«متیو روبری» که دو کتاب ارزشمند در زمینه «تاریخچه کتاب صوتی» دارد، به این نکته اشاره کرده که «ادیسون» هنگامی که در قرن 19 «فونوگراف» (بعداً به «گرامافون» تغییر نام داد) را اختراع کرد، یکی از اهداف اختراعش را این می دانست که افراد مبتلا به نابینایی می توانند از آن برای «شنیدن نوشته ها» استفاده کنند. البته استفاده عملی و گسترده از کتب صوتی تا سال های ۱۹۳۰ عقب افتاد. آن زمان اصطلاح «کتاب صوتی (Audiobook)» رواج نداشت و از اصطلاح «کتاب گویا (Talkingbook)» استفاده می شد.
خاستگاه این کتاب ها به سال 1931 میلادی برمی گردد. ایده این نوع محتوا همچنین اولین بار در کشور ایران در سال 1929 جهت سهولت مطالعه نابینایان توسط «دکتر علی اصغر آموزگار» که خود نابینا بود، ارائه و بسیار مورد استقبال جهانی واقع شد. تاآنجاکه سه سال بعد اولین کتاب صوتی در امریکا تولید شد و دردسترس عموم قرار گرفت. فایل های صوتی درآن زمان اغلب ازطریق نوار کاست عرضه می شدند که کتاب های صوتی نیز به عنوان یک فایل صوتی، در نوار کاست ضبط می شدند و در اختیار درخواست کنندگان قرار می گرفتند. درواقع هر نوار کاست یک کتاب سیار شناخته می شد؛ اما امروزه پیشرفت تکنولوژی و فناوری در حوزه اینترنت و دیجیتال، کار را آسان نموده است. با اتصال به اینترنت امکان دسترسی به تمام فایل های کتاب های صوتی امکان پذیر می شود. تاریخچه تولید و رواج این کتاب ها در جهان، به سال ۱۹۳۱ میلادی برمی گردد زمانی که در ایالات متحده آمریکا اولین بار این نوع کتاب ها برای نا بینایان تحت پروژه ای به نام «پروژه کتاب برای افراد نابینا» مطرح شد و اولین کتاب گویا در سال ۱۹۳۲ میلادی تولید شد. در دهه ۱۹۶۰، با توسعه فناوری موسیقی و ضبط، کتاب صوتی با شکل های جدیدی توسعه یافت. در این مدل، گوینده ها صدای خود را با کیفیت بهتری ضبط می کردند و به کتاب صوتی افکت ها و صداهای متفاوتی مثل جلوه های صوتی، موسیقی و … اضافه شد. همان طور که از اسمش هم پیداست که این محتوای صوتی یک «کتابِ خوانده شده» است که مطالعه را برای بسیاری افراد آسان تر می کند. کتاب صوتی، کتاب گویا یا به قول فرنگی ها audio book را مثل تمام کتاب های دیگر، نویسنده می نویسد، گوینده یا گاهی خود نویسنده می خواند و ناشر چاپی یا صوتی منتشر می کند. این نوع محتوا علاوه بر تفاوت در نحوه مطالعه مخاطب، ازلحاظ جذابیت نیز برای شنونده خوشایند است. از این رو روایت کتاب های صوتی و گویا توسط راویان خوش صدا روایت می شود تا برای شنونده گوش نواز و جذاب باشد. تفاوت دیگری که می توان برای کتاب صوتی و چاپی عنوان کرد، دسترسی آسان و قیمت بسیارپایین کتاب های صوتی است. چراکه بدون نیاز به مراجعه حضوری به کتاب فروشی و ازطریق وب سایت های ارائه دهنده کتاب های صوتی با کمترین قیمت می توان آن ها را تهیه کرد. باتوجه به اینکه کتاب گویا نوعی محتوای صوتی شناخته می شود، نحوه تولید و اشتراک گذاری آن، با سایر محتواهای صوتی شباهت بسیاری دارد. همچنین از عمده تفاوت های تولید و انتشار کتاب گویا با سایر محتواها، رعایت قوانین حق تألیف است. تفاوت دیگر این است که این گونه از محتوا برخلاف سایر محتواهای