نویسنده: ابوذر سمیعی
منبع: یازدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
این روزها حال بیشتر آنهایی که اندکی اندیشه دارند، مثل حال کشورمان خوب نیست؛ به ویژه اگر معاشتان هم به روز باشد و به اینترنت و فضای مجازی گره خورده باشد، دیگر نور علی نور شده. این یادداشت، تحلیلی فرهنگی-اجتماعی است و قصد ما ورود به مباحث سیاسی نیست؛ اما این حوزه سیاست است که خودش را نخود هر آش کرده و در همۀ حوزه های خصوصی و عمومی زندگی ما حضوری فعال دارد؛ از جملۀ آن، فضای مجازی و اینترنت است.
در سال های اخیر، توسعه تکنولوژی و دسترس پذیری عمومی به فضای مجازی، فرصت های فراوانی به وجود آورده و زندگی همه را متحول کرده است؛ از افزایش ارتباطات میان فردی بگیرید تا فرصت های شغلی جدید. به طور خاص، اینترنت و فضای مجازی تأثیر قابل توجهی در رونق کسب و کارهای خرد و دور از مرکز داشته و فرصت های نوینی برای صاحبان آن به وجود آورده است. در چنین فضایی، شما می توانید به عنوان یک تولید کننده محصول یا خدمتی خاص، مستقیماً به معرفی محصولات و خدماتتان بپردازید و بی واسطه و با کمترین هزینه، آن را به دست مصرف کننده برسانید. بدین سان فرصت رقابت برای دور افتاده ترین شهرها و روستاها با مرکز برابر بوده و این رقابت یکسان موجب افزایش کیفیت کالا و کاهش قیمت برای مصرف کننده می شود.
اما این موضوع برای ما که در کشوری با وضعیت نامعلوم و حکمرانی غیرقابل پیش بینی زندگی می کنیم، بیش از آنکه فرصت به شمار بیاید، تهدید است. حاکمیت، قوانین نوشته و نانوشته، در کنار تفسیرهای شخصی و متعارض از قانون، وضعیتی به وجود آورده که اجازه هرگونه برنامه ریزی میان مدت و بلند مدت را از ما گرفته است. شاهد این موضوع نیز وضعیت این روزهای کسب و کارهای اینترنتی است. تصور کنید با هزار و یک خون دل خوردن کسب و کاری راه انداخته اید و دنبال کننده هایی نیز برای خود دست و پا کرده اید. در بازاری که نه قیمت دلارش مشخص باشد، نه قوانین صادرات و وارداتش و نه قوانین تجارتی اش ثابت باشد، تا همین جای کار، شما شاخ غول را شکسته اید که کسب و کاری نیم بند به راه انداخته اید. در چنین وضعیتی، یک روز صبح بیدار می شوید می بینید همه چیز سوت و کور است و خبری از مشتری نیست. پس از اندکی بررسی، متوجه می شوید که قصه همان قصۀ همیشگی است. افرادی بدون در نظر داشتن هیچ چیز و به منظور تحت کنترل داشتن همه چیز، یک شبه و بدون استناد به هرگونه ماده واحده یا قانون مشخصی، اینترنت را قطع کرده اند و به هیچ کس هم در این خصوص پاسخ گو نیستند!
این داستان زندگی میلیون ها انسان در کشور ماست. بر اساس آمار رسمی، بیش از 400 هزار کسب و کار اینترنتی که حدود سه میلیون شغل مستقیم و غیرمستقیم به آنها وابسته است، در اثر محدودیت های اینترنتی چند ماه اخیر آسیب های جبران ناپذیر دیده اند. این بدان معنی است که چندین میلیون خانواده ایرانی، به دلیل فیلترینگ دچار مشکلات اقتصادی شده و زندگی آنها تحت تأثیر این اتفاقات، متلاطم شده است.
