نویسنده: مسعود طاهریان
منبع: پانزدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
مقدمه
مسئولان مدرسه به والدینش گفته بودند نمی توانند امنیت و شرایط آموزشی یک دانش آموز نابینا را فراهم کنند. تمام امید های مادر و پدرش بر باد رفته بود. هم از پزشکان و هم از معلمان پرسیده بودند؛ ولی هیچ کس درست نمی دانست بعد از نابینا شدن، به کجا باید مراجعه کرد و چطور می توان به زندگی معمولی ادامه داد. نابینا شدن کوچک ترین عضو خانواده، همه چیز را به هم ریخته بود. پدر و برادرانش به اجبار به سرکار و مدرسه خود می رفتند؛ مادرش هم با آنکه در شوک نابینایی فرزندش بود، خود را به زور می کشید و کار های خانه را نصفه و نیمه انجام می داد.
خود او در دنیای بچگی اش در یک هفته اول که خانه بود و مدرسه نمی رفت، خوشحال بود و بازی می کرد؛ اما کم کم همه چیز تکراری و خسته کننده شد. تنهایی و بیکاری به او فشار می آورد و شنیدن زنگ مدرسه نزدیک خانه شان و رفتن همسالانش به مدرسه و برگشتنشان، دیوانه اش می کرد. کنار پنجره می نشست و با خود تصور می کرد که همکلاسی هایش الآن سر چه کلاسی هستند.
یکی دو ماه بعد از عمل جراحی اش، برادرش نیاز داشت شماره عینکش را تغییر بدهد؛ پس با هم به مرکزی رفتند که همیشه برای معاینه چشم به آنجا می رفتند. همان طور که او در اتاق انتظار خیال پردازی می کرد، مادرش بعد از معاینه پسر بزرگ ترش، با گریه مشکل فرزند کوچک ترش و سردرگمی کل خانواده را با کارشناس مرکز درمیان گذاشت. کارشناس بینایی سنج مرکز گفت که باید پسر کوچک تر را هم ببیند. حین بررسی، کارشناس به مادرش گفت: «اینجا یکی از مراکز توانبخشی سازمان بهزیستی است و خط بریل و مهارت های جهت یابی و حرکت را به افراد دارای آسیب بینایی آموزش می دهد؛ علاوه بر این، این مرکز با مکاتبات رسمی خود کاری می کند تا فرزند نابینا بتواند همچنان به فرایند تحصیل خود ادامه دهد و… .»
آشنایی با سازمان بهزیستی
سازمان بهزیستی یکی از بزرگ ترین نهاد های حمایتی است که بدون محدودیت سنی، افراد با نیاز های ویژه را تحت پوشش قرار می دهد. این سازمان از طریق سه معاونت خود، معاونت توانبخشی، معاونت امور اجتماعی و معاونت پیشگیری، به جامعه هدف خدمت رسانی می کند. به طور کلی حدود شصت وظیفه، طبق اساس نامه کنونی، به سازمان بهزیستی محول شده است. خدمات رسانی به افراد دارای معلولیت بینایی، شنوایی، ذهنی و… بر عهده معاونت توانبخشی است.
در ادامه در مورد اینکه چطور افراد نابینا و کم بینا تحت پوشش این سازمان قرار می گیرند و چه خدماتی دریافت می کنند، توضیح خواهیم داد.
معاینه و پذیرش افراد نابینا و کم بینا در سازمان بهزیستی
زمانی که با تشخیص پزشک متوجه می شویم که ضعف بینایی داریم، باید برای تشکیل پرونده در سازمان بهزیستی، به مراکز پذیرش مددجویان سازمان مراجعه کنیم. هر مرکز استان و شهرستان حداقل یک مرکز پذیرش دارد. در اکثر استان ها، معمولاً مراکز پذیرش در ستاد بهزیستی قرار دارد؛ ولی در برخی استان ها مانند تهران، مراکز جداگانه ای برای پذیرش درنظر گرفته شده است. وقتی پزشکان امین سازمان در این مراکز با بررسی مدارک پزشکی و معاینه چشم، تشخیص بدهند که دیدمان از ۰.۷ کمتر است، می توانیم از خدمات سازمان استفاده کنیم. از نظر پزشکی، اگر دیدمان بین ۰.۳ تا ۰.۷ باشد، کم بینا محسوب می شویم و زیر ۰.۳ نابینا هستیم. سازمان هم ما را بر اساس حدت دیدمان به معلول خفیف، متوسط و شدید تقسیم می کند.
