گوگل تقریبا تمام درآمد خود را مدیون تبلیغات است. این سبک درآمدی بسیار پرسود است؛ اما دوران تاریکی در انتظار آن خواهد بود. در این مطلب به بررسی روند تبلیغات گوگل و نشانه‌هایی از پایان درآمد سرشار این شرکت می‌پردازیم.
اولین نشانه‌ها از سقوط سنگ بنیان گوگل زمانی پدیدار شد که آمازون بهعنوان اولین مقصد جستجو برای محصولات قد علم کرد. علاوه بر آن، تحقیقات در میانه‌های دهه‌ی جاری نشان داد که صنعت تبلیغات آنلاین از جستجوی صرف به سمت کشف عمیق نتایج توسط کاربران در حال تغییر است. این بدان معنا است که کاربران به‌مرور در حال تغییر روند فعالیت در موتورهای جستجو هستند و به تعریف ساده، منابع اصلی جستجوی خود را پیدا کرده‌اند.
علامت دیگر، زمانی نمایان شد که فیسبوک، رقیب اصلی گوگل در تبلیغات آنلاین، با سیستم نمایش تبلیغات در میان فید کاربران، خود را به ترند اول اصلی این صنعت تبدیل کرد. این در حالی بود که گوگل هنوز به بازار تبلیغات در بخش جستجو متکی بود و در آن فعالیت می‌کرد.
تحریم تبلیغاتی گوگل توسط برندهای سرشناس
روند خطرناک برای گوگل و سیستم تبلیغات آنلاین چند سالی است که شروع شده و به نظر می‌رسد مدیران این شرکت هنوز فکری اساسی برای آن نکرده‌اند. بهعنوان مثالی دیگر از خطرناک شدن روند تبلیغات آنلاین، می‌توان سیستم‌عامل اپل یعنی iOS را عنوان کرد که از سال ۲۰۱۵، قابلیتی جدید برای کاربران فراهم کرده است تا تبلیغات آنلاین را مسدود کنند. آمارنشان می‌داد که دستگاههای مجهز به سیستم‌عامل iOS، حدود ۷۵ درصد درآمد گوگل از تبلیغات بخش جستجو را تأمین می‌کنند و این قابلیت جدید، باز هم زنگ خطری برای غول جستجوی جهان شد.
یک سال پس از عرضه‌ی قابلیت جدید اپل و با گسترش بیش از پیش فعالیت کاربران در دستگاههای موبایل، مسدود کردن تبلیغات نیز در این دستگاه‌ها بیشتر شد. آمار نشان می‌دهد که مسدود کردن تبلیغات موبایل در سال ۲۰۱۶ نسبت به سال قبل رشد ۱۰۲ درصدی داشته است. در پایان سال ۲۰۱۶، حدود ۱۶ درصد از کاربران موبایل در جهان، تبلیغات آنلاین را مسدود می‌کردند و این آمار در لپ‌تاپ‌ها و کامپیوترهای شخصی آمریکا به ۲۵ درصد رسیده بود. نکته‌ی مهم این که جامعه‌ی آمریکایی ۴۷ درصد از درآمد گوگل را تأمین می‌کرد. از طرفی، کاربرانی که بیش از همه تبلیغات را مسدود می‌کردند، باارزش‌ترین دسته‌ها یعنی افراد ثروتمند و جوانان بودند.
کاربران اینترنت از تبلیغات بیزار هستند
با شروع سال ۲۰۱۷، گوگل از تصمیم خود برای ساخت مسدودکننده‌ی تبلیغات درون مرورگر محبوب کروم رونمایی کرد. البته ادبلاکر گوگل تنها تبلیغاتی را که توسط انجمن Coalition for better ads مزاحم تلقی می‌شدند، مسدود خواهد کرد. در نتیجه قابلیت‌های مرورگر مشهور و پرطرفدار گوگل، در مسیر تقویت منبع درآمد اصلی این شرکت (یعنی تبلیغات منتشرشده توسط خودش) حرکت خواهد کرد.
