نویسنده: امین عرب
منبع: نوزدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
خودآگاهی یکی از جنبه های اساسی رشد و توسعه فردی است. این مهارت شامل توانایی تشخیص و درک افکار، احساسات، نقاط قوت و ضعف خود می شود. خودآگاهی برای همه افراد مهم است، اما برای افراد با آسیب بینایی اهمیت ویژه ای دارد. در این مقاله به بررسی مفهوم خودآگاهی و اهمیت آن در زندگی افراد با آسیب بینایی خواهیم پرداخت و نکاتی کاربردی برای افزایش خودآگاهی ارائه خواهیم کرد.
خودآگاهی چیست؟
خودآگاهی به معنای توانایی نظارت بر احساسات و واکنش های خود فرد است. این مهارت به شما این امکان را می دهد که نقاط قوت، ضعف، عوامل تحریک کننده، انگیزه ها و سایر خصوصیات خود را بشناسید. خودآگاه بودن به معنای این است که شما نگاه عمیق تری به احساسات خود داشته باشید، اینکه چرا یک نوع احساس خاص را تجربه می کنید و اینکه چگونه احساس شما می تواند به واکنش تبدیل شود و این واکنش چگونه می تواند زندگی شما را تحت تأثیر عوامل منفی یا مثبت قرار دهد. تاکنون مهارت های مختلفی را مورد بررسی قرار داده ایم و لازم است اشاره کنیم که خود آگاهی پایه و لازمه تمامی مهارت های زندگی است؛ چراکه تا از وضع موجود آگاهی نداشته باشیم و آن را نپذیریم، نمی توانیم به تغییر شرایط اقدام کنیم.
علل اهمیت خود آگاهی برای افراد با آسیب بینایی
۱. افزایش توانمندی و عزت نفس
افزایش خود آگاهی به افراد با آسیب بینایی کمک می کند تا درک عمیق تری از نقاط قوت، توانایی ها و محدودیت های خود به دست آورند. این دانش باعث تقویت توانمندی و عزت نفس می شود و آنها را قادر می سازد تا با افزایش استقلال و انعطاف پذیری در جهان حرکت کنند؛ برای مثال یک فرد با آسیب بینایی با داشتن مهارت خود آگاهی می داند که ممکن است نتواند در خیابان های ایران کاملاً مستقل تردد کند و شاید در برخی مکان ها نیاز به کمک گرفتن از دیگران داشته باشد، اما می تواند با یادگیری مهارت جهت یابی و تحرک، نیاز به حضور دیگران را به حداقل برساند.
۲. تصمیم گیری و حل مسئله
خودآگاهی مهارت های تصمیم گیری و حل مسئله را بهبود می بخشد، زیرا افراد با آسیب بینایی با ارزش ها، اولویت ها و اهداف خود هم سو تر می شوند. این خود شناسی به آنها کمک می کند تا انتخاب های آگاهانه داشته باشند و راه حل های مؤثری برای چالش هایی که ممکن است در زندگی روزمره شان با آنها مواجه شوند بیابند. در شماره های قبلی، مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری را به تفصیل بررسی کردیم.
۳. ایجاد روابط مؤثر
درک احساسات و سبک ارتباطی خود برای ایجاد و حفظ روابط معنادار ضروری است. با داشتن خودآگاهی، افراد با آسیب بینایی می توانند احساسات و نیازهای خود را بهتر بروز دهند و ارتباطات باز و واقعی را با دیگران تقویت کنند. با توجه به اینکه یکی از چالش های افراد با آسیب بینایی ایجاد و مدیریت ارتباط با دیگران است، تقویت خود آگاهی به عنوان مهارتی زیر بنایی به آنها کمک می کند.
۴. بهره مندی از حمایت و آموزش
خودآگاهی به افراد با آسیب بینایی کمک می کند تا از حقوق و نیاز های خود به طور مؤثر دفاع کنند. آنها را قادر می سازد تا تجربه ها و چالش های خود را بیان کنند و از این طریق آگاهی، درک و فعالیت در جامعه را ارتقا دهند؛ علاوه بر این خودآگاهی به آنها کمک می کند که فرصت های یادگیری و رشد را شناسایی کنند که به توسعه شخصی و حرفه ای منجر می شود.
راه هایی برای تقویت مهارت خود آگاهی
۱. نقاط قوت و ضعف خود را بشناسید
می توانید با فهم موقعیت هایی که قوی ترین و ضعیف ترین هستید، بهبود خودآگاهی را شروع کنید. در این خصوص می توانید از آزمون های شخصیت استفاده کنید، از روان کاو یا روان شناس کمک بگیرید یا به مربی مراجعه کنید. وقتی درک کنید که شخصیت شما چگونه با شخصیت افراد دیگر مقایسه می شود، می توانید کشف کنید که چه چیزی به شما انگیزه می دهد و چگونه با جهان ارتباط دارید. هر دوی اینها جنبه های مهم خودآگاهی هستند. آزمون های مایرز بریگز (MBTI) و مینه سوتا (MMPI) یا تست تداعی کلمات می توانند در این مورد به شما کمک کنند.
