کار خود تأکید کرده باشم.
-با توجه به اینکه شما مسیر زندگی خود را از علوم انسانی به سمت برنامه نویسی تغییر دادید، چه چیزهایی بیش از پرسیدن از دیگران برای شما مفید و مؤثر واقع می شد؟
من وقتی با آقای حسینی آشنا شدم و مدتی با ایشان در این زمینه فعالیت کردم؛ به وسیله ایشان با آقای خدایاری مرتبط شدم و از ایشان خواستم کلاس های بیشتری برای من بگذارند. در طی این کلاس ها و کارهایی که خودم برای ارتقای برنامه نویسی انجام می دادم به یک چالش دیگر برخوردم. رابطه برنامه نویسی و زبان انگلیسی: با وجود اینکه OCR توانسته است برخی از مشکلات مطالعاتی نابینایان را حل کند؛ اما کنار هم قرار گرفتن دو زبان انگلیسی و فارسی در یک متن باعث بروز مشکلات فراوانی می شود که کار مطالعه کتاب های فارسی برنامه نویسی را دشوار می کند. من زبان انگلیسی را در حد متوسط می دانستم. به این موضوع برخوردم که امکان مطالعه کتب فارسی برنامه نویسی برایم به شکل صحیحی مهیا نبود. به همین سبب یک توفیق اجباری باعث شد تا من سطح زبان خود را ارتقا دهم.
می خواهم دوباره تأکید کنم که فرآیند یادگیری من ادامه دار بوده و هست و این نگاه فرآیندی در همه مراحل کار برنامه نویسی من ادامه داشت. من وقتی سال اول دوره کارشناسی ارشد خود را آغاز کردم به این نتیجه رسیدم که می توانم با ارائه یک رزومه کاری به شرکت های برنامه نویسی وارد بازار کار بشوم. اینجا می خواهم به دوستان عزیزم توصیه کنم که ریسک پذیر باشند اما از روی جوگیری و هیجان وارد کاری نشوند و حوزه ای که می خواهند در آن مشغول باشند را به درستی سبک سنگین کنند و از مخاطرات جدی کار خود هراسی به دل راه ندهند.
-شما به چه مرحله ای از کار برنامه نویسی رسیده بودید که تصور کردید می توانید رزومه کاری داشته باشید و به دنبال کار بگردید؟
باید بگویم: قدم اول من برای کاریابی این بود که به اصرار یکی از دوستان که در رشته مشاوره شغلی تحصیل می کرد، یک رزومه انگلیسی تهیه کردم و در آن تمام کارهایی که انجام داده بودم را به اختصار شرح دادم. از آن موقع می کوشیدم تمام سایت های کاریابی را رصد کنم و بر اساس توانایی هایی که دارم برای شرکت های برنامه نویسی رزومه ارسال کنم. با رصد مستمر خود به این نتیجه رسیدم که چه مهارت هایی بیشتر نیاز جامعه هدف من است. همچنین پس از رصد کامل اوضاع و مشورت با خبرگان نابینای این کار، به این نتیجه رسیدم که رزومه خود را برای کسانی ارسال کنم که سابقه کار کمتری از کارجویان طلب می کنند؛ عدم دقت به این نکته می توانست تأثیر بدی روی جامعه برنامه نویسی نسبت به نابینایان داشته باشد.
-آیا برای کسانی که در حال نوشتن رزومه کاری برای برنامه نویسی هستند و مانند شما آسیب دیده بینایی هستند توصیه ای دارید؟
از اینکه از شما خواسته می شود در حد بیل گیتس یا استیو جابز توانایی و مهارت داشته باشید نترسید؛ اما اگر فاقد مهارت خاصی هستید آن را در لیست کارهایی که می توانید انجام دهید ذکر نکنید.
-برایمان از اولین باری بگویید که رزومه شما پذیرفته شد و وارد بازار کار شدید؟
اتفاقاً اولین باری که رزومه من پذیرفته شد، نتوانستم کار خود را آغاز کنم. اولین ایمیل پذیرش رزومه خود را در میان یکی از کلاس های دانشگاه دریافت کردم. می توانید تصور کنید با چه شوق و شوری کلاس را ترک کردم و آماده مصاحبه شدم. وقتی با سختی فراوان به محل مصاحبه رسیدم، به خاطر نابینایی با برخوردی سرد مواجه شدم و فهمیدم که نمی توانم در آنجا مشغول به کار شوم. لازم به ذکر است این اتفاق پیش از همه گیری کرونا برای من افتاد.
