نویسنده: میثم امینی
منبع: بیست و هشتمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
افزایش آگاهی و توجه به دسترس پذیری محصولات برای افراد دارای معلولیت های مختلف، ازجمله معلولیت های بینایی، یکی از اتفاق های خوبی است که در سال های اخیر در جهان رخ داده است.
بازی های ویدئویی یا همان بازی های رایانه ای هم از این قافله عقب نمانده اند و در چند سال اخیر شاهد تغییرات هیجان انگیزی در این زمینه بوده ایم؛ به گونه ای که این روزها یک نابینای مطلق می تواند یک کنسول پلی استیشن یا اکس باکس داشته باشد؛ چیزی که تا چند سال پیش شاید عجیب به نظر می رسید.
در این شماره از نسل مانا در این ستون نگاهی داریم به وضعیت کنونی دسترس پذیری در بازی های ویدئویی و کنسول های بازی برای نابینایان و کم بینایان.
در گذشته تلویزیون ها کیفیت تصویر پایینی داشتند و گرافیک ها در بازی های رایانه ای بی کیفیت، بسیار رنگارنگ و با تضاد رنگ بسیار بالا بودند؛ بنابراین بسیاری از افراد کم بینا می توانستند باوجود نبود امکاناتِ دسترس پذیری مناسب از بازی های رایانه ای استفاده کنند، اما با گذشت زمان این وضعیت تغییر کرد؛ تلویزیون ها با کیفیت تصویری بهتری ارائه شدند و بازی ها هم ازنظر گرافیکی پیشرفت کردند و دیدنشان برای افراد کم بینا دشوارتر شد.
خوشبختانه در چند سال اخیر توجه به دسترس پذیری افزایش پیدا کرده است و برخی از تولیدکنندگان کنسول های بازی و استودیوهای تولیدکنندۀ بازی های رایانه ای عمومی امکانات دسترس پذیری را برای انواع معلولیت ها، ازجمله نابینایی و کم بینایی در محصولات خود ارائه می کنند، مثلاً در زمینۀ دسترس پذیری در کنسول های بازی، شرکت مایکروسافت عملکرد خوبی داشته و از مدل وان به بعد کنسول بازی این شرکت، یعنی اکس باکس برنامۀ آشنای نَرِیتور را به این کنسول محبوب اضافه کرده است. افراد نابینا و کم بینا با استفاده از نریتور می توانند از فروشگاه بازی های مایکروسافت استفاده کنند، بازی های نصب شده را باز کنند و امکانات اجتماعی و سایر ویژگی های این کنسول را به کار بگیرند.
شرکت سونی هم امکان صفحه خوان را به نسخۀ ۴ کنسول بازی خود، یعنی پلی استیشن اضافه کرد که البته کامل نبود. در این نسخه از کنسول افراد نابینا فقط می توانستند از منوی اصلی کنسول استفاده کنند و وقتی وارد زیرمنوها می شدند صفحه خوان دیگر عمل نمی کرد، اما خوشبختانه در نسخۀ ۵ پلی استیشن این مشکل رفع شده است و در حال حاضر این کنسول هم دسترس پذیری مناسبی دارد، البته کنسول پلی استیشن هنوز تصاویر بدون برچسب بسیاری دارد که برای کاربران نابینا مشکل آفرین است. از سوی دیگر اخیراً هم شرکت های بزرگ هم توسعه دهندگان مستقل در حال ارائه بازی هایی بر روی این کنسول اند که بدون نیاز به هیچ گونه افزونه و امثال آن برای کاربران نابینا و کم بینا دسترس پذیرند.
در زمینۀ دسترس پذیری در بازی ها می توانیم نسخۀ 2 بازی «آخرین بازمانده از ما» را مثال بزنیم. نسخۀ 1 این بازی گسترده و پیچیده با محیط سه بعدی را یک استودیوی بازی سازی بزرگ و مهم به نام «ناتی داگ» در سال ۲۰۱۳ ارائه داد. این نسخه هیچ امکانات دسترس پذیری برای نابینایان و حتی کم بینایان نداشت، اما در سال ۲۰۲۰ نسخۀ دوم این بازی با بیش از شصت ویژگی دسترس پذیری برای افراد معلول، ازجمله نابینایان و کم بینایان برای کنسول پلی استیشن ۴ و ۵ ارائه شد.
