نویسنده: امین عرب
منبع: سی و پنجمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
پیشرفت های تکنولوژی بستری را برای افراد با آسیب بینایی فراهم کرده است تا نه تنها بر بسیاری از محدودیت های خود غلبه کنند، بلکه بتوانند با افرادی که تجارب و شرایط مشابهی دارند، ارتباط داشته باشند. یکی از چالش های عمده این افراد، نبود فضایی است که در آن بتوانند کلاب ها و جمع های اختصاصی خود را تشکیل دهند. مشکلات رفت و آمد و سایر محدودیت های ناشی از آسیب بینایی، بسیاری از آنان را به انزوای اجتماعی سوق داده است. در پاسخ به این نیاز، بسترهایی مانند تیم تاک به سرعت در میان افراد نابینا رواج یافته اند. این پلتفرم به کاربران اجازه می دهد تا در محیطی مشابه یک ساختمان مجازی، با اتاق ها و سالن های مختلف، به تعامل بپردازند و تجربه ای نزدیک به حضور در دنیای واقعی را داشته باشند. برخی از افراد نابینا ساعات زیادی از روز را در تیم تاک سپری می کنند و به گفتگو با دوستان، شنیدن موسیقی، شرکت در بازی های گروهی و فعالیت های دیگر می پردازند. همین امر باعث شده است که عده ای تیم تاک را ابزاری برای اتلاف وقت بدانند و کاربران آن را مورد انتقاد قرار دهند. در این جستار، به بررسی جوانب مختلف این موضوع و تحلیل هر دو دیدگاه خواهیم پرداخت.
تیم تاک: بستری مناسب برای ارتباط
بسیاری معتقدند که تیم تاک را می توان به عنوان بستری فرصت ساز برای افراد نابینا در نظر گرفت. این پلتفرم بسیاری از محدودیت های دنیای واقعی را برای آنها برطرف کرده و شرایطی فراهم آورده است که بتوانند به شکلی آسان تر با دوستان خود از نقاط مختلف دنیا ارتباط برقرار کنند. تصور کنید افراد نابینا در حالی که فنجان چای خود را در دست دارند، در کنار دوستان خود می نشینند و با یکدیگر گپ و گفت می کنند. چیزی که در دنیای واقعی شاید به دلیل مشکلات رفت و آمد و دیگر موانع، به سختی امکان پذیر باشد. همچنین تیم تاک امکان دسترسی به سرگرمی های گروهی را فراهم کرده است. بازی های دسته جمعی که در گذشته برای نابینایان دست نیافتنی بودند، اکنون در این فضا به راحتی قابل انجام اند. بسیاری از کاربران به انجام بازی هایی مانند مافیا یا بازی های رایانه ای گروهی می پردازند. علاوه بر این، نباید از نقش آموزشی تیم تاک غافل شد. کلاس ها و جلسات آموزشی که برگزاری آنها به صورت حضوری می تواند برای نابینایان چالش برانگیز باشد، اکنون به راحتی از طریق این پلتفرم و با استفاده از ابزارهای مخصوص آن قابل اجراست. به ویژه در دوران همه گیری کووید۱۹، بسیاری از مدارس ویژه نابینایان در ایران، از تیم تاک برای ارائه آموزش های خود استفاده می کردند که این تجربه به عنوان یکی از موفقیت ها در این حوزه به شمار می رود.
دیدگاه مخالفان: آسیب های تیم تاک به زندگی واقعی
با وجود فرصت هایی که تیم تاک در زمینه ارتباطات، سرگرمی های گروهی و آموزش برای افراد نابینا فراهم کرده است، برخی افراد به دلایلی آن را بیشتر آسیب زا می دانند و به همین خاطر آن را کنار می گذارند. از نظر برخی هر چند که افراد می توانند از نقاط مختلف دنیا با یکدیگر در ارتباط باشند و از تجربه های سایرین بهره بگیرند، اما گروهی از کاربران به شکلی افراطی بیشتر وقت خود را در این فضا می گذرانند و به نوعی در دنیای مجازی تیم تاک زندگی می کنند. مخالفان بر این باورند که این پلتفرم باعث شده عده ای از کاربران، ساعات طولانی روز را به گفتگوهای بی پایان در تیم تاک بگذرانند، به گونه ای که از لحظه بیدار شدن تا هنگام خواب، وقت خود را در این فضا سپری می کنند. این موضوع از دیدگاه مخالفان نوعی اعتیاد محسوب می شود.
مخالفان معتقدند تیم تاک نه تنها باعث دور شدن برخی افراد از دنیای واقعی و زندگی روزمره شان، مانند کار و تحصیل شده است، بلکه حتی در مکان ها و فعالیت های واقعی نیز افراد گاه ترجیح می دهند به طور همزمان در تیم تاک حضور داشته باشند. برای مثال، بسیاری از افراد هنگام حضور در محل کار، رستوران، کافه، کنسرت یا دیگر رویدادهای مشابه، همچنان در تیم تاک فعال هستند و لحظاتشان را با دوستان خود در این فضای مجازی به اشتراک می گذارند. به مرور، دنیای واقعی برای این افراد جذابیت خود را از دست می دهد و گویی آنها در یک دنیای فانتزی زندگی می کنند؛ دنیایی که در آن نیازی به رویارویی با چالش های واقعی نیست. این وضعیت می تواند به انزوای بیشتر افراد نابینا منجر شود. از دیدگاه مخالفان، اعتیاد به تیم تاک و غرق شدن در دنیای مجازی آن، می تواند به مسیر شغلی و تحصیلی افراد آسیب بزند و زندگی واقعی شان را مختل کند. به همین دلیل، بسیاری از افراد برای مقابله با این مشکل، تصمیم به حذف تیم تاک از موبایل ها و لپ تاپ های خود گرفته اند.