-به نظر می رسد عدم پذیرش به خاطر نابینایی از رایج ترین تجارب ما نابیناها در تمام مشاغل به حساب می آید. آیا تمام مصاحبه های تو همین ویژگی را داشت یا تجربه انواع دیگر مصاحبه ها را نیز داری؟
من به دلیل نابینایی، نوآموزی، و تفاوت در منحنی آموزشی مجبور به مصاحبه های زیادی شدم. در این مصاحبه ها انواع برخوردهای نامتعارف نیز با من شد؛ به عنوان مثال در یکی از مصاحبه ها من نتوانستم در خروجی را پیدا کنم و با مشقت فراوان محل مصاحبه را ترک کردم. نمی توانم بگویم این برخوردها موجب ناراحتی من نمی شد؛ اما به اصطلاح خود را به بی خیالی زدم تا بتوانم در چنین شرایطی کار مناسب خود را پیدا کنم.
با شیوع کرونا و رواج مصاحبه های از راه دور، این فرصت برای من فراهم شد تا پیش از دیده شدن نابینایی بتوانم در باره مسائل فنی کار صحبت کنم. اینجا بود که من عملاً اکثر مصاحبه های فنی را با موفقیت پشت سر می گذاشتم و در پایان مقداری راجع به نحوه کار یک نابینا با کامپیوتر تبادل نظر می کردم. من نیز نمی خواستم در هر موقعیتی مشغول به کار باشم و مثلاً مواردی از قبیل بیمه و تداوم در انجام کار برایم اهمیت زیادی داشت.
دو نکته هم به نظرم می رسد که بیان آنها به هیچ وجه خالی از لطف نیست:
اول از تمام کسانی که می خواهند کار کامپیوتری انجام دهند می خواهم حتماً لپتاپ و نمونه کار خود را همراه داشته باشند تا بتوانند به هر شکلی که می شود کار خود را به طرف مقابل نشان دهند. دوم این که: بعدها فهمیدم بیشتر کسانی که من با آنها مصاحبه از راه دور داشتم و از پذیرش من سر باز نزدند، با مقوله نابینایی ناآشنا نبودند. آن ها دورادور با نابینایانی آشنا بودند که تأثیر مثبتی روی اطرافیانشان ایجاد کردند. از همین جا می توان به اهمیت تأثیر مثبت ما نابینایان در جامعه تأکید فراوان کرد.
-با توجه به سابقه ای که در این کار پیدا کرده اید، آیا به نابینایان ورود به آن را توصیه می کنید؟
به نظر من، این که کسی بخواهد وارد کاری بشود، کاملاً به علاقه او بستگی دارد. من حتی فکر می کنم اگر کسی وارد حوزه ای بشود که به اصطلاح پول ساز نیست؛ می تواند با خلاقیتی که از علاقه ناشی می شود، به درآمد بالایی دست یابد. به عبارت دیگر، آدم یک بار بیشتر زندگی نمی کند و در این یک بار حق دارد آنچه را دوست دارد امتحان کند. در رشته ما شرایط متفاوتی وجود دارد. به فرض اگر کسی می خواهد از دوره دانش آموزی وارد این کار بشود و رشته کامپیوتر را برای ادامه تحصیل برگزیند، من کمک خاصی نمی توانم به او بکنم؛ زیرا خودم این مسیر را نرفتم. به نظر می رسد مواجهه نابینایان با مسائل عمیق ریاضی که می شود گفت لازمه کار رشته کامپیوتر است، معضلی جدی باشد که البته مشورت با افرادی که از این طریق وارد کار شده اند از هر چیز دیگر مفیدتر است. اما می خواهم بگویم در پایان، خود شما هستید که تصمیم می گیرید کدام کار را انجام دهید. به صحبت های کسانی که از بیرون به قضیه نگاه می کنند، چندان توجه نکنید؛ زیرا آنان بسیاری از مسائل و شرایط را به طور واقعی نمی دانند. اگر مثل من قصد دارید از حوزه ای دیگر وارد این کار شوید، توصیه می کنم آن را امتحان کنید ولی تمام تخم مرغ هایتان را در این سبد نریزید و پیش از حضور جدی در این کار، تمام جوانب و توانایی های خود را بسنجید.
