دسترس پذیری مفهومی به هم پیوسته است/ گزارشهای موزاییکی، برای فرار از پاسخگویی است

در دو دهه اخیر یکی از دستآوردهای بزرگ حقوقی برای شهروندان معلول، جا افتادن حق دسترس پذیری کلیه اماکن و معابر عمومی یا فضاهای کاربردی مجازی برای گروههای مختلف دارای معلولیت است. دسترس پذیری که عمدتاً با عنوان مناسبسازی در ادبیات رسانه ای افراد معلول و مسئولان دخیل در امر  عمران شهری شناخته میشود، نه تنها در قوانین جاری حمایت از حقوق معلولان تثبیت شده است و نه تنها آیین نامه های اجرایی متعدد برای آن تدوین و منتشر شده است، بخشی از خروجیها و دستور العملهای فنی حوزه عمران کشور را به خود اختصاص داده است؛ یعنی همان ضوابط و استانداردهای دسترس پذیری ساختمانها، معابر و فضاهای شهری برای شهروندان معلول بعنوان حق برابر آنها با سایر شهروندان در بهره گیری از این امکانات و در نهایت تحقق مشارکت اجتماعی آنان. یکی از دستآوردهای این امر، شکلگیری ستادهای نظارتی بر امر دسترس پذیری یا بعنوان شناخته شده تر آن مناسبسازی محیطی است. ستادهایی که وظیفه شان نظارت بر عملکرد دستگاههای اجرایی در حوزه دسترس پذیری از طریق اخذ گزارشهای دوره ی یا سالانه، مطالعات میدانی در این خصوص و سیاستگذاریهای مورد نیاز این عرصه است. اما مشکل آنجاست که در رهگذر گزارشگیری از اقدامات اجرایی در این حوزه، گاه به گاه با این غفلت استراتژیک ناظران و عمدتاً مجریان رو به رو هستیم که دسترس پذیری مفهومی به هم پیوسته و واحد است؛ مثلاً آیا شهروندان معلول میتوانند از سامانه مترو یا اتوبوسرانی استفاده کنند؟ پاسخ این پرسش یعنی آنکه آیا افراد معلول آن هم با محدودیتهای مختلف مانند بینایی یا حرکتی قادر به ورود ایمن به ایستگاههای مترو یا اتوبوس هستند؟ آیا پس از ورود اماکن ورود آنها به ناوگان حمل و نقل وجود دارد؟ آیا آنها در هر ایستگاه میتوانند پیاده یا سوار شوند؟ آیا سامانه های اطلاعرسانی امکان دسترسی افراد معلول را به اطلاعات مورد نیاز خود، مثلاً نام ایستگاهها فراهم میکنند؟ هر کدام از این حلقه ها نقص داشته باشد، به معنای عدم دسترس پذیری افراد معلول به این خدمات است. متأسفانه دیده میشود اکثر دستگاههای اجرایی در گزارشهای ناظر بر عملکرد خود در حوزه مناسبسازی گزارشهای موزاییکی ارائه میدهند که از آن گزارش ها نمیتوان نتیجه گرفت که آیا افراد معلول در آن خدمات مشخص دارای امکان دسترس پذیری هستند یا خیر. اخیراً شرکت اتوبوسرانی BRT گزارشی مبنی بر مناسبسازی 201 ایستگاه از 302 ایستگاه BRT را به ستاد مناسبسازی فضاهای شهری شهرداری تهران ارائه داده است. اما وقتی پیگیری شد که انتشار این گزارش به معنای امکان دسترسی افراد معلول حرکتی به اتوبوسهای بی آر تی به شکل مستقل و ایمن است، پاسخ منفی بود؛ زیرا در عمل اتوبوسهای یا فاقد رمپ خودکار حمل صندلی چرخدار به درون اتوبوس هستند با امکان پهلوگیری ایمن این اتوبوسها با سکوها برای سوار یا پیاده شدن افراد معلول را ندارند. پس در عمل ولو با وجود انجام اقداماتی در 201 ایستگاه BRT عملاً افراد معلول قادر به استفاده از این سامانه نیستند. نهادهای نظارتی وظیفه دارند در دریافت گزارش عملکرد دستگاههای اجرایی در عرصه های مختلف دسترس پذیری تحقق کامل به هم پیوستگی اقدامات مناسبسازی را در نظر بگیرند. دسترس پذیری یعنی کامل شدن مسیر یا دایره استفاده شهروند معلول از یک خدمت یا امکان. اگر ساختمانی آسانسور داشت، اما دسترسی به آن مستلزم عبور از پله بود یا سینمایی فضای حضور صندلیهای چرخدار را داشت، اما امکان ورود و خروج مستقل افراد معلول حرکتی نبود، دسترس پذیری روی نداده است. بوستان دسترس پذیر، یعنی دسترسی به همه فضاها و خدمات آن. مراقبت کنیم گزارشهای موزاییکی یا مقطعی در دسترس پذیری ما را به ارزیابی غلط از این امر نکشاند.
منبع: ایران سپید