نویسنده: جواد سقا
منبع: سی و چهارمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
در ایالات متحده و بریتانیا AD بیش از سه دهه است که وجود داشته است و دامنه جغرافیایی خود را گسترش داد. از آنجایی که تقاضا برای AD در برخی از کشورها رو به افزایش است، قوانین اتحادیه اروپا، کشورهای عضو آن را ملزم به ارائه مقدار مشخصی از محتوای قابل دسترس می کند تا توصیف کنندگان صوتی حرفه ای آموزش داده شوند. در انگلیس، اسپانیا، فرانسه، استرالیا و آمریکا و سایر کشورها دستورالعمل هایی در زمینه مهارت های لازم در توصیف ها تدوین شد. برخی دستورالعمل ها با هدف آموزش در مراکز آموزشی و دانشگاه ها ارائه شده است.
در اینجا به دلیل محدودیت خلاصه ای از این دستورالعمل ها ارائه می شود.
تمرکز مطالعات AD بر مواردی مانند آنچه باید توصیف شود، چگونه توصیف شود و چه زمانی باید توصیف شود، است. به این سؤال که چه زمانی باید توصیف شود به راحتی پاسخ داده می شود: بین خطوط گفتگو و هرگز روی گفتگو یا تفسیر صحبت نکنید. اینکه چه چیزی باید توصیف شود، عمدتاً بر توصیف آنچه از صفحه نمایش دیده می شود و مخاطب نابینا و کم بینا آن را نمی بیند متمرکز است. بسیاری از دستورالعمل ها می گویند: توصیف کنندگان باید تا حد امکان از کلمات کمتری برای انتقال آن تصویر بصری استفاده کنند و در صورت لزوم توصیف کنید، اما لزوماً توصیف نکنید. زبان مورد استفاده برای AD باید واضح و دقیق باشد.
تهیه توضیحات صوتی فرآیندی جذاب و طولانی است و هر برنامه با مجموعه ای از چالش ها همراه است. اگر چه برخی از برنامه ها پیچیده تر از برنامه های دیگر هستند، رویه ها باید یکسان باشد.
– راوی در توضیحات صوتی به بیننده می گوید که در یک لحظه معین چه اتفاقی می افتد، پس باید در زمان حال باشد و برای فعالیت های جاری از حال استمراری استفاده کند. استفاده ترکیبی از زمان حال ساده و حال استمراری به متن حس روایی بهتری می دهد.
– تنظیم صحنه بخش مهمی از توضیحات صوتی است. صحنه ها در عرض نیم ثانیه تغییر می کنند. ممکن است تنها زمان کمی برای گفتن یک کلمه وجود داشته باشد، اما به بیننده نقطه شروع می دهد. «اکنون…» می تواند نشان دهنده تغییر صحنه باشد: «اکنون روی پله ها…»، «اکنون بیرون…،»
– برای بینندگان نابینا و کم بینا بسیار مهم است که کاملاً واضح باشد که چه کسی چه کاری انجام می دهد.
استفاده از صفت های توصیفی در توضیحات صوتی بسیار مهم است. چند کلمه خوب انتخاب شده می تواند کیفیت توصیف یک صحنه را به طور قابل توجهی بالا ببرد، اما توصیفات صفتی نباید دیدگاه شخصی توصیف کننده را منعکس کنند. «او روی یک مبل سبز تیره می نشیند.» یک جمله عینی است.
«او روی مبل سبز تیره زشتی می نشیند.» این جمله ذهنی است و تنها در صورتی قابل قبول است که زشتی مبل مطرح باشد.
– استفاده از فعل صحیح. یکی از پرکاربردترین افعال «راه رفتن» است. اگر تنها اطلاعات مورد نیاز انتقال این عمل به شکلی ساده است، پس «راه رفتن» کلمه مناسبی برای استفاده است. راهپیمایی، نوک پا راه رفتن، پیاده رو، حرکت کردن و غیره نمونه هایی از “پیاده روی” خاص هستند.
