نویسنده: دکتر صلاح الدین محمدی، معلم آموزش و پرورش استثنایی تهران
خاطرم هست چند سال پیش که قانون عصای سفید در بخش قوانین رانندگی در ایران به تصویب رسیده بود و مقرر شد که نابینایان می توانند با افقی نگه داشتن عصای سفید خویش به صورت ایمن از خیابان عبور نمایند، بسیار خوشحال شدم. بر اساس این قانون، افقی نگه داشتن عصای سفید، در حکم چراغ قرمز برای رانندگان است. اما به قول معروف تا گوساله گاو شود، دل صاحبش آب شود.
من نیز خوشحال از این اتفاق میمون در عرصه حقوق معلولین، خوش و خرّم و با امید تمام راهی محل کار خویش در مدرسه شدم. اما پس از اتمام کلاس و در راه برگشت، خواستم که با استعانت از قانون جدید، عصای خود را هنگام عبور از عرض خیابان، افقی نگه دارم تا عبور ایمنی را تجربه نمایم که چشمتان روز بد نبیند چون یک اتوبوس چنان با سرعت به عصای بنده کوبید و آن را چند متر آن طرف تر انداخت که عرب نی انداخته باشد. نتیجه هم که معلوم است. چون عصایی که قرار بود نقش چشمان من را بازی کند با یک قانون شکنی ساده و با یک عدم رعایت حقوق مدنی در هم شکست و غیر قابل استفاده شد.
هدف از ذکر این خاطره، در حقیقت بیان گوشه ای از حقوق تضییع شده روزانه معلولین در سطح شهر و هنگام تردد در معابر شهری بود. من یک فرد نابینا هستم که مانند تمام هم شهری های خویش حق دارم که در سطح شهر تردد ایمنی را داشته باشم. اما از شما خواننده مانا می پرسم: به نظر شما این حق بسیار طبیعی و اولیه که از فرط بدیهی بودن شاید برخی از شما آن را اصلا حقی نشمارید و شرایط تحقق آن را خیلی بدیهی بپندارید، تا چه اندازه ای رعایت شده و از طرف همشهریان که شاید خود شما هم یکی از آنها باشید، به رسمیت شناخته شده است؟
چند سوال:
به نظر شما رعایت حقوق شهروندی هر فرد، از جمله معلولین، از طرف سایر شهروندان چه اندازه سخت و غیر قابل انجام است؟
راستی تا حالا چند بار هنگام حرکت در سطح معابر شهر در چاله هایی که غیر مسئولانه حفر گردیده و هیچ علامتی برای معلولین ندارد افتاده اید؟
چند بار با موانع سطح پیاده رو ها مانند در مغازه هایی که رو به بیرون باز می شوند، داربست هایی که هیچ علامت هشداری ندارند، درخت ها و تیر های برقی که درست وسط پیاده رو ها و کوچه ها هستند، بساط دست فروشانی که از فرط بیکاری حقوق سایر شهروندان را تضییع نموده و معابر و پیاده رو ها را سد نموده اند و مغازه هایی که پیاده رو ها را نیز جزء فضای تجاری خویش می دانند، به شدت برخورد کرده و قسمت هایی از بدنتان به صورت جدی آسیب دیده است؟
رعایت حقوق مدنی معلولین به ویژه حق تردد ایمن در سطح شهر، تا چه اندازه مبتنی بر مسائل بودجه ای بوده و چند درصد از آن می تواند با بهره گیری از یک فرهنگ انسانی حق مدار، تحقق یابد؟
در کشوری مانند بریتانیا پرسنل یک فروشگاه ساده آموزش چگونگی برخورد و کمک به معلولین را دیده اند. به نظر شما چند درصد از سازمان ها، نهاد ها، مراکز تجاری و خدماتی، فروشگاه های بزرگ و کوچک، تشکل های غیر دولتی و بسیاری دیگر از مؤسسات و شرکت ها در کشور ما چنین آموزش هایی را برای کارکنان خویش ارائه داده اند؟ پس سبب این همه تفاوت در چیست؟ آیا ارزش، منزلت و شأن انسان در یک جامعه اسلامی و غیر اسلامی متفاوت است؟ و اگر چنین است چرا احترام به انسانیت در کشور غیر مسلمان نسبت به جوامع اسلامی بسیار بالا تر و آگاهانه تر است؟ و آیا وضعیت فعلی، درست بر خلاف ادعا و شعار های انسان دوستی، در پیکره فرهنگ، تمدن و دین ما نیست؟
توجه شما را به یکی دیگر از خاطرات روزانه ام جلب می کنم.
