روان شناسی از جمله رشته های دانشگاهی است که از سالیان دور، مقصد نابینایان علاقه مند به ورود به محیط های آکادمیک بوده است؛ اما کم نیستند افرادی که بدون داشتن آگاهی کافی از آینده شغلی این رشته، بر صندلی دانشگاه ها تکیه می زنند و چندین سال از عمر و جوانی شان را مصروف خواندن دروسی می کنند که به دلایل فراوان ممکن است نتوانند چرخ زندگی شان را با آن بچرخانند.
«بیتا راد»، روان شناس نابینای ۳۲ ساله ای است که از پیچ و خم ها و مقتضیات کسب درآمد از طریق روان شناسی برای ما می گوید.
«پیش از هرچیز دربارۀ ماهیت رشتۀ روان شناسی برای ما صحبت کنید؟»
«روان شناسی را با تمام تفاوت هایی که در شیوه ها و رویکرد های خود دارد، می توان برقراری رابطه ای انسانی با کسانی دانست که با مسئلۀ مشخصی به روان شناس مراجعه می کنند.»
«کدام رشته های روان شناسی در حال حاضر بیشتر امکان درآمد زایی دارند؟»
«از نظر من هرکدام از رشته ها و گرایش ها مخاطبین خاص خود را دارند و نمی توان قطعی گفت کدام رشته دارای درآمد بیشتری است؛ اما می توانم بگویم نحوۀ درآمد زایی بیش از اینکه به گرایش ربط داشته باشد، به فاکتور های دیگری نیاز دارد. توان مندی روان شناس، چگونگی جذب مشتری و خوش نامی عمومی او، از عوامل مهم درآمد زایی یک روان شناس محسوب می شوند.»
«در صحبت های خود به توان مندی یک روان شناس اشاره کردید: منظور شما از توان مندی چیست؟»
«از نظر من برخی از این توانایی ها ذاتی و برخی دیگر اکتسابی هستند؛ مثلاً کسی که دارای هوش هیجانی بالاتر، حس هم دلی بهتر و توان تحلیل بیشتری است، می تواند روان شناس موفق تری باشد.
اولین عنصری که توانایی یک روان شناس را نشان می دهد، شخصیت اوست. از دیگر عناصر موفقیت یک روان شناس تلاشی است که در راستای آموزش مهارت های گوناگون مرتبط با حرفۀ خود انجام می دهد. از نظر من، سومین عنصری که توان مندی یک روان شناس را نشان می دهد، تجربۀ کافی او در نحوۀ مواجهه با کار خود است. این سه عنصر از نظر من مهم ترین توانایی هایی هستند که باید یک روان شناس داشته باشد.»
«از نظر شما چه کسانی با چه روحیه ای می توانند در این رشته موفق باشند؟»
«کسانی می توانند روان شناسان خوبی باشند که در وهلۀ اول مسائل مربوط به انسان ها برایشان مهم تر از سایر مسائل باشد. کسانی که هوش هیجانی و همدلی بیشتری با سایر افراد دارند و از شنیدن حرف های دیگران کسل نمی شوند می توانند پا در این راه بگذارند. داشتن قدرت تحلیل و تمرکز بالا از دیگر لوازم یک روان شناس خوشنام است. یک روان شناس باید حتماً این نکته را در نظر داشته باشد که از این طریق امکان کسب درآمد سریع به هیچ وجه وجود ندارد. پس از اخذ مدرک کارشناسی، امکان درمانگری ندارید و فقط از طریق ترجمه و پژوهش می توانید درآمد ناچیزی داشته باشید. وقتی هم مدرک کارشناسی ارشد خود را بگیرید، مسائل کاری شما جنس دیگری پیدا می کند. آخرین چیزی که باید دربارۀ ورود به این رشته یادآور شوم این است که اگر شما یکی از مشکلات روانی را تجربه می کنید، با مطالعۀ روان شناسی نمی توانید بر آن فائق شوید.»
«شما به عنوان یک دانشجوی نابینای روان شناسی چه مشکلاتی را تجربه کردید؟ آیا این مسائل همچنان وجود دارند؟»
«در پاسخ به این سؤال ابتدا باید در نظر داشته باشیم که چیز هایی که می گویم تجارب شخصی من است و امکان دارد پاسخ های کاملاً متفاوتی از سایر روان شناسان نابینا دریافت کنید.
از آنجا که روان شناسی، انتخاب بسیاری از دانشجویان نابینا است، دسترسی به منابع مطالعاتی در این رشته تقریباً آسان است؛ اما دیدگاه اساتید روان شناسی به موفقیت افراد نابینا در این رشته خیلی مثبت نیست. آن ها معتقدند نبود بینایی کار یک درمانگر را در مواجهه با مراجعین مختل می کند که البته تا حدی حق با آن هاست. اینکه اساتید روان شناسی بر این باور باشند که یک نابینا نمی تواند کار های اساسی رشته را برعهده بگیرد، مشکلی است که شاید هیچ زمانی از میان نرود. یک روان شناس نابینا، ضمن پذیرش برخی محدودیت هایی که ندیدن برایش ایجاد می کند، باید برای اثبات توانایی های خود بجنگد.
