نویسنده: زهرا همت
منبع: هفتمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
«سخت شده! خیلی سخت شده! نمی توانم! خسته ام! کم آوردم! دست هایم را بالا می برم و تسلیم می شوم! تا کی بحران و بحران و بحران؟! نابینایی از یک طرف و بحران کرونا از یک طرف! و حالا دیگر این بحران اقتصادی هم اضافه شده! من دیگر خسته شده ام…»
این روزها این جملات را از خیلی دوستانمان می شنویم. هر چند که مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا و محدودیت های آن و سپس موج افزایش قیمت ها و کاهش توانایی خرید بر زندگی همه مردم جامعه اثر داشته است؛ اما با توجه به استرس های ایجاد شده در نتیجۀ کاهش یا فقدان بینایی و هزینه های بالای درمانی و حاشیه ای زندگی افراد آسیب دیده بینایی، این بحران های همه گیر بر زندگی افراد آسیب دیده بینایی سایه بزرگتری انداخته و غلبه یا حتی کنار آمدن با این بحران ها برای این گروه از افراد دشوار تر از سایر اعضای جامعه شده است.
مثلی هست که می گوید: «آنچه تو را نکشد، قوی ترت می کند»، که البته موافقان و مخالفان بسیاری دارد و ما نیز در اینجا دنبال اثبات درستی یا نادرستی آن نیستیم و می خواهیم تنها پلی باشد برای رسیدن به مفهوم «تاب آوری».
تاب آوری در لغت به معنی بازگشت به حالت اولیه بعد از فشرده شدن یا کش آمدن است و این واژه پس از ورود به علم روان شناسی، به معنی توانایی افراد برای بازیابی خویش هنگام بروز مشکلات و سختی ها، مدارا با سطح بالایی از تغییرات مخل زندگی، حفظ سلامتی در موقعیت های استرس زا، فائق آمدن بر سختی ها و تغییرات مسیر و وارد شدن به مسیر جدید به کار می رود. تاب آوری بخشی از توانایی های یک انسان است که با کمک آن می تواند شرایط نامطلوب را پشت سر بگذارد و با سازگاری با سختی ها قدرت تخریب آن ها را تا حدی فرو نشاند.
در سال های اخیر، همه گیری بیماری کووید-۱۹ و محدودیت های ناشی از آن و ناملایمات گوناگون اقتصادی و اجتماعی، فشار روانی بالایی را به افراد جامعه از جمله اعضای آسیب دیده بینایی جامعه ما تحمیل کرده است و این خود نیاز به تقویت ظرفیت های شخصی برای آسوده تر گذراندن این بحران ها را بیشتر می کند. البته نباید این گونه برداشت شود که با تقویت تاب آوری می توانیم زندگی بدون استرسی را تجربه کنیم؛ چراکه نیک می دانیم همۀ انسان ها پس از تجربیاتی مانند فقدان، غم و اندوه را تجربه می کنند و در مقابله با سختی ها و بحران ها دچار استرس می شوند و هیجاناتی مانند استرس و اضطراب، خود عاملی در تحرک و پویایی زندگی آدمیان است و بدون تجربه این هیجانات، زندگی دیگر لطفی ندارد. تاب آوری به افراد برای مقابله با ضربه ها و بحران های غیر قابل اجتناب کمک می کند؛ تاب آوری مانند سپری از ما در مقابل شرایط پر تنش محافظت می کند؛ تاب آوری موجب می شود در مواجهه با سختی ها به جای انکار، شرایط را بپذیریم و با جایگزین کردن تفکر مثبت به جای پرخاشگری و منفی بافی، هیجاناتمان را مدیریت کنیم و بر سختی ها غلبه کنیم.
بهترین زمان برای آموزش و تقویت تاب آوری، دوران کودکی است؛ بنا بر این به والدین و مربیان و آموزگاران توصیه می شود به این نکته توجه کافی را داشته باشند. اما اگر شما خواننده گرامی همین حالا تصمیم دارید این توانایی را در خود تقویت کنید، باید بگوییم که هیچ وقت برای این کار دیر نیست و همین الآن می توانید به کمک چند توصیۀ زیر، این توانایی را در خود تقویت کنید و فرد تاب آور تری باشید.
۱- با اطرافیان ارتباط برقرار کنید. سعی کنید با خانواده و دوستان و اطرافیان، رابطۀ خوبی داشته باشید. این یک معامله دو سر سود است و با کنار هم بودن شما در سختی ها، هم شما و هم دوستان و اطرافیانتان تاب آور تر می شوید.
