نگاهی به اوقات فراغت کودکان نابینا

فروید میگوید: لذت تکرار، لذتی است که از اطمینان پیدا کردن به ثبات جهان ناشی میشود. کودک شادی را در آگاهی از هویت و در توانایی بیان کردن به دست میآورد. کودکان از اینکه از بزرگسالان بخواهند یک قصه یا بازی را مجدداً تعریف یا تکرار کنند، خسته نمیشوند تا زمانی که انرژی آنها کاملاً تمام شود و توان ادامه کار را نداشته باشند. چنانچه برای یک کودک داستان قشنگی تعریف کنید، او به جای اینکه علاقمند به شنیدن داستان جدید باشد، ترجیح میدهد برای چندمین بار داستان قبلی را بشنود. تجربه دوباره یک کار به خودی خود و به وضوح منبع لذت است. بازی وسیله طبیعی کودک برای بیان خودش است و فرصتی است که به کودک داده میشود تا احساسات و مسائل خودش را از طریق بازی بیان کند. در سن 3 تا 6 سال باز کودک وارد مرحله جدیدی میشود؛ یعنی دنیایش را با دیگران قسمت میکند. بازی در دوران کودکی یک کار کاملاً جدی است. در طول بازی کودک مرتباً مهارتهای خود را برای برخورد با محیط اطرافش به کار میگیرد. بازیها را به 3 گروه طبقه بندی کرده اند. 1- بازیهای مربوط به آمادگی جسمی کودک که اعتماد به نفس او را افزایش میدهد که به محیط طبیعی کودک بستگی دارد. 2- بازیهای استراتژیک که در آن، کودک روابط اجتماعی را یاد میگیرد که به فرهنگ و سیستمهای اجتماعیی که کودک در آن است بستگی دارد. 3- بازیهای تصادفی که در آن مسئولیت و کسب موفقیت را یاد میگیرد که به تخیلات و تعامل با ماورای طبیعی مربوط است. در بازی کردن با کودک حتماً شخصیت و خلق و خوی کودک را در نظر بگیرید. کودکی که آرام است، نباید با او بازیهای شلوغ و هیجانی انجام داد و بالعکس. کودکی که متفکر است، بازیهای فکری و معمایی را بیشتر دوست دارد تا کودکی که بیش فعال است. هدف اصلی از بازی لذت بردن است و اگر شما بخواهید در بازی با او حتماً چیزی را واضح به او آموزش دهید، کودک با شما همراهی نخواهد کرد؛ بلکه یادگیری در دل بازی قرار دارد. هدف از یادگیری را شما میدانید و بهتر است در بازی با کودکتان فقط یک همبازی باشید، نه یک معلم یا مادر یا… انگیزش یا کمکهای به موقع، یعنی کمک به رشد تمام قسمتهای جسمی و ذهنی کودک از طریق ایجاد فرصتهایی برای تجربه کردن، کشف کردن و بازی با اشیا. اگر کودک خود را به استفاده از حس لامسه، شنوایی و بویایی در پیدا کردن اشیا تشویق کنید، او چیزهای بیشتری درباره جهان یاد خواهد گرفت و خواهد توانست درباره آنچه که یاد گرفته صحبت کند. اگر شما فعالیتهای مختلفی با فرزندتان انجام دهید، کودکتان نیز مثل سایر کودکان دوران کودکی مملو از شادی و سرگرمی و یادگیری خواهد داشت. کودک در 4 حوزه رشد میکند: 1- مهارت فیزیکی: دستش را بالا میآورد، راه میرود، مینشیند و…. 2- مهارت ذهنی: شما را میشناسد، اشیا را جور میکند، توجه میکند و… 3- مهارت ارتباط گیری: آنچه را که میخواهد به شما میگوید، تکلم تماس چشمی و… 4- مهارت اجتماعی: از اینکه او را در آغوش بگیرید لذت میبرد، بازی میکند، درخواست کمک میکند و… او حین رشد یاد میگیرد خودش به اطراف برود یا با بچه های دیگر بازی کند، در کار خانه کمک کند، به مدرسه برود یا کاری یاد بگیرد. اول برای اینکه بدانید باید با فرزندتان چه فعالیتها و بازیهایی انجام دهید، باید تواناییهای فرزندتان را خوب بشناسید؛  چون اگر فراتر از تواناییش از او بخواهید، اعتماد به نفسش کم خواهد شد و اگر کمتر از تواناییش از او بخواهید، کم کم میفهمد که او را دست کم گرفته اید و عزت نفس “خود ارزشمندیش” کم خواهد شد. برای اینکه تواناییهای فرزندتان را بشناسید، اول باید تواناییهای نرمال یک کودک همسن فرزندتان را بدانید. مثلاً اگر بدانید که یک کودک در 8 ماهگی میتواند به تنهایی بنشیند، آن وقت تا 8 ماهگی، از فرزندتان انتظار نشستن نخواهید داشت و اگر 10 ماهه شد و هنوز نمینشست، آن وقت متوجه تأخیر رشدی او شده و اقدامی خواهید کرد. برای این کار جداولی وجود دارد که توانایی طبیعی کودک را در هر سنی بیان کرده و بهتر است به این جداول رجوع کنید. قدم بعدی این است که تواناییهای فرزندتان را از فیلتر نابینایی هم بگذرانید. یعنی کدام توانایی فرزندتان با نابینایی محدود میشود؟ بسیار مهم است که کاملاً واقعبینانه قضاوت کنید یا بالعکس. مواردی را که کودک نابینای شما به کمک نیاز دارد، مشخص کنید. در هر چهار مقطع فوق (جسمی، ذهنی، ارتباطی، اجتماعی). قدم بعد این است که توانمندیهای کودکتان را با زندگی روزانه خانواده متناسب سازید. با تبدیل فعالیتهای روزانه به تجربیات یادگیری، آموزش کودکتان برای شما آسانتر خواهد شد. مثلاً زمانی که با کودک خود به بازار میروید، صداها و بوهای حس شده را برایش توضیح دهید یا در آشپزخانه با بازی و شادی بوی انواع مواد را به او آموزش دهید یا ضمن کار کردن در خانه، درباره کاری که انجام میدهید توضیح دهید؛ حتی در جمع خانواده و دوستان و همسایگان میتوانید آنها را تشویق کنید در کارهای شما شرکت کنند؛ چرا که اطرافیان دوست دارند کمک کنند، ولی چون بلد نیستند، ممکن است باعث ناراحتی شما یا فرزندتان شوند و حتی در جمع دوستان و همسالان کودکتان میتوانید به آنها نشان دهید که چگونه بازی خود را تغییر دهند؛ بطوری که فرزند شما نیز وارد بازی شود. سپس آنها را تشویق کنید خودشان راههای جدید را پیدا کنند. در بازی و آموزش به فرزندتان موارد زیر را در نظر بگیرید: فقط شما متخصص امور فرزندتان هستید؛ یعنی هیچ کس به اندازه شما فرزندتان را نمیشناسد؛ حتی اگر پزشک یا پرستار یا معلم واردی را به شما گوشزد کردند، حتماً بر اساس شناختی که از فرزندتان دارید آن توصیه ها را اجرا کنید؛ چرا که هر کودکی با کودک دیگر متفاوت است. بگذارید کودکتان خودش رهبری را به دست گیرد. کودک شما اگر به چیزی علاقه پیدا کند، با آن بازی میکند و همین زمان بهترین فرصت برای یادگیری موارد جدید به کودک است. اگر به کودک اجازه دهید خودش بازی کند، به او نشان میدهید که در انجام کارهایش نوعی کنترل دارد و او میفهمد که انتخاب با خودش است، نه با مادرش و این باعث میشود به بازی و یادگیری ادامه دهد. هر چقدر بیشتر با فرزند خودتان بازی کنید، بهتر میتوانید فعالیتهای مورد علاقه او را پیدا کنید و هر آنچه که او را آزرده میکند نیز خواهید شناخت. هر بازی که با او میخواهید بکنید سعی کنید اول خودتان با چشمان بسته آن بازی را انجام دهید. این کار باعث میشود شما بتوانید وارد دنیای ادراکی فرزندتان شده و از زاویه دید او دنیا را ببینید. زمانی که میخواهید با او بازی کنید یا کاری را به او آموزش دهید، بهتر است پشت سرش بنشینید. در این صورت او بهتر شما را درک میکند و زمانی که میخواهد همان کار را بکند، اگر میخواهید کمکش کنید، ابتدا از او اجازه بگیرید و دستتان را روی دستش قرار دهید. پس از یاد دادن یک مهارت، پیگیر باشید و آن مهارت را به همان روش قبلی و یکسان بارها به او آموزش دهید؛ اما انواع متفاوت فعالیتها را در یک روز انجام دهید؛ چون کودکان به یک چیز به مدت طولانی علاقه نشان نمیدهند. وقت کافی برای انجام یک فعالیت به کودکتان بدهید. عجله نکنید و صبر و حوصله به خرج دهید؛ ولی اگر این کار برایتان سخت بود، میتوانید چشمان خود را ببندید و خود را در حال انجام آن فعالیت تصور کنید. آنگاه بهتر میتوانید فرزندتان را درک کنید. مراحل انجام فعالیت را برای کودکتان توضیح دهید تا بفهمد چقدر از کار انجام شده و چقدر از کار باقی مانده است. آنچه را که در اطراف کودکتان میگذرد، برای او توضیح دهید تا از اطرافش مطلع شود. مراحل یادگیری را به خاطر بسپارید. کودکتان را به مستقل بودن تشویق کنید؛ چرا که کمک کردن زیادی به کودک فرصت یادگیری را از او میگیرد. از باقیمانده بینایی کودکتان بیشترین استفاده را بکنید. مثلاً اگر حس میکنید در نور بهتر میبیند، کودک را در حیاط خانه روی زیر انداز با اسباب بازیهایش بگذارید و خودتان دورتر مشغول کارهایتان شوید.
«میرلو، دکترای روانشناسی»