«پس از دورۀ دانشجویی و ورود به بازار کار، نابینایی چه تفاوت هایی برای شما ایجاد کرد؟»
«پس از پایان دورۀ کارشناسی ارشد، شما هم می توانید زیرنظر یک ناظر مشغول به کار شوید و هم می توانید پروانۀ درمانگری را برای خود دریافت کنید. کار زیرنظر یک ناظر با توافق درصد مشخص از درآمد، نیازی به اخذ مجوز ندارد؛ اما برای داشتن تابلوی درمانگری، شما موظف به اخذ پروانه از سازمان نظام روان شناسی کشور هستید. روند صدور این پروانه شرایط خاص خود را می طلبد و بسیار زمان بر است. پس از طی مراحل قانونی، شما در کمیسیون مربوط به گرایش خود دعوت به مصاحبه می شوید.
باید توجه داشت که همان مشکل دیدگاه اساتید، در پذیرش شما به عنوان کسی که می تواند وارد این کار شود، وجود دارد. شما باید بتوانید توضیح علمی و درستی برای اقناع اساتید خود داشته باشید.»
«آیا با این نظر معروف که یک روان شناس نابینا، نمی تواند به خوبیِ همکار بینایش کار کند، موافقید؟»
«اجازه بدهید در پاسخ به این پرسش بگویم: یک روان شناس نابینا باید واقع بینانه از توانایی ها و ناتوانی های خود آگاه باشد و با توجه به هر دو روی سکه کار خود را پیش ببرد.»
«آیا نابینایی، در روند جذب یا دل زدگی مراجعانتان تأثیری داشته است؟»
«بهتر است یک درمانگر نابینا حتماً نابینایی خود را به اطلاع مراجعانش برساند تا مراجعان امکان انتخاب یا عدم انتخاب او را به راحتی داشته باشند.
من با سه گروه از مراجعان در طول دوران کاری خود سروکار داشتم. بیش از 80درصد مراجعان من بدون توجه به نابینایی وارد فرآیند کاردرمانی شده اند. تعدادی مراحل درمان را با پرسیدن چند پرسش در باب نحوۀ کار یک نابینا ادامه دادند و فقط دو نفر نتوانستند با یک درمانگر نابینا کار کنند. باید بگویم به نظر می رسد نگرش مردم عادی در این زمینه با استادان روان شناسی متفاوت است.»
«از چه روش هایی برای جذب مراجعان تان استفاده می کنید؟»
«این کار، مانند هر شغل آزاد دیگری مستلزم جذب مشتری است. تبلیغات صحیح از طرق گوناگون، داشتن روابط مؤثر با مراکز و چهره های برجستۀ روان شناسی، حضور مستمر و فعال در انجمن های روان شناسی و نمایش درست توانمندی ها، از راه هایی هستند که در جذب مشتری کمک شایان توجهی به شما می کنند. دوباره بر این نکته تأکید می کنم که امکان کسب درآمد سریع از طریق این رشته وجود ندارد. باید برای نمایش توانایی های خود مراجعان را به رایگان یا با هزینۀ اندک بپذیرید تا کم کم به درآمد معقولی برسید.»
«نقش استقلال فردی در موفقیت کاری یک روان شناس نابینا چقدر است؟»
«استقلال از ملزومات مهم زندگی هر نابینایی محسوب می شود که در پیشبرد کار های روزمره نقش مهمی ایفا می کند؛ اما از آنجا که شغل درمانگری آن چنان مستلزم حرکت و جابه جایی نیست، از نظر من شاید کسی که استقلال کافی هم نداشته باشد، بتواند در این حوزه کار خود را پیش ببرد.»
«چه سخنی در باب درآمد زایی از این طریق می توانید به نکته های پیش گفتۀ خود اضافه کنید؟»
«باید بگویم درمانگری، تنها راه کسب درآمد از طریق روان شناسی نیست. این رشته بسیار گسترده است و از طرق گوناگونی مانند حضور در مراکز اداری مثل بهزیستی، ترجمه و پژوهش، برگزاری کارگاه های آموزشی و سمینار های مختلف و… می توان بر بستر علم روان شناسی درآمد زایی کرد.
نکتۀ دیگر این است که پس از طی همۀ مراحل رسیدن به درآمد که پیش تر به آن ها اشاره کردم، میزان درآمد من از این حرفه در سطح متوسط رو به بالای جامعه است. دوباره باید بگویم: روان شناسی نمی تواند کسی را با سرعت به درآمد کافی برساند.»
آنچه خواندید، خلاصه ای از گفت وگوی ۴۵ دقیقه ای نسل مانا با بیتا راد، روان شناس نابینا بود. می توانید مشروح این گفت وگو را در قالب یک پادکست، ذیل همین نوشته در وب سایت نسل مانا بشنوید.
منبع: ماهنامه ی نسل مانا.