۲- سختی ها و بحران ها همیشگی نیستند. زندگی پر از فراز و نشیب و سختی و آسانی است و این واقعیتی انکار ناپذیر و اجتناب ناپذیر است؛ بنا بر این خوب است این واقعیت را بپذیرید و بدانید که سختی ها همیشگی نیستند. اگر تصور کنید که توانایی غلبه بر مشکلات را ندارید، ممکن است هیچ تلاشی هم نکنید و به راه کار های مفید برای گذران مشکلات توجه نکنید. پس بهتر است شرایط طبیعی زندگی را بپذیرید و تلاشتان را برای غلبه بر سختی ها بیشتر کنید.
۳- تغییرات غیر قابل اجتناب زندگی را بپذیرید. گاهی با وجود تمام تلاشی که می کنید، نمی توانید به اهدافتان برسید و این به هیچ عنوان تقصیر شما و نشانۀ ناتوانی نیست. پذیرش آنچه نمی توانید تغییر دهید و تمرکز بر آنچه قابل تغییر است، گام بسیار مهمی در تقویت تاب آوری است.
۴- هدف گذاری کنید. یکی از مفید ترین راه کار ها، هدف گذاری و برنامه ریزی برای غلبه بر مشکلات است. وقتی هدفی برای خود تعیین کنید و برای رسیدن به آن برنامه ریزی کنید و در جهت صحیح حرکت کنید، منبعی برای رضایت و خشنودی خواهد بود.
۵- قاطع باشید. اگر بنشینید و منتظر باشید که مشکلات خودشان حل شوند یا کسی مشکلات شما را حل کند، باید صادقانه بگویم که هیچ چیز جز بی تابی نصیبتان نمی شود. باید برخیزید و تصمیم بگیرید و قاطعانه عمل کنید و به خود اعتماد داشته باشید.
۶- باور داشته باشید که بحران ها فرصتی برای خود نگری هستند. بحران ها و سختی ها به ما کمک می کنند تا بیشتر به درون خود بنگریم و به دنبال ظرفیت ها برای مقابله با بحران ها در درون خودمان بگردیم. پس سختی ها را به عنوان فرصتی برای کاوش درون و شناخت خود بنگرید.
۷- به خود نگاه مثبت داشته باشید. اعتماد به نفس و اعتماد به قابلیت های شخصی خود برای مقابله با سختی ها، از شاخص های تاب آوری است. اگر تصمیم دارید که با مشکلات دست به گریبان شوید و آن ها را شکست دهید، باید به خودتان و توانایی هایتان اعتماد داشته باشید. اگر خودتان را قبول نداشته باشید، نمی توانید اقدامات مؤثری برای حل مشکلات انجام دهید. پس به خودتان اعتماد کنید.
۸- افق دیدتان را گسترش دهید. دور نمای مسائل و مشکلات را با دیدی گسترده بنگرید و سعی کنید نگاه واقع بینانه و در عین حال امیدوارانه به مسائل داشته باشید. اگر نگاه درستی نداشته باشید، ممکن است مشکلات، بزرگ تر از آنچه هستند به نظر برسند و شما خود را ناتوان از غلبه بر آن تصور کنید. این یکی از ملاک های مهم تاب آوری است و افرادی که مسائل را واقع بینانه تر می نگرند، بار هیجانی کمتری به دوش می کشند.
۹- خوش بین باشید. خوش بینی به معنی انتظار اتفاقات خوب است و افراد خوش بین با امید و انگیزه منتظر اتفاقات خوب و نتایج مطلوب هستند و این در حالی است که افراد بد بین، مدام در ترس و اضطراب و انتظار حوادث تلخ هستند. واضح است که افراد خوش بین بهتر می توانند برای غلبه بر مشکلات و رسیدن به شرایط خوب، برنامه ریزی و تلاش کنند.
۱۰- مراقب خود باشید. مراقب خود بودن به معنی حساسیت نسبت به نیاز های شخصی و هیجانات خود، وقت گذاشتن برای خود، دقت و حساسیت در حفظ سلامت جسمانی و روانی، مشارکت در فعالیت های مورد علاقه و… است. فردی که تلاش می كند خود را در شرایط مطلوب جسمانی و روان شناختی نگه دارد، با در نظر گرفتن این هدف و ارزش، در مسیر غلبه بر مشکلات زندگی برنامه ریزی و عمل می کند.
مخاطبان گرامی! در نظر داشته باشید که تاب آوری روندی پویاست و کاملاً به موقعیت و شرایط بستگی دارد؛ بنا بر این اگر راهکاری که قبلاً به شما کمک کرده، در شرایط جدید نتیجه نداد، نگران نشوید. تاب آوری محصول تعامل ویژگی های شخصیتی با عوامل محیطی است و باید در هر موقعیت تلاش کنید که ویژگی های درونی تان را متناسب با شرایط اینجا و اکنون به کار بگیرید. دقت داشته باشید که تاب آوری در شرایط سخت و پر مخاطره دشوارتر می شود؛ پس نا امید نشوید و در تقویت تاب آوری و عبور از سختی ها بکوشید.