– خواندن تیتراژ در ابتدا و انتهای فیلم ها و برنامه های تلویزیونی یکی از عملکردهای مهم توصیف صوتی است، زیرا افراد نابینا و کم بینا نمی خواهند اطلاعاتی را در مورد عوامل و بازیگران از دست دهند. اما نیازی نیست در پخش هر قسمت از سریال تمام عوامل آن از جمله کارگردان و نویسنده و بازیگران تکرار شود. معرفی بازیگران جدید در آن قسمت و اضافه شدن نویسنده دیگری به جمع نویسندگان کافی است.
یک خلاصه مختصر از قسمت قبلی یک گزینه است. مثلاً «در قسمت امروز مالی براون به خیابان می آید. او با قدی کوتاه، موهای تیره، در اواخر بیست سالگی است و همیشه خسته به نظر می رسد. وقتی عصبی است، تمایل دارد که لاله گوش چپش را بکشد.»
جنبه های فیزیکی یک شخصیت جدید مهم است.
– نابینایی در کودکان اغلب با سایر مشکلات فیزیکی و یادگیری همراه است و برای برخی از این کودکان ممکن است توضیحات صوتی کمک کننده نباشد و غیر قابل دسترس باقی بماند.
توصیف کنندگان از صحبت کردن روی آهنگ ها خودداری کنند، اما اگر نیاز است اطلاعاتی انتقال یابد، باید بعد از اولین بیت یا در طول تکرار در آهنگ یا در طول قطعات ساز وارد شوند. واژگان و ساخت جمله باید با گروه سنی که برنامه برای آن در نظر گرفته شده است، مناسب باشد. لحن روایت باید منعکس کننده برنامه باشد. جایی که یک سکانس ماجراجویی هیجان انگیز است، حس ماجراجویی باید در صدا آشکار باشد اما بدون اغراق بی مورد. فیلم های کارتونی بلند، به ویژه از دیزنی، نیاز به تفکر و حساسیت زیادی دارند. در صورت لزوم، توضیحات باید جنبه “جذاب، انیمیشن ها را منعکس کنند.
«ماهی طلایی با مژه های فرفری بلند… بچه آهو با چشم های قهوه ای درشت…»
– برنامه های کمدی احتمالاً بزرگ ترین مشکلات را برای توصیفگر ایجاد می کنند، زیرا تولید توصیفی که هم سرگرم کننده باشد و هم عدالت آنچه را که روی صفحه اتفاق میافتد رعایت کند، آسان نیست.
توصیفگر باید با دقت تصمیم بگیرد که در کجا توضیحات یک شوخی بصری را قرار دهد.
توصیف کننده باید شرحی بنویسد که مخاطب را به شنیدن ترغیب کند: «مرد روی پوست موز سر می خورد و روی زمین می افتد.» توصیفی تحت اللفظی و نسبتاً بی مزه و ملایم از یک موقعیت کمیک است، اگر چه یک شوخی طبیعی و طنز بسیار فردی است. توصیف کننده می تواند با استفاده از کلماتی که به خودی خود خنده دار به نظر می رسد به این روند کمک کند.
– در توصیف مطالب جنسی باید با حساسیت برخورد شود. همانند آثار ادبی تخیلی باید در مورد توصیف چنین صحنه هایی نیز ملاحظاتی داشت. توصیف وقایع منتهی به یک صحنه اغواگری یا عشق تقریباً مهم تر از خود صحنه عشق است. جلوه های صوتی و موسیقی پس زمینه به ایجاد حال و هوا کمک می کنند. تحقیقات انجام شده در دنیا نشان می دهد قوانینی که کشورهای مختلف در این حوزه وضع کرده اند و عملیاتی کردن آن می تواند یکی از عوامل پیشرفت در این حوزه باشد. در نوشته های قبلی با توصیف صوتی در دنیا، مفاهیم، به کارگیری آن و قوانین و استانداردهای آن در دنیا آشنا شدیم، در یادداشت بعدی به توصیف صوتی فیلم در ایران و معرفی گروه های فعال در این حوزه می پردازیم.