تصمیم و حرکت گوگل در این زمینه، به این شرکت نشان داد که با وجود تلاش برای بهتر کردن تبلیغات، باز هم تعداد کاربرانی که آن‌ها را به‌طور کامل مسدود می‌کنند، در حال افزایش است. به بیان دیگر گوگل شمّه‌ای از اینترنت تمیز بدون تبلیغات را به کاربران نشان می‌داد و آن‌ها بیش از پیش به مسدود کردن کامل تبلیغات تشویق می‌شدند. در نهایت، غول جستجوی جهان به این نتیجه رسید که کاربران نه‌تنها از تبلیغات مزاحم، بلکه از کلیّت تبلیغات اینترنی بیزار هستند.
یکی از پلتفرم‌های اصلی که گوگل تبلیغاتش را در آن نمایش می‌دهد، یوتیوب است. سرویسی که در سال ۲۰۰۶ خریداری و به‌سرعت به یکی از باارزش‌ترین دارایی‌های این شرکت تبدیل شد. اما آمار سال ۲۰۱۵ نشان داد که با وجود یک میلیارد کاربر در ماه، یوتیوب هیچ‌گاه به منبع سوددهی برای گوگل تبدیل نشد. این سرویس ویدیو برای مبارزه با تلاش عظیم کاربران در مسدود کردن تبلیغات، سرویس عضویت برای عدم نمایش تبلیغات را راه‌اندازی کرد که آن هم موفقیت و درآمدزایی چندانی نداشت. مشکلت یوتیوب تا ابتدای سال ۲۰۱۷ هم ادامه داشت. این مشکلات با خروج خیل عظیمی از فروشندگان تبلیغ از این وبسایت بیش از پیش نگران‌کننده شدند.
حتی کاربرانی که از مسدودکننده‌های تبلیغات استفاده نمی‌کردند، یاد گرفته بودند که آن‌ها را نادیده بگیرند. محققان این پدیده‌ی جدید در میان کاربران اینترنتی را «کوری بنری» نامیدند. آمار نشان می‌دهد که کلیک روی تبلیغات بنری به ۰.۰۶ درصد برای هر کاربر کاهش یافته است که ۵۰ درصد از این کلیک‌ها تصادفی بوده‌اند.
تحقیقات روی رفتارهای کاربران، از عدم اعتماد آن‌ها به تبلیغات حکایت داشت. ۵۴ درصد از کاربران به تبلیغات بنری اعتماد نداشتند و ۳۳ درصد از آن‌ها، این تبلیغات را غیر قابل تحمل توصیف کردند. این آمار تصویری ترسناک از آینده‌ی تبلیغات آنلاین نشان داد که از همه مهم‌تر، جایگاه گوگل را در صنعت تضعیف می‌کرد.
فرصت تغییر مسیر
از دست دادن بخش زیادی از درآمد تبلیغاتی، زنگ خطری برای گوگل بود. فرصت بعدی برای حفظ جایگاه برتری در صنعت فناوری، استفاده از تغییر مسیری بود که هوش مصنوعی ایجاد می‌کرد. البته گوگل در این تغییر مسیر کمی تعلل کرد و سال‌های ابتدایی را به رقیب خطرناک خود یعنی آمازون باخت.
ساندار پیچای، مدیرعامل کنونی گوگل، در یک پیش‌بینی مشهور در سال ۲۰۱۶ گفته بود:
قدم بزرگ بعدی در دنیای فناوری، تغییر ماهیت «دستگاه‌ها» است که به‌مرور محو خواهند شد. با گذشت زمان، کامپیوتر صرف نظر از شکل و ظاهر، به دستیاری هوشمند تبدیل خواهد شد که شما را در مسیر روزمره‌ی زندگی کمک خواهد کرد. ما در نهایت از دنیای با تمرکز روی موبایل، به دنیای متمرکز روی هوش مصنوعی تغییر مسیر خواهیم داد.
همان‌طور که گفته شد، گوگل در شناخت ترند دنیای فناوری خوب عمل کرد اما سال‌های اولیه را به آمازون باخت. این حرکت درست شبیه استراتژی آن‌ها در صنعت شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان بود.