صوتی، اغلب به صورت دو نسخه متنی و صوتی منتشر می شود. کتاب صوتی توسط یک یا چند گوینده در استودیوهای صدا ضبط می شود و طبق نظر کارشناسان این حوزه ویرایش می گردد. البته این را هم باید اضافه کرد که نمایشنامه ها هم می توانند به صورت کتاب صوتی ارائه شوند. در این صورت تعداد گوینده طبق نظر نمایشنامه نویس یا ناشر خواهد بود. دسترسی علاقه مندان و مخاطبان به این محتوا فقط ازطریق اینترنت امکان پذیر است. افراد برای دریافت کتاب صوتی ازطریق سایت های مختلف و اپلیکیشن های متفاوت، حتماً باید دسترسی به اینترنت داشته باشند. البته این الزام صرفاً برای بار اول و دانلود فایل صوتی است و پس از دانلود، بدون اتصال به اینترنت نیز می توانند در هر شرایطی فایل مورد نظر را بشنوند. حالا بهتر است مزایای استفاده از کتاب صوتی و گویا را مرور کنیم:
1. فرار از روزمرگی
امروزه زندگی بسیاری ازافراد بخصوص زنان خانه دار، تبدیل به تکرار مکررات شده است. بسیاری از زنان خانه دار از این روزمرگی و تکراری بودن کارهای روزانه، دچار افسردگی شده اند و کیفیت زندگی آن ها کاهش یافته است. از طرفی همین مشغله های تکراری روزمره فرصت و مجال پرداختن به تفریحات و کارهای لذت بخش دیگر را به آن ها نمی دهد. کتاب های گویا و پادکست های انگیزشی صوتی یکی از راهکارهای است که می تواند تأثیر فوق العاده ای برای دورشدن از این روزمرگی و کسالت های ناشی از کارهای تکراری روزمره داشته باشد. زنان خانه دار می توانند در حین انجام کارهای روزمره خود، به فایل های صوتی انگیزشی یا رمان های جذاب مورد علاقه خود نیز گوش دهند. این کار باعث می شود که نه تنها احساس خستگی کمتری در حین کار داشته باشند بلکه فرصت خواندن یک کتاب را هم پیدا کنند. طبق بررسی های به عمل آمده، گوش دادن به کتاب های صوتی می تواند باعث بهبود علائم افسردگی، اضطراب و اختلالات وسواسی بخصوص در زنان غیرشاغل و افراد کهن سال شود.
2. دسترسی آسان
مشغله های دنیای امروز، انسان ها را از بسیاری تفریحات و لذت های کوچک زندگی مثل خواندن کتاب، ورزش کردن، تماشای فیلم و … دور کرده است. لذت قدم زدن در میان قفسه های کتاب فروشی و خرید کتاب های مختلف و خواندن آن ها در یک عصر دل انگیز بهاری رفته رفته تبدیل به یک آرزو شده است؛ اما پیشرفت در حوزه اینترنت و دیجیتال این امکان را فراهم کرده تا افراد بدون صرف وقت برای خرید کتاب، به فایل صوتی کتاب مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند. برای گوش دادن به کتاب های گویا یا صوتی نیاز به دسترسی به کامپیوتر یا سیستم خاصی نیست و کافی است ازطریق گوشی موبایل و با دسترسی به اینترنت، فایل کتاب صوتی یا پادکست مورد نظر خود را دانلود کرده و در زمان دلخواه به آن گوش فرا داد.
3. افزایش تمرکز و تقویت حافظه
یکی دیگر از ویژگی های خوب کتاب های صوتی و گویا، جذاب بودن آن به خصوص برای کودکان است. چراکه مهارت خواندن و نوشتن آن ها را با درگیرکردن هم زمان دو حس شنوایی و بینایی نیز افزایش می دهد. زمانی که کودک بتواند کلمات را بشنود و نوع نوشتار و تصویر مربوط به آن ها را ببیند، مطالب آموخته شده بهتر و سریع تر در ذهن او تثبیت می شوند.