از منظر یک برنامه نویس نابینا، توصیه می کنم اگر به این کار علاقه مند شدید، آن را امتحان کنید؛ اما توجه داشته باشید که چه زمینه های کاری در این رشته وجود دارد که نابینایان توان ورود به آنها را دارند. همچنین حتماً باید به این موضوع واقف باشید که بسیاری از ابزارهایی که شما باید از آنها استفاده کنید دسترس پذیر نیستند. شما یا باید تلاش کنید ارتباط مستمر با سازندگان ابزارهای غیر دسترس پذیر برقرار کنید و از آنها بخواهید که کار شما را تسهیل کنند، یا جایگزین مناسبی برای ابزار مورد نظر پیدا کنید. این را هم باید در نظر داشته باشید که ممکن است شما در مواردی نسبت به همکاران بینای خود کندتر باشید یا نهاد یا سازمان خاصی به هر دلیلی به شما اعتماد کافی را نداشته باشد. این ها مسائل مهمی هستند که یک برنامه نویس نابینا حتماً در کار با آنها مواجه می شود.
-مقداری در باره موانع پیش روی کار صحبت کردید. اگر مقدور باشد می خواهم در باره آنها بیشتر صحبت کنید؛ زیرا تصور می کنم لازم است مخاطبین علاقه مند ما در این باره بیشتر بدانند.
یکی از مسائلی که همواره در این رشته مطرح است این است که بر خلاف بسیاری از رشته ها که شما پس از آموزش بیشتر به کسب تجربه می پردازید؛ آموزش هیچ وقت از کار برنامه نویسی جدا نمی شود. همیشه این امکان وجود دارد که یک فناوری تازه وارد کار شود و آنچه شما آموخته اید دیگر در بازار کار کارایی نداشته باشد؛ بنا بر این، شما نمی توانید به آموخته های پیشین خود تکیه کنید. این موضوع زمانی برای ما نابینایان مانع به حساب می آید که لزوماً وقتی تکنولوژی جدید ارائه می شوند؛ سازندگان آنها به فکر دسترس پذیر کردن نمی افتند و تازه کار ما برای توضیح چگونگی دسترس پذیری برای آنها آغاز می شود.
از دیگر مسائلی که ما با آن مواجهیم این است که در برخی مواقع ما از همکاران بینای خود کندتر عمل می کنیم. به عنوان مثال: وقتی با یک نمودار مواجه می شویم، یک برنامه نویس بینا به راحتی با یک نگاه می تواند چند و چون کار را ملاحظه کند؛ اما ما، به شرط دسترس پذیر بودن نمودار، باید خانه به خانه و سطر به سطر آن را ببینیم. البته در برخی موارد هم ما از همکاران خود سریع تر عمل می کنیم. برای نمونه زمانی که با یک مجموعه بلند از کد سر و کار داریم، حافظه خوب ما نابینایان به کمک می آید و باعث می شود خیلی زودتر از سایرین بتوانیم به چیزی که می خواهیم دسترسی داشته باشیم.
یکی دیگر از موانعی که در راه ما وجود دارد، دیدگاه همکاران یا رؤسای ما نسبت به برنامه نویسان نابیناست. چنانکه پیش تر گفتم: من توان این را ندارم که نگاه همه را نسبت به خودم به شکل مثبتی تغییر دهم؛ اما می توانم با ارائه کاری صحیح نگرش درستی در ذهن سایرین نسبت به خودم ایجاد کنم. این منوط بر این است که کسی بخواهد نگرش خود را عوض کند و اگر چنین نباشد از دست هیچ کس کار خاصی بر نمی آید.
-شما در بخش دیگری از این مصاحبه به بحث آشنایی با زبان انگلیسی اشاره کوچکی کردید؛ امکان دارد بیشتر توضیح دهید که یک برنامه نویس نابینا چقدر باید با زبان انگلیسی مأنوس باشد؟
به این پرسش می توان از دو منظر نگاه کرد: از طرفی یکی از الزامات هر برنامه نویسی این است که با همکاران خود در ارتباط باشد. بدین منظور آشنایی با زبان عمومی الزامی به نظر می رسد. اما از سوی دیگر، زبان برنامه نویسی، مانند سایر علوم، دارای فرهنگ لغات و اصطلاحات خاص خود است. این موضوع باعث می شود که با خواندن چند کتاب که در آنها اصطلاحات برنامه نویسی به درستی به کار رفته اند، خوانندگان به این توانایی برسند که فهم صحیحی از کتب برنامه نویسی به زبان انگلیسی به دست بیاورند. من شخصاً اگر کتاب ترجمه شده توسط یک غیر برنامه نویس را در اختیار داشته باشم، نمی توانم به آن اعتماد کنم و خواندن آن را هم به کسی توصیه نمی کنم.