خدمات سازمان بهزیستی برای افراد دارای آسیب بینایی
خدمات سازمان بهزیستی برای افراد نابینا و کم بینا به خدمات مستمر و غیر مستمر تقسیم می شود. خدمات مستمر، خدماتی هستند که ماه به ماه یا در یک بازه زمانی مشخص به طور مکرر به ما تعلق می گیرد. خدمات غیر مستمر، خدماتی است که به صورت مقطعی دریافت می کنیم و می توانیم بنا به نیازمان، از آنها بهره مند شویم.
باید در مورد خدمات سازمان بهزیستی اطلاعات کافی به دست بیاوریم؛ آگاهانه از این سازمان و مددکاران آن خدمات مورد نیازمان را درخواست کنیم؛ اگر پاسخ سربالا شنیدیم، حس مطالبه گری مان را از دست ندهیم و با استناد به مواد بخشنامه های خود سازمان و قانون حمایت از حقوق معلولین و آیین نامه ها و دستور العمل های موجود، تقاضای خود را پیگیری کنیم. شاید در بعضی موارد حتی لازم باشد که شکایت پیش داروغه ببریم و از دیوان عدالت رأی بگیریم.
خدمات مستمر سازمان بهزیستی
مستمری
تنها خدمت مستمر ماهانه سازمان برای ما افراد نابینا و کم بینا، مستمری ای است که شرط گرفتن آن بیکار بودن است. همچنین نباید برایمان بیمه اجباری رد بشود و از جای دیگری مستمری بگیریم. علاوه بر این باید از نظر معیشت و شرایط خانوادگی، جزو سه دهک نیازمند پایین جامعه باشیم. اگر شدت معلولیتمان شدید باشد، برای گرفتن مستمری در اولویت قرار می گیریم. با داشتن شرایط بالا، درخواست مستمریمان ثبت می شود و در نوبت قرار می گیریم؛ ولی چون منابع سازمان محدود است، در همان لحظه پرداخت مستمری برایمان برقرار نمی شود؛ در نتیجه باید منتظر بمانیم و پیگیری کنیم.
کمک هزینه دانشجویی
خدمت مستمر که در یک بازه زمانی محدود می توانیم از سازمان دریافت کنیم، کمک هزینه دانشجویی است. برای گرفتن این خدمت باید در سامانه دانشجویی سازمان بهزیستی کشور اطلاعات شناسایی و مستندات تحصیلی مان را (مانند کارت ملی، پرینت انتخاب واحد، پرینت شهریه ثابت و متغیر حاوی مهر امور مالی دانشگاه و… ) ثبت کنیم. سازمان بهزیستی در حال حاضر تقریباً ۹۰ تا ۱۰۰ درصد شهریه تمام دانشگاه های پولی را پرداخت می کند و یک هزینه تشویقی هم به دانشجویان دانشگاه های روزانه می دهد.
خدمات غیر مستمر سازمان بهزیستی
تجهیزات توانبخشی
در خصوص خدمات غیرمستمر، اولین خدمتی که می توانیم از سازمان دریافت کنیم، تجهیزات توانبخشی و کمک هزینه خرید آنهاست. می توانیم تجهیزاتی را مانند انواع عصا های سفید، لوح و قلم، کاغذ، ماشین تحریر بریل (نوع ایرانی)، دستگاه ضبط و پخش دیجیتال، قلم نوری برای خواندن برچسب های الکترونیکی، قلم قرآنی دارای حافظه قرآنی، ساعت گویا و بریل، دستگاه فشار و قند خون، انواع نرم افزار های تبدیل متن به گفتار و… به صورت رایگان از خود سازمان تهیه کنیم. علاوه بر این، سازمان برای خرید بعضی از تجهیزات مانند لپ تاپ، کامپیوتر رو میزی، بزرگ نمای الکترونیکی و… کمک هزینه پرداخت می کند. در نتیجه می توانیم این تجهیزات را تهیه کنیم و فاکتور خرید آنها را به سازمان ارائه دهیم تا بر اساس ضوابط موجود، بخشی از مبلغ آنها را به ما برگرداند. میزان چنین کمک هزینه هایی بستگی به اعتباری دارد که در آن برهه زمانی برای تجهیزات به سازمان اختصاص داده شده است. همچنین سازمان بعضی از تجهیزات گران قیمت را مانند پرینتر های بریل، برجسته نگار و… تهیه می کند و می توانیم برای استفاده کردن از آنها به برخی از مراکز توانبخشی سازمان مراجعه کنیم.