4. صرفه جویی در هزینه
این روزها، هزینه های سرسام آور زندگی باعث شده که آدم ها فاصله زیادی از لذت های روزمره خود بگیرند. خواندن کتاب یکی از مشغولیت های روزانه افراد بخصوص زنان خانه دار و بازنشستگان بود که ساعات بیکاری خود را با آن سپری می کردند؛ اما امروزه خرید کتاب درمقایسه با گذشته کاهش چشمگیری داشته و یکی از دلایل آن، قیمت بالای کتاب است؛ اما ورود کتاب های صوتی و گویا به بازار جایگزین خوبی برای کتاب های چاپی شده است تا این امکان را برای افراد علاقه مند به کتاب خوانی فراهم نماید تا با کمترین هزینه به کتاب مورد علاقه خود دسترسی داشته باشند.
5. دسترسی به کتاب های بیشتر
شاید برای افراد مختلف پیش آمده باشد که به یک مغازه کتاب فروشی بروند و بین خرید چند کتاب دوبه شک بمانند. احتمالاً دلشان بخواهد همه آن ها را بخرند ولی خب هزینه بالای کتاب باعث می شود که مجبور به انتخاب یک یا دومورد از آن ها شوند؛ اما کتاب های صوتی و گویا به دلیل هزینه پایینی که دارند این امکان را به افراد می دهد که بتوانند شاید با هزینه خرید یک کتاب چاپی، 4 کتاب صوتی تهیه کنند. بین خودمان بماند برخی از این کتاب های صوتی به صورت رایگان هم قابل دانلود هستند. البته که خواندن کتاب های چاپی جای خود را دارد و کتاب های صوتی هرگز لذت ورق زدن کتاب چاپی را ندارند اما این امکان را می دهند که به تعداد کتاب بیشتری گوش داده شود.
6. فراهم کردن امکان مطالعه نابینایان، کم بینایان، افراد مسن و افراد پرمشغله
مهم ترین و بارزترین تأثیری که کتاب های صوتی و گویا دارند، برای نابینایان و کم بینایان است که از نعمت خواندن محروم هستند. ورود فایل های دیجیتالی و کتاب های صوتی به بازار، این امکان را برای این گروه از افراد فراهم نموده است که بتوانند به مانند افراد دیگر از گوش دادن به کتاب های علمی و رومان های زیبا و جذاب لذت ببرند. علاوه بر این، افراد مسن که مشغله کمتری نسبت به گذشته دارند و در دوران بازنشستگی به سر می برند، می توانند اوقات فراغت خود را با گوش دادن به کتاب صوتی مورد علاقه خود سپری کنند. مزیت دیگری که کتاب های صوتی دارند، این است که افراد پرمشغله که فرصت کافی برای خواندن کتاب را ندارند، می توانند از تایم های کوتاه خود مثلاً پشت فرمان ماشین یا ساعت استراحت در محل کار برای گوش دادن به کتاب صوتی مورد علاقه خود بهره ببرند.
7. حفاظت از محیط زیست
از مزیت های دیگر کتاب های صوتی و گویا، صرفه جویی در مصرف کاغذ و حفاظت از محیط زیست است. سالانه نزدیک به 80 هزارتن کاغذ برای چاپ روزنامه نیاز هست و درزمینهٔ چاپ کتاب های درسی و غیردرسی نزدیک به حدود 170 یا 180 هزارتن برآورد شده است. علاوه بر این، صنعت کاغذسازی در دنیا نسبت به صنایع دیگر آب بیشتری به ازای هر تن محصول مصرف می کند و سطح بالایی از آلودگی آب وهوا را به وجود می آورد؛ بنابراین برخلاف تولید کتاب های کاغذی که نیازمند مواد و انرژی برای تولید آن صرف می شود، تولید کتاب صوتی و گویا مقرون به صرفه است.
منبع: روزنامه ی سراسری سایه