نویسنده: زهرا همت.
منبع: پنجمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا.
در ماهی که گذشت هفتۀ بزرگداشت مقام معلم را گذراندیم که مانند همیشه فقط با فانتزی ها و تبریک گفتن و هدیه دادن و هدیه گرفتن و کارت پستال های دیجیتال سپری شد. انتظار می رفت مباحث مهم تری در این مناسبت مطرح شود. از جمله اینکه به هیچ عنوان به نقش و جایگاه معلم در رشد و آموزش و یادگیری دانش آموزان (چه دانش آموزان آسیب دیدۀ بینایی و چه دانش آموزان فاقد آسیب بینایی) پرداخته نشد و هنوز معلمان در نظر افراد جامعه، همان خانم ها و آقایانی هستند که سخنرانی می کنند و درس می دهند و امتحان می گیرند و دانش آموزان هم فقط کتاب می خوانند و امتحان می دهند و نمره می گیرند؛ اما در نظریه های یاددهی و یادگیری نوین، معلم نقش فعال تری دارد و آموزش نیز گسترۀ وسیع تری از مسائل آموزشی و تربیتی را در بر می گیرد که این نقش جدید باید به عموم افراد جامعه شناسانده شود. از سویی با مطرح شدن طرح آموزش یکپارچه و فراگیر و حضور دانش آموزان آسیب دیدۀ بینایی در مدارس پذیرا و در کنار دانش آموزان فاقد آسیب بینایی، آموزش این کودکان از انحصار آموزش و پرورش استثنایی و مدارس ویژه خارج شد و با رواج روز افزون ثبت نام دانش آموزان در مدارس عادی، اهمیت انجام کار گروهی و همکاری گروه آموزشی مدرسه و معلمان ویژۀ افراد با آسیب بینایی، در بهبود کیفیت آموزش و پرورش دانش آموزان آسیب دیدۀ بینایی، مشخص می شود.
در ابتدا باید مشخص کنیم که آموزگاران ویژۀ افراد با آسیب بینایی چه کسانی هستند و چه آموزش هایی دیده و چه تخصص هایی دارند و در ادامه به معرفی نقش و وظایف معلم کلاس در آموزش این دانش آموزان بپردازیم.
آموزگاران ویژۀ کودکان آسیب دیدۀ بینایی، افرادی هستند که علاوه بر دارابودن مهارت های عمومی معلمی، در زمینۀ برخورد با نیازهای خاص آموزشی کودکان با آسیب بینایی، مطالعه و با گذراندن دوره های آموزشی متنوع، کسب تجربه کرده اند. آموزگاران افراد آسیب دیدۀ بینایی، نقش مهم و محوری در گروه آموزشی کودک با آسیب بینایی دارد. این آموزگاران، در زمینۀ آثار آسیب بینایی بر رشد و آموزش و یادگیری کودکان با آسیب بینایی، دانش و تجربه دارند؛ به علاوه با راهکارها و ترفندها و ابزارهایی که می تواند به کودک آسیب دیدۀ بینایی برای یادگیری، مشارکت در فعالیت های آموزشی و انجام امور روزمرۀ زندگی کمک کند، آشنا هستند؛ بنابراین همکاری آموزگار ویژۀ کودکان آسیب دیدۀ بینایی با آموزگار کلاس درس و گروه آموزشی مدرسه در جهت فراهم نمودن شرایط مطلوب آموزش این کودکان، ضروری است و نمی توان از معلم کلاس مدرسه انتظار داشت که تمام نیازهای آموزشی و پرورشی دانش آموز آسیب دیدۀ بینایی را برطرف کند و آموزگار کودکان با آسیب بینایی باید برنامۀ روزانه برای کار با این دانش آموزان تنظیم کند و با گروه آموزشی که شامل آموزگار کلاس درس و سایر عوامل مدرسه و خانوادۀ دانش آموز است، همراهی کند.
اهداف آموزشی، مداخلات و برنامه ها و فعالیت های آموزگار ویژۀ کودکان آسیب دیدۀ بینایی با درنظرگرفتن شرایط سنی و نیازهای آموزشی ویژۀ هر کودک، متفاوت است. باتوجه به این موارد و مقررات مدرسۀ محل تحصیل هر کودک، آموزگاران کودکان با آسیب بینایی ممکن است در تمامی یا برخی موارد زیر فعالیت کنند:
* آموزش مهارت های خاصی که کودکان باتوجه به شرایط ناشی از آسیب بینایی، باید یاد بگیرند. به طور کلی این مهارت ها راهکارهای سازگاری با آسیب بینایی را در بر می گیرد. برای مثال این مهارت ها شامل: یادگیری خواندن و نوشتن به خط بریل، استفاده از وسایل کمک بینایی و درشت نمایی و خواندن و نوشتن با حروف درشت، مهارت انجام امور روزمرۀ زندگی و استقلال می شود.
* مشاهده رفتار و روند یادگیری کودک و جمع آوری مستندات جهت برنامه ریزی آموزش و اصلاح و بهبود این برنامه.
* کار با خانواده های دانش آموزان در زمینه های گوناگون مانند مهارت هایی که باید به فرزندشان بیاموزند؛ چیدمان منزل به شیوۀ مناسب برای کودک با آسیب بینایی؛ مشارکت دادن کودک آسیب دیدۀ بینایی در انجام امور منزل و مواردی از این دست.
* ارجاع کودک به متخصصین برای دریافت سایر خدماتی که ممکن است یک کودک با آسیب بینایی نیاز داشته باشد. مانند آموزش جهت یابی و حرکت و بینایی سنجی و دریافت خدمات کلینیکی تخصصی کم بینایی.