کمک هزینه درمان و توانبخشی
اگر هر نوع هزینه درمانی و توانبخشی مثل جراحی، بستری، پروتز، گفتار درمانی، کار درمانی، فیزیوتراپی، دندان پزشکی و… داشته باشیم، می توانیم مدارک آن را مانند نسخه پزشک، فاکتور های درمانی و… برای دریافت کمک هزینه به سازمان ارائه بدهیم و در این زمینه حمایت دریافت کنیم. علاوه بر این، اگر به مشاوره و آزمایش ژنتیک نیاز داشته باشیم، می توانیم به مددکارانمان در سازمان مراجعه کنیم و معرفی نامه ای را برای معاونت پیشگیری بگیریم. معاونت پیشگیری سازمان اگر با جایی برای ارائه خدمات ژنتیک قرارداد داشته باشد، ما را به آنجا ارجاع می دهد تا مشاوره و آزمایش مربوط را به صورت رایگان انجام دهیم و اگر اینچنین نباشد، می توانیم به آزمایشگاه های آزاد ژنتیک برویم و فاکتور های مربوط را به سازمان ارائه دهیم تا کمک هزینه ای بگیریم.
خدمات اشتغال
سازمان یک بسته حمایتی چهارگانه برای اشتغال افراد نابینا و کم بینا دارد. اولین مورد استفاده از قانون حمایت از استخدام ۳درصد معلولان در دستگاه های دولتی است. اگر در آزمون های استخدامی قبول شویم، باید برای استفاده از قانون ۳ درصد، به سازمان مراجعه کنیم و معرفی نامه مربوط را بگیریم. همچنین کارشناس سازمان در جلسه مصاحبه مان حاضر می شود تا از ما دفاع کند. دومین خدمتی که در بسته اشتغال ارائه می شود، پرداخت بیمه سهم کارفرماست؛ یعنی اگر کارفرمایی ما را استخدام کند و متعهد شود که به مدت پنج سال ما را اخراج نکند، سازمان به او تمام بیمه سهم کارفرما را پرداخت می کند یا به ازای هر نیروی معلول، وام اشتغال می دهد. سومین خدمت، بیمه خویش فرمایی است. اگر شاغل باشیم و مجبوریم که به صورت خویش فرما بیمه پرداخت کنیم، می توانیم فاکتور ها یا فیش های آن را به سازمان ارائه دهیم تا تمام هزینه آن به ما پرداخت شود. در نهایت اگر مدرک فنی و حرفه ای داشته باشیم یا یک طرح اشتغال ارائه دهیم و سابقه بیمه برایمان رد نشده باشد، می توانیم از سازمان وام خود اشتغالی بگیریم.
خدمات مسکن
در زمینه مسکن هم سازمان حمایت های مختلفی از افراد دارای آسیب بینایی می کند. اگر خانه ای را بخریم که سندش شش دانگ به ناممان باشد، کمک هزینه ای به ما می دهد. این کمک هزینه در رابطه با ثبت نام در طرح های مسکن مهر و ملی هم صادق است. سازمان کمک ودیعه مسکن را هم دارد که البته مبلغ آن محدود است؛ یعنی اگر مستأجر باشیم، می توانیم مبلغی را به عنوان کمک هزینه ودیعه مسکن از سازمان دریافت کنیم. از طرف دیگر، سازمان برای گرفتن وام ودیعه مسکن از جانب ما با بانک های مختلف مذاکره می کند. همچنین اگر بخواهیم ساخت و ساز انجام دهیم، فقط برای یک واحد مسکونی می توانیم از پرداخت عوارض ساخت و دریافت پروانه ساخت معاف شویم و درضمن لازم نیست هزینه انشعابات این واحد مسکونی را بدهیم.
بسته تردد
سازمان ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز سهم طرح ترافیک به افراد نابینا و کم بینا می دهد. اگر خودرو به نام ما یا هر کدام از اعضای خانواده مان باشد، می توانیم از این طرح استفاده کنیم. باید در سامانه تهران من اطلاعاتمان را بارگذاری کنیم و کپی برگ سبز یا سند ماشین، تسویه حساب عوارض خودرو و معاینه فنی را به مددکار یا کارشناس مربوط سازمان بدهیم تا فرایند اداری لازم انجام شود.
معافیت مالیاتی و تقلیل ساعت کاری
سازمان خدمات دیگری هم به ما و خانواده هایمان ارائه می دهد. اگر معلولیت بینایی ما شدید باشد، با کمک سازمان، یکی از والدینمان که در ارگان های دولتی شاغل است، می تواند از پرداخت ۵۰ درصد مالیات بر درآمد خود معاف شود. همچنین می تواند با دریافت حقوق کامل، از یک چهارم ساعات کاری معاف باشد. قانون تقلیل یک چهارم ساعات کاری برای خود ما هم صادق است و تنها باید معلولیتمان شدید باشد و در دستگاه های دولتی کار کنیم.