-آیا در حوزه برنامه نویسی، مانند بسیاری از رشته های تحصیلی برای نابینایان مشکل دسترسی به منابع وجود دارد؟
اگر کسی بتواند از ابزارها به درستی استفاده کند و در حدی که پیش تر گفتم زبان انگلیسی بداند، این مشکل زیاد برای او پیش نمی آید. مشکل در دسترسی به کتاب های فارسی و دیدن فیلم های برنامه نویسی است که البته با انتشار کدهای منابع در سایت های مخصوص خود، این مشکل کمتر حس می شود. لازم به ذکر است که مسئله عدم درک ویدیو و کتاب از نظر من بیشتر برای کسانی پیش می آید که تازه وارد این حوزه شده اند.
-آیا به تازه کارها توصیه خاصی برای آغاز کارشان دارید؟
به کسانی که می خواهند وارد این کار بشوند توصیه می کنم ابتدا منابع فارسی و معلمین مجرب را مد نظر داشته باشند؛ اما خود را به منابع فارسی محدود نکنند و همزمان با یادگیری برنامه نویسی آموزش زبان خود را آغاز کنند.
-به تازه کارها اشاره کردید: آیا این کار را باید از زمان مشخصی کلید زد یا برنامه نویسی خیلی مقید به سن و سال نیست؟
من چند وقت پیش شنیدم که یک خانم ۹۵ ساله موفق به ساختن اپ خود شده است؛ از طرف دیگر می شود کسانی مانند سازنده لینوکس را معرفی کرد که از سن ۱۱ سالگی پا به عرصه برنامه نویسی گذاشته است. من فکر می کنم سن آغاز برنامه نویسی زمانی است که شما این علاقه را در خود می بینید که وارد این رشته بشوید.
-با توجه به حضور شما در یکی از رشته های علوم انسانی و تغییر کارتان به سمت برنامه نویسی، آیا تفاوتی در نحوه اندیشیدن در این دو حیطه به نظر شما می رسد؟
متأسفانه در کشور ما علوم انسانی به مجموعه ای از محفوظات خلاصه شده است که شما می توانید با به خاطر سپردن برخی چیزها، نمرات خوبی کسب کنید| اما چنین چیزی اصلاً و ابداً در رشته برنامه نویسی امکان ندارد. شما باید بتوانید گام به گام و مرحله به مرحله پیش بروید و کارتان به هیچ وجه با حفظ کردن پیش نمی رود.
-اولین درآمد شما از برنامه نویسی چقدر بود؟
همان طور که پیش تر گفتم: من باید دنبال تجربه هایی می بودم که از من سابقه کار زیادی نمی خواستند. به همین دلیل درآمد اولیه من بیشتر مصوب وزارت کار بود.
-با توجه به اینکه زمان مصاحبه ما محدود است و شاید مخاطبان ما بخواهند از تجربه های تو بیشتر استفاده کنند، آیا جایی هست که بتوانند مبسوط تر با تو آشنا شوند؟
من بر روی سایت گوش کن مجموعه پستی با عنوان «اولین شغل» منتشر کرده ام که دوستان می توانند آنچه اینجا من در این مصاحبه مختصر بیان کردم را بیشتر ببینند.
-با تشکر از شما که ما را در این مصاحبه همراهی کردید اگر سخنی با مخاطبین مانا دارید بیان کنید.
امیدوارم صحبت های من توانسته باشد کمک کوچکی به کسانی که می خواهند وارد این رشته شوند کند. توصیه می کنم کاری را که دوست دارید انجام دهید ولی از کسی تقلید نکنید. من به این اعتقاد ندارم کسی استعداد یادگیری کامپیوتر و برنامه نویسی را ندارد. جمله معروفی هست که: اگر کامپیوتر را به تعدادی میمون آموزش دهند، بالاخره یکی از آنها توانایی یادگیری آن را به دست می آورد. به عبارت دیگر: همه انسانها این قابلیت را دارند که بتوانند وارد این حوزه بشوند. کامپیوترها یک فرق جالب با انسان ها دارند و آن هم این است که می توانند به راحتی خطاهای دیگران را نادیده بگیرند. این شاید درسی باشد که ما انسان ها بتوانیم از ساخته های خودمان دریافت کنیم.
در ادامه می توانید فایل صوتی این مصاحبه را از اینجا دانلود کنید و بشنوید.
دانلود نسخه ی صوتی سرویس بگو چیست کار.
منبع: ماهنامه ی مانا.