آمازون، اسپیکر هوشمند اکورا در سال ۲۰۱۴ معرفی کرد. اسپیکری که قابلیت پاسخ به سؤالات، انجام وظایف و حتی خرید آنلاین را برای کاربر فراهم می‌کرد و اولین نشانه‌ها از شروع دوران هوش مصنوعی را به نمایش گذاشت. گوگل محصول خود در این بخش را دو سال بعد و با نام گوگل هوم عرضه کرد اما زمان تا حدودی برای رقابت دیر شده بود.
الکسا، دستیار هوشمند آمازون که در اکو استفاده شده بود، به‌سرعت بر بازار سلطه پیدا کرد. این ابزار علاوه بر هماهنگی با محصول آمازون و دسترسی به سرویس‌های مختلف این شرکت، در اختیار توسعه‌دهندگان دیگر هم قرار می‌گرفت و به‌سرعت، به هوش مصنوعی غالب در دنیای اینترنت اشیاء تبدیل شد. از یک طرف اکو خرید را برای کاربران راحت کرده بود و از طرف دیگر، درآمد برای آمازون بیش از پیش افزایش می‌یافت.
البته گوگل در این رقابت هیچ‌گاه یک شکست‌خورده‌ی واقعی نبود. آن‌ها دستیار مجازی خود را با اندروید عرضه کردند اما هیچ‌گاه برنامه‌‌ی مورد نظر برای کسب درآمد از آن مشخص نشد. نکته‌ی مهم این بود که تبلیغات گوگل روی تعامل بصری کاربران متمرکز بود اما تعامل صوتی با دستیاران هوشمند، در حال از بین بردن تعامل تصویری بود. این شرکت بار دیگر تلاش کرد تبلیغات را به‌صورت صوتی از گوگل هوم پخش کند اما کاربران اصلا روی خوشی به این استراتژی نشان ندادند.
نگرانی‌های سرمایه‌گذاران در سال ۲۰۱۷ به اوج خود رسید اما ساندار پیچای به آن‌ها اطمینان داد که مشکلات حل خواهد شد. آن‌ها با این تصور که استراتژی قدیمی گوگل در آنالیز جستجوی صوتی کاربران و نمایش تبلیغات مرتبط در دستگاههای تصویری موفق خواهد بود، به امیدواری ادامه دادند. به‌هرحال به نظر می‌رسد امیدواری سرمایه‌گذاران سودی نداشته و آمازون با عرضه‌ی دستیار هوشمند خود برای توسعه‌دهندگان دیگر، گوی سبقت را از گوگل ربوده است.
به‌هرحال گوگل همیشه پایگاهی از مشتریان وفادار داشته است. مشتریانی که از طریق سرویس‌ها و محصولات بسیار زیاد این شرکت به آن جذب شده‌اند؛ اما کارشناسان معتقدند تبلیغات آنلاین، عاملی بوده که همه‌ی این سرویس‌ها را سر پا نگه داشته است. در نهایت با کاهش آمار درآمدی این چسب نگهدارنده، هسته‌ی گوگل زیر وزن امپراطوری عظیم آن در حال خم شدن است.
گوگل از زمان ورود ساختارشکنانه‌اش به بازار در سال ۱۹۹۸، نیرویی محرک در دنیای فناوری بوده است. اما در دنیایی که مردم از تبلیغات متنفر هستند، کسب‌وکار این شرکت و مدل آن، خلاقانه نخواهد بود. در نهایت شکست خوردن مدل کسب‌وکار و شاهراه درآمدی، منجر به کاهش بودجه‌ی این شرکت خواهد شد و پروژه‌های عظیم آن‌ها یکی پس از دیگری با شکست مواجه می‌شوند. برخی کارشناسان معتقدند که مسیر فعلی گوگل، شبیه سال‌های گذشته‌ی یاهو است و شاید در سال‌های آینده، این شرکت از محصولی عالی به یادگاری از سقوط یک غول فناوری تبدیل شود.