یکی از روز های بسیار زیبای بهاری است. آفتابی مطبوع، هوایی لطیف و زمان کافی همه موجبات یک پیاده روی دل چسب را فراهم ساخته است و هر ره گذری بدون شک از قدم زدن در چنین فضا و محیطی لذت وافر خواهد برد. من نیز به عادت همیشگی، دوست دارم تا برای رفتن به مدرسه از چنین هوایی لذت ببرم و خود را از چنین نعمتی بی نصیب نسازم. اما ترس از به موقع رسیدن و این که هیچ مشکلی در مسیر برایم پیش نیاید، منصرفم می سازد و ترجیح می دهم که هنگام برگشت از مدرسه که زمان کافی در اختیار دارم و می توانم با طمأنینه بیشتری ره بپیمایم و از این هوا لذت ببرم. در همان لحظه اول که از مدرسه خارج شده ام و می خواهم از عرض یک خیابان عبور کنم؛ رفتار مدنی یکی از هم شهریان خیلی خوش حالم می کند. با صدایی پر از مهر می پرسد: آیا امکان دارد که شما را تا آن طرف خیابان همراهی کنم؟ این رفتار آگاهانه و صمیمانه دلم را آکنده از مهر و سرور می سازد. راستی این همان محلی بود که آن اتوبوس آن بلا را بر سر عصایم آورد. این همان نقطه است اما این رفتار کجا و آن رفتار کجا! برای درست رفتار کردن آن راننده قانون وضع شده بود؛ اما رفتار شهروند امروز، جز شعور و انسانیت پشتوانه دیگری نداشت. به مسیر خود ادامه می دهم، از یک خیابان دیگر نیز ایمن عبور می کنم اما هنگام حرکت در پیاده رو، با هشدار به موقع یکی دیگر از شهروندان، از برخورد شدید با یک مانع داخل پیاده رو نجات پیدا می کنم. یک خیابان دیگر را نیز هر چند با زحمت، اما به سلامت رد می کنم. به مسیر خود ادامه می دهم تا در فضای پیاده رو هستیم یک نکته ساده اما بسیار مهم را می خواهم در مورد راهنمایی نابینایان خاطر نشان سازم. بسیارند شهروندان دلسوز اما نا آگاهی که در پیاده رو ها که راهنمایی درست نابینایان را به جای کنترل آنها از راه دور اشتباه می گیرند و مدام از راه دور و پشت سر نابینایان که مسافت بعیدی هم دور شده اند، فریاد می زنند که مواظب باش و مکرر کلمه این ور یا آن ور را تکرار می کنند و فرد نابینا هم دقیقا نمی داند که منظور از این ور یا آن ور سمت چپ است یا سمت راست. این جاست که راهنمایی به جای اثربخشی، کارکردی سر در گم کننده پیدا می کند و به جای کمک به فرد نابینا وی را بیش از پیش در تصمیم گیری دست دچار سر در گمی می سازد.
باری، اما انگار من امروز سهم خود را از تلخی های تردد مستقل در سطح شهر دریافت نکرده ام. چون چند متر جلو تر سرم به شدت با یک ستون فلزی که نمی دانم چرا درست وسط پیاده رو سبز شده است، برخورد می کند و دستی به پیشانی خود می کشم که ببینم زخمی شده ام یا فقط بر آمده است که گزینه دوم صحیح تر است. با آرامش ظاهری بیشتر و آشفتگی درونی بیشتر به راه خود ادامه می دهم. پس از رد کردن چند مانع دیگر که در پیاده رو سدی بر راه تردد ایمن من هستند؛ باز هم به نقطه ای رسیده ام که باید از عرض خیابان دیگری عبور کنم. این بار جلوه زیبا تری از انسانیت، آشفتگی درونم را کاهش می دهد و شادی دوستی و مهربانی جای آن را می گیرد. درست در همین لحظه، یک موتور سوار از راه می رسد و می پرسد: آیا می خواهی به آن طرف خیابان بروی؟ و پاسخ مثبت من کافی است که موتور خود را پارک و خاموش نماید و دوستانه به کمک من بشتابد. آیا افرادی که به عنوان مدافع حقوق مدنی معلولینی مانند من، در یک سازمان پستی را اشغال نموده اند؛ اندازه این همشهری آگاه و صمیمی، در قبال تضییع حقوق مدنی معلولین احساس مسئولیت می کنند و آیا گامی عملی در جهت تحقق حقوق مدنی من برداشته اند؟ یا فقط با شعار، بازی با کلمات و ذکر و بر شماری قوانینی که من از آنها هیچ سود عملی نبرده ام، مسئولیت و وظایف خویش را توجیه می کنند.
به هر روی، رفتار انسانی این شهروند، احساسات و عواطف مرا به شدت تحت تاثیر خود قرار داده است. و انگار انسان اگر پیاده و هم شأن سایرین باشد؛ بیشتر در مقابل حقوق سایر افراد احساس مسئولیت می کند. اما این مورد متفاوت بود و از عرش به فرش آمد و دوستانه به یاری من برخواست. مسرور از این همه احساس مسئولیت و رفتار صمیمانه به مسیر خود ادامه می دهم که پارک نا به جای یک خودرو درست در ورودی یک کوچه و جلو یک سوپری که قرار است بنده از آن خرید خانه را انجام دهم، سحنه تلخ دیگری رقم می خورد و پای بنده به شدت با آن خودرو برخورد می کند و از شدت درد به خود می پیچم. باز هم درونم از این همه بی مسئولیتی آشوب می گردد و تضادی از نفرت و شعف نسبت به رفتار های متضاد شهروندان در دلم شکل می گیرد.
گزارشی که از نظر خانندگان گرامی و فهیم مجله مانا گذشت، تنها توصیف چند ساعت تردد مستقل یک نابینا در سطح شهر است. آیا تردد مستقل و ایمن در معابر سطح شهر آن قدر سخت و پر هزینه است که برای بسیاری از دوستان من به یک آرزو تبدیل شده است؟ آیا می توانید روزی را تصور نمایید که فقط به خاطر ترس افتادن در چاله های بی مسئولیتی، برخورد با موانع فیزیکی و فرهنگی، آزار یک ترحم نا به جا و بسیاری از آسیب های جسمانی، روانی و اجتماعی خودتان را در خانه زندانی نمایید؟ قضاوت با شما راستی! شهروند محترم! شما چگونه می توانید حق تردد مستقل و ایمن نابینایان و سایر گروه های معلولین در سطح معابر شهری را به رسمیت شناخته و رعایت کنید؟
منبع: ماهنامه ی مانا.