ریشه مسائل در کجا ست؟
به نظر می رسد مزایا و معایب تیم تاک برای افراد نابینا هر دو به نوعی واقعیت دارند. اکنون پرسش اصلی این است که مشکلاتی که در این بستر پدیدار می شوند، از کجا نشأت می گیرند و چگونه می توان به کاهش آنها و استفاده بهینه از تیم تاک پرداخت؟ یکی از دلایل اصلی که به استفاده بیش از حد افراد نابینا از تیم تاک منجر می شود، محدودیت های زیادی است که آنان در دنیای واقعی تجربه می کنند. برای مثال تصور کنید یک فرد نابینا بخواهد یکی از دوستانش را ملاقات کند. در تیم تاک، این کار به سادگی و تنها با فشردن چند دکمه ممکن است؛ اما در دنیای واقعی، او باید از خانه خارج شود، با پیاده روهای نامناسب و نا امن مواجه گردد. از وسایل حمل ونقل عمومی که اغلب برای افراد نابینا به درستی مناسب سازی نشده اند، استفاده کند و در نهایت با ریسک ها و چالش های مختلف خود را به مقصد برساند. این ناهماهنگی ها در فضای شهری یکی از دلایل اصلی گرایش افراد نابینا به زندگی مجازی در تیم تاک است.
همچنین، بسیاری از افراد نابینا به دلیل محدودیت ها و مشکلاتی که در دنیای واقعی با آن رو به رو هستند، به ویژه در زمینه های اشتغال و تحصیل، ممکن است برای فرار از این مسائل به دنیای مجازی پناه ببرند. فردی که برای خود آینده ای در فضای کاری یا تحصیلی نمی بیند، ممکن است زمان زیادی را در تیم تاک بگذراند تا از تفکر درباره مشکلات زندگی واقعی خود دور بماند. در برخی موارد، این افراد گزینه های محدودی دارند؛ زیرا فرصت های شغلی یا تحصیلی مناسبی برای آنها فراهم نیست و تیم تاک به عنوان یکی از معدود جا هایی که می توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند، به تنها فضای اجتماعی آنان تبدیل می شود.
از سوی دیگر، نبود آموزش های کافی در زمینه جهت یابی و حرکت، یکی از عوامل دیگر استفاده افراطی از تیم تاک است. فردی که توانایی حرکت و جهت یابی در شهر را ندارد و احساس امنیت نمی کند، به احتمال زیاد ترجیح می دهد در خانه بماند و ارتباطات خود را به فضای مجازی محدود کند. متأسفانه، آموزش های مربوط به جهت یابی و حرکت در بسیاری از مراکز آموزشی نابینایان، از جمله مدارس، به اندازه کافی جدی گرفته نمی شود. بخش دیگری از مشکل را شاید نباید تنها به نابینایان نسبت داد. اعتیاد به بازی های رایانه ای و فضاهای مجازی مسئله ای است که بسیاری از افراد در جامعه با آن دست به گریبان هستند. تیم تاک نیز به عنوان یک پلتفرم ارتباطی جذاب، می تواند نقش مشابهی ایفا کند؛ بنابراین، اعتیاد به بازی های رایانه ای در جامعه، می تواند به نوعی با تیم تاک نشینی افراد نابینا نیز مقایسه شود.
با این اوصاف چه می توان کرد؟
شاید به جای پاک کردن صورت مسئله و توصیه به حذف تیم تاک از گوشی ها و لپ تاپ ها، بهتر باشد به ریشه های این مشکل بپردازیم. اگر بر این باوریم که صرف زمان بیش از حد در این پلتفرم می تواند به زندگی افراد نابینا آسیب بزند، باید به عواملی که به این وضعیت منجر می شوند، توجه کنیم. یکی از مهم ترین مسائل، مطالبه دسترسی پذیری در اماکن عمومی و محیط های شهری است. هرچه این فضاها مناسب تر و دسترسی پذیرتر شوند، میزان مشارکت اجتماعی نابینایان نیز افزایش می یابد. آموزش مهارت های جهت یابی و حرکت نیز نقشی مؤثر در این زمینه ایفا می کند و اگر جدی تر دنبال شود، می تواند انگیزه افراد نابینا را برای حضور فعال تر در جامعه تقویت کند.
همچنین، رفع موانع اشتغال و تحصیل برای نابینایان می تواند به شکل گیری یک زندگی پویا و متعادل منجر شود. مؤسسات مردم نهاد نیز با برگزاری رویدادهای حضوری جذاب، می توانند نابینایان را تشویق کنند که از خانه و حاشیه امن خود بیرون بیایند و تعاملات اجتماعی بیشتری داشته باشند.
در ادامه این بحث، چه ریشه های دیگری را می توان برای این مسئله در نظر گرفت؟ برای حل این مشکل چه راه کارهایی را می توان به صورت کوتاه مدت یا بلندمدت ارائه داد؟ آیا زیست خاص افراد نابینا در فضای مجازی می تواند به عنوان یک موضوع پژوهشی علمی و دانشگاهی مطرح شود؟ شما چه نظری دارید؟