* ملاقات با آموزگار کلاس درس و سایر اعضای گروه آموزشی و اعضای خانوادۀ دانش آموز آسیب دیدۀ بینایی در جهت مشورت و بهبودبخشیدن برنامه های آموزشی کودک در کلاس درس و سایر فعالیت های مدرسه و زندگی روزمرۀ دانش آموز.
* فراهم نمودن منابع مطالعاتی و آزمون ها در قالب های دسترس پذیر مانند کتاب ها و جزوات و آزمون ها به صورت بریل، الکترونیکی یا صوتی؛ متناسب با شرایط و نیازها و توانایی های هر دانش آموز.
* بررسی دسترس پذیری و ایمنی کلاس درس و سایر محیط های آموزشی باتوجه به استانداردهای محیط مناسب تردد افراد آسیب دیدۀ بینایی و هم فکری با سایر اعضای گروه آموزشی برای لحاظ کردن این استانداردها در طراحی و چیدمان محیط کلاس و مدرسه.
* ارائۀ مشاوره و آموزش فن های مفید آموزشی کودکان آسیب دیدۀ بینایی به آموزگار کلاس درس و سایر اعضای گروه آموزشی در جهت افزایش اثربخشی آموزش دانش آموز آسیب دیدۀ بینایی.
آموزگاران ویژۀ افراد آسیب دیدۀ بینایی که به آن ها معلم رابط یا تلفیقی هم گفته می شود؛ معمولاً در دو یا چند مدرسه در یک منطقه کار می کنند؛ بنابراین برای هر دانش آموز دو یا سه جلسۀ آموزشی هفتگی برنامه ریزی می کنند. آن ها ضمن کار با دانش آموز در بیرون از کلاس درس، فعالیت و روند پیشرفت یادگیری او را به معلم کلاس گزارش می کنند و باتوجه به نیازهای خاص هر دانش آموز، ضمن مشورت با معلم کلاس و سایر اعضای گروه آموزشی، برنامۀ آموزش و یادگیری کودک را می نویسند. معلم کلاس معمولاً از نیازهای ویژه و شیوه های خاص آموزش کودکان با آسیب بینایی آگاه نیست و ارائۀ مشورت و آشناکردن معلم کلاس با نیازهای خاص، روش های آموزش و ابزارهای آموزشی کودکان آسیب دیدۀ بینایی، برعهدۀ آموزگار ویژۀ افراد با آسیب بینایی است.
مسئولیت های آموزگار کلاس درس در مقابل دانش آموز آسیب دیدۀ بینایی به این شرح است:
* آموزش سرفصل های درسی، ارزیابی عملکرد دانش آموز و نمره گذاری و آموزش و ارزیابی رعایت نظم و انضباط در میان تمام دانش آموزان کلاس.
* همکاری با آموزشگاه ویژۀ آسیب دیدگان بینایی در تهیۀ منابع مطالعاتی و ابزارهای آموزشی در جهت غنی سازی محیط یادگیری و کمک به بهبود روند آموزش و یادگیری دانش آموز با آسیب بینایی.
* ملاقات و مشاورۀ منظم با آموزگار ویژۀ کودکان آسیب دیدۀ بینایی در خصوص روند پیشرفت دانش آموز با آسیب بینایی در زمینه های درسی و اخلاقی و اجتماعی و برنامه ریزی و اصلاح و به روزرسانی برنامه های آموزشی و پرورشی دانش آموز آسیب دیدۀ بینایی.
* فراهم کردن کلاسی امن و آرام برای تمام دانش آموزان و همچنین دانش آموز آسیب دیدۀ بینایی.
معلم ویژۀ افراد آسیب دیدۀ بینایی باید با همکاری آموزگار کلاس، برنامۀ آموزشی عمومی مدرسه را برای دانش آموز آسیب دیدۀ بینایی دسترس پذیر کند و منابع مطالعاتی و ابزارهای آموزشی را در قالب مناسب و دسترس پذیر برای دانش آموزان با نیازهای ویژۀ بینایی فراهم کند تا این دانش آموزان هم بتوانند به طور برابر و در کنار سایر همسالانشان از آموزش بهره مند شوند. برای مثال در مبحث خسوف و کسوف در درس علوم تجربی، معلم کلاس از ماکت استفاده می کند و موقعیت خورشید و ماه و سیارات و حرکت آن ها را با لمس کردن به دانش آموز نشان می دهد و این در حالی است که برای آموزش این مطلب به دانش آموزان فاقد آسیب بینایی از تصویر استفاده می شود. در سایر دروس نیز معلم کلاس با کمک معلم ویژۀ دانش آموزان آسیب دیدۀ بینایی، به فراخور موضوع، ابزارهای دسترس پذیر مانند ماکت ها، تصاویر سه بُعدی و برجسته و… فراهم می کند.
باتوجه به موارد گفته شده، مشخص می شود که معلم کلاس و معلم ویژۀ افراد آسیب دیدۀ بینایی باید ارتباط و همکاری تنگاتنگی در مسیر فراهم کردن آموزش مناسب و مفید برای دانش آموزان با آسیب بینایی با یکدیگر داشته باشند. امیدواریم معلمان عزیز، موارد مطرح شده را در ارتباط با آموزش و پرورش کودکان آسیب دیدۀ بینایی در نظر بگیرند و آموزش درخور و مفیدی برای این دانش آموزان فراهم کنند.