نویسنده: محمد نوری
منبع: بیست و دومین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
در شمارۀ پیش، نخستین گزارشی که در مطبوعات سال های پایانی دهۀ بیست شمسی درباره تألیفات احمد رضا منتشر شده بود را از نظر گذراندیم. در ادامه، به نقل و نقد دومین نمونه از این دست گزارش ها می پردازیم.
گزارش دوم را خان بابا مشار (۱۲۷۹ ـ ۱۳۵۹) در کتاب مؤلفین کتب چاپی دربارۀ احمد و کتاب اثری از بی بصری منتشر کرد. متن این گزارش این گونه است:
«احمد رضا: این شخص اگرچه بدبختانه از نعمت بینایی محروم مانده، ولی در عوض از حسن قریحه و هوش و ذکاء و فطنت و حافظه سرمایۀ وافر دارد و به مدد همین، اوراق (اثری از بی بصری) تأثرآور را گرد آورده و به خوانندۀ بابصر تقدیم داشته تا شاید به موجب بصیرتی ایشان فراهم آید (مجلۀ یادگار، سال ۵ شمارۀ ۸ و ۹، ص ۱۶۰)».
«۱ ـ اثری از بی بصری: طهران، ۱۳۲۸ ش، رقعی، ۱۲۴ ص
ان بابا مشار چند عنوان کتاب در فهرست کتاب ها و معرفی مؤلفین دارد. او این گزارش را در کتاب مؤلفین کتب چاپی (ج ۱: ۳۹۲) آورده است. مشار این کتاب را به منظور معرفی نویسندگان به مردم آن زمان و نسل های بعد تدوین و در سال ۱۳۴۰ منتشر کرد؛ بنابراین گزارش دوم دربارۀ احمد، دوازده سال بعد از گزارش اول منتشر شده است.
مشار این گزارش را از مجلۀ «یادگار» گرفته و به آن مجله هم ارجاع داده است، اما نمی توان اهمیت کار مشار را نادیده گرفت، چون برای اولین بار اسم احمد به عنوان نویسنده و اسم کتابش را در یک فهرست مرجع آورده و همین اقدام موجب ابدی شدن احمد شده است.
مشار می توانست به کتاب مراجعه کند و گزارش بهتری بنویسد، ولی اینکه چرا مراجعه نکرده، عجیب است! با اینکه احمد در کتابش اسامی آثارش را نوشته، ولی مشار چون خود کتاب احمد را ندیده بود، فقط یک اثر از احمد معرفی کرده است و متأسفانه عین همان اشکال هایی که در متن گزارش مجلۀ یادگار هست، در گزارش مشار تکرار شده و عجیب است که ایشان اصلاح نکرده است!
ده سال بعد، یعنی سال 1350ش، گزارش سومی توسط خان بابا مشار در کتاب دیگرش، یعنی در فهرست کتاب های چاپی فارسی منتشر شد. گزارش این گونه است:
«اثری از بی بصری: احمد رضا، تهران، ۱۳۲۸ ش، سربی، رقعی، ۱۲۴ص».
اهمیت این اقدام، درج مشخصات کتاب اثری از بی بصری در یک فهرست مرجع است و چون نسل های آینده به این فهرست مراجعه می کنند؛ از این رو این اطلاعات دائمی و ابدی می شود، اما متأسفانه شمارۀ صفحۀ کتاب غلط است و نیز تاریخ نشر کتاب مشکل دارد. ناشر کتاب هم مؤلف بوده که ذکر نشده است.
بیست و شش سال پس از سومین گزارش، یعنی در سال 1376ش، ناصر باقری بیدهندی در کتاب دانشوران روشندل، گزارشی دربارۀ احمد منتشر کرد: «احمد رضا: وی با اینکه نابینا بود، ولی از استعداد، هوش، فطانت و حافظه، بهرۀ بسیار داشت و توانست مجموعه تأثرآوری به نام «اثری از بی بصری» را گرد آورده، به علاقه مندان تقدیم کند؛ شاید موجب بصیرت ایشان شود. این کتاب که مشتمل بر ۱۲۴ صفحه است، در تهران، در سال ۱۳۲۸ شمسی، با حروف سربی و در قطع رقعی به چاپ رسیده است».
در این گزارش نیز با اینکه ناصر باقری بیدهندی پژوهشگری شناخته شده است، ولی به متن کتاب احمد مراجعه نکرده است، چون تاریخ تولد احمد و دیگر اطلاعات را نیاورده و همان گزارش های قبلی را از مجلۀ یادگار و خان بابا مشار اخذ کرده و با اندکی اصلاحات آورده است. برخی غلط های متن، اینجا هم تکرار شده است. این گزارش در صفحۀ ۲۹ کتاب دانشوران روشندل آمده است.
غیر از این چهار گزارش در دیگر منابع هیچ اشاره ای به احمد رضا نشده و حتی با اینکه او اصالتاً اهل رشت بوده است، در چندین کتاب که دربارۀ معلولان و نابینایان گیلان منتشر شده، نامی از احمد رضا نیامده است! مهم تر اینکه احمد رضا، دو برادر کوچک تر از خودش به نام فضل الله رضا و عنایت الله رضا داشت که هر دو شخصیت ملی و جهانی هستند و دربارۀ آنها ده ها گزارش، مقاله و فیلم منتشر شده است، ولی در هیچ کدام از آنها هم نامی از احمد نیست؛ هرچند احمد از برادر تنی خود، فضل الله، در کتابش به نیکی نام برده است.
تصحیح و بازنشر
تصمیم گرفتم تا کتاب اثری از بی بصری را پیدا و پس از تصحیح و آماده سازی بار دیگر منتشر کنم. بالاخره بعد از دو سال تلاش اکنون سه جلد کتاب احمد که قبلاً در مجموعه ای با عنوان اثری از بی بصری منتشر شده بود، آمادۀ نشر شده است. «ادامه دارد»