منوهای این بازی این قابلیت را دارند که با صفحه خوان کنسول خوانده شوند تا افراد نابینا بتوانند از آن استفاده کنند. همچنین ویژگی کمک در پیمایش به کاربران نابینا و کم بینا اجازه می دهد از اینکه دقیقاً دارند به کجا می روند اطلاع داشته باشند، به سمت هدف خود حرکت کنند، محیط اطراف را برای موارد قابل برداشت مثل اسلحه یا مهمات جستجو کنند و درکل نیازهای پیمایشی خود را رفع کنند؛ علاوه بر اینها امکان تضاد رنگ بالا با قابلیت فعال و غیرفعال کردن فوری به کاربران کم بینا این امکان را می دهد تا با سریع کشیدن یک انگشت خود به چپ بر روی تاچ پد دستۀ پلی استیشن خود این امکان را فعال کنند. با فعال شدن این امکان شخصیت بازیکن به رنگ آبی، دشمنان به رنگ قرمز، موارد قابل تعامل به رنگ زرد و بقیۀ موارد کم رنگ و خاکستری می شوند تا این کاربران بتوانند بهتر بازی را انجام دهند.
بازی بزرگ دیگری که با امکانات دسترس پذیری مناسبی برای کاربران نابینا و کم بینا این بار روی اکس باکس مایکروسافت ارائه شده، بازی شبیه سازی مسابقات اتومبیل رانی «فُورتزا مُوتُوراِسپُورت» است که سال پیش منتشر شد. در این بازی امکانات کمکی مختلفی برای هدایت خودرو، توقف آن و…و همچنین راهنمای گفتاری، صوتی و لرزشی تعبیه شده است که حتی به یک کاربر کاملاً نابینا اجازه می دهد کنترل کاملی روی خودرو داشته باشد.
«مُورتال کامبَت ۱» هم یکی از بازی های محبوبی است که با دسترس پذیری مناسبی شامل منوهای گویا و حالت آموزش سال پیش ارائه شد.
استودیوی بازی سازی یوبی سافت هم چند سال است که در حال تلاش برای ارائۀ امکانات دسترس پذیری مثل منوهای گویا و…در بازی های خود است. بازی های این استودیو معمولاً برای سیستم های مختلفی شامل پلی استیشن، اکس باکس، رایانه و…ارائه می شود؛ بنابراین توجه بیشتر این استودیو به دسترس پذیری خبر خوبی برای دوستداران نابینا و کم بینای بازی های ویدئویی است.
توسعه دهندگان بازی مستقل هم در زمینۀ ارائۀ امکانات دسترس پذیری برای نابینایان و کم بینایان کارهای قابل توجهی را انجام داده اند؛ درواقع می توان گفت که توسعه دهندگان مستقل قبل از استودیوهای بزرگ بازی سازی شروع به دسترس پذیر کردن بازی های خود کردند، مثلاً بازی «کارآگاه بروک» که برای انواع سیستم ها شامل پلی استیشن، اکس باکس و رایانه موجود است، امکانات دسترس پذیری مناسب برای بازیکنان نابینا و کم بینا دارد.
علاوه بر ارائۀ دسترس پذیری در بازی ها در هنگام تولید، بعضی توسعه دهندگان هم بازی هایی را که قبلاً بدون امکانات دسترس پذیری تولید شده اند تغییر می دهند یا به اصطلاح برای آنها «مُود» یا «ماد» می سازند که باعث دسترس پذیر شدن این بازی ها می شود، مثلاً برای بازی «هارت اِستُون» از استودیوی بلیزارد که یک بازی ورق مبارزه ای است مادی وجود دارد که آن را برای بازیکنان نابینا و کم بینا دسترس پذیر می کند و به آنها اجازه می دهد به راحتی از این بازی لذت ببرند. همچنین یک ماد، بازی «درۀ اِستاردو» را که یک شبیه سازی مزرعه داری و یک بازی اجتماعی است برای بازیکنان نابینا و کم بینا دسترس پذیر می کند؛ علاوه بر این برای نسخۀ اصلی بازی «تیراندازی اول شخص دوم» نیز که در سال ۱۹۹۳ منتشر شد، مادی ارائه شده است که این بازی قدیمی محبوب را برای نابینایان و کم بینایان دسترس پذیر می کند.