اما داستان برای افراد دارای معلولیت و به ویژه نابینایان بسیار پررنج تر است. اگرچه ایجاد اشتغال یکی از برجسته ترین بخش های سخنرانی های متولیان سازمان بهزیستی است؛ اما به همان اندازه که دربارۀ آن داد سخن رانده می شود، پوشالی و خیالی بوده است. در سال های اخیر اما جمعیت قابل توجهی از افراد دارای معلولیت، از بستر فضای مجازی استفاده کرده و به نوعی کسب و کاری در اینترنت به راه انداخته اند. در این میان، افراد دارای آسیب بینایی نیز از فرصت های ممکن بهره گرفته و با وجود اینکه بسیاری از پلتفرم های موجود کاملاً دسترس پذیر نیستند، از قافله جا نمانده و بخشی ولو اندک از بازار کسب و کار آنلاین را به خود اختصاص داده اند. پر واضح است که ایجاد یک کسب و کار اینترنتی در فضایی که همه چیز مبتنی بر تصویر و علائم بصری است، برای یک فرد نابینا یا کم بینا امری دشوار بوده و در این راه با مشقت های بیشتری نسبت به دیگران مواجه بوده اند. مسلماً موفقیت در چنین بازار رقابتی پرسرعت و مبتنی بر عکس و تصویر، برای یک فرد دارای آسیب بینایی، جز با تلاش و پیگیری فراوان حاصل نمی شود. در چنین وضعیتی، ناگهان همه چیز زیر و رو شده و هرآنچه در تلاش شبانه روزی چندساله به دست آمده، در شبی و به موجب حکمی نامشخص به باد می رود.
اگرچه فیلترینگ برای اشتغال و کسب و کار عموم جامعه آسیب های فراوانی به دنبال داشته و مضرات اقتصادی غیرقابل جبران دارد؛ اما افراد دارای معلولیت و به ویژه نابینایان در این میان از متوسط جامعه آسیب بیشتری خواهند دید. ممکن است سایر افراد و حتی افرادی با معلولیت های دیگر بتوانند با مهاجرت به پلتفرم های داخلی، بخشی از کسب و کار پیشین خود را بازیابند؛ اما این گزینه برای افراد دارای آسیب بینایی چندان امکان پذیر نیست. عدم دسترس پذیری پلتفرم های داخلی، مانع حضور نابینایان در این برنامه ها و استفاده کاربردی آنان از نرم افزارهای داخلی شده است. ممکن است افراد دیگر بتوانند به دنبال از دست دادن کسب و کار آنلاین، به کارهای دیگر از جمله کارهای یدی یا فیزیکی روی بیاورند و موقتاً احتیاجات خود را برآورده کنند؛ اما این راه نیز برای افراد نابینا و کم بینا بسیار نادر و دور از تصور است. علاوه بر این، معمولاً هزینه های زندگی یک فرد دارای معلولیت، به واسطه نیازهای خاص، از عموم جامعه بیشتر بوده و مشکلات اقتصادی صدمه بیشتری به آنها می زند.
خانه نشینی، افسردگی، از دست دادن اعتماد به نفس و ده ها آسیب جبران ناپذیر دیگر، صدماتی هستند که افراد دارای آسیب بینایی که اشتغال خود را در اثر محدودیت های اینترنت از دست داده اند، دچار آن خواهند شد. شغلی که با هزار و یک خون جگر خوردن و بدون همکاری نهادهای متولی به دست آمده، حال با همکاری یا دست کم غفلت همین نهادها از دست رفته است. این البته تنها تأثیر محدودیت های اینترنتی در اشتغال افراد دارای معلولیت است. در خصوص تأثیر فیلترینگ بر سایر ابعاد زندگی معلولان، از جمله استقلال فردی ایشان، در مجالی دیگر سخن باید راند که خود مثنوی هفتاد من است.
نیازی به توضیح نیست که فشارهای اقتصادی تا چه میزان می تواند موجب فروپاشی انسان ها و خانواده ها شود؛ تا چه میزان می تواند روح و روان انسان ها را دستخوش ناآرامی کند؛ تا چه میزان می تواند گرایش های سیاسی و ایدئولوژیکی را تغییر دهد؛ تا چه میزان حتی می تواند به دین و ایمان ما آسیب وارد کند که علی ابن ابی طالب (ع) به درستی در این خصوص گفت: «از دري كه فقر وارد شود از در ديگر ايمان بيرون مي رود.»
امید که آنانی که با فشردن یک دکمه درصدد کنترل همه چیز هستند، واقف شوند که انسان ماشین نیست که با یک اشاره خاموش و روشن شود؛ انسان پوست و استخوان و روح و روان است؛ انسان اندیشه و تعقل است؛ انسان اشرف مخلوقات است و آزاد و آزاده آفریده شده و لایق احترام است.