۲. در مورد تأثیری که بر اطرافتان می گذارید فکر کنید
زمانی که خودآگاه باشید، درک می کنید که چگونه به طور غریزی می اندیشید، با دیگران ارتباط برقرار می کنید، و تصمیم می گیرید.یک راه عالی برای درک این موارد این است که دفتر خاطراتی داشته باشید، جایی که درباره روزتان، کار هایی که انجام داده اید، احساساتی که تجربه و ابراز کرده اید و پیامد های آن بنویسید. این شیوه به شما کمک می کند تا در مورد اینکه چه چیزی برای شما مفید است و چه چیزی کار نمی کند، فکر کنید و از تأثیر خود بر دیگران بیشتر آگاه شوید.
از طرف دیگر، پنج یا ده دقیقه در روز استراحت کنید و مدیتیشن انجام دهید. مدیتیشن به گسترش و تقویت خود آگاهی شما کمک می کند و همچنین می تواند استرس را کاهش دهد. مدیتیشن یکی از راه های دستیابی به ذهن آگاهی است. در خصوص ذهن آگاهی و انجام آن جستجو کنید و تمرین های آن را در برنامه روزانه خود بگذارید یا اینکه هر روز عصر وقت بگذارید و بی سر و صدا درباره روزی که گذشت فکر کنید. به این بیندیشید که چقدر با مردم کار کرده اید، چه کاری را خوب انجام داده اید و چه کاری را می توانستید بهتر انجام دهید؟
۳ . بر چگونگی تعاملتان با دیگران متمرکز شوید
افرادی که خودآگاه هستند، آگاه اند که گفتار و رفتارشان چگونه بر دیگران تأثیر می گذارد. برای آگاهی بیشتر از تأثیر خود بر دیگران، یاد بگیرید که چگونه احساساتتان را مدیریت کنید. زمانی را برای سنجش دقیق آنچه می گویید اختصاص دهید و به این فکر کنید که چگونه بر شخصی که با او صحبت می کنید تأثیر می گذارید. اگر متوجه شدید استرس، خشم یا نا امیدی خود را به دیگران منتقل می کنید، فوری این رَویّه را متوقف کنید؛ در عوض ببینید آیا می توانید چیز مثبتی در مورد این وضعیت پیدا کنید. چند نفس عمیق بکشید یا حتی اگر متوجه شدید که نمی توانید احساسات خود را کنترل کنید، از آنجا دور شوید.
وقتی حرف ها یا رفتار خود را مدیریت می کنید، به این معنی نیست که دروغ می گویید، بلکه نشان می دهد که به اندازه کافی به دیگران اهمیت می دهید و سعی می کنید که کاری را انجام ندهید که ممکن است بر آنها تأثیر منفی بگذارد. نشان دادن فروتنی بخش مهمی از این امر است. وقتی متواضع هستید، توجه و انرژی خود را بر دریافت دیگران متمرکز می کنید، نه صرفاً بر خودتان.
4. از دیگران بازخورد بخواهید
دریافت بازخورد برای توسعه خودآگاهی از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ به هرحال این کار اغلب تنها راهی است که می توانید در مورد مسائلی که شاید نتوانید مستقیم با آنها رو به رو شوید، آگاهی کسب کنید. در این خصوص در اینترنت «پنجره جوهری» را جستجو و در مورد آن مطالعه کنید. این نظریه در مورد خود آگاهی، دیدگاه جدیدی به شما می دهد. همچنین می توانید از خانواده، دوستان و همکارانتان بازخورد دریافت کنید. وقتی از اطرافیانتان بازخورد می خواهید، این کار به شما فرصتی می دهد تا رفتار خود را از دیدگاه آنها ببینید؛ علاوه بر این می تواند به شما کمک کند نقاط ضعفی را که نمی توانید ببینید یا ترجیح می دهید نادیده بگیرید، شناسایی کنید. این دیدگاه را در زندگی خود اعمال کنید.
۵. روزمره نویسی را جدی بگیرید
یک دفترچه بخرید! شب ها چند دقیقه را به تفکر در مورد روز خود اختصاص دهید و سپس افکارتان را یادداشت کنید. اگر می توانید، به محض ورود به خانه این کار را انجام دهید، زیرا اتفاق های روز در ذهنتان یاد آوری می شود. اگر پس از مدتی به نوشته های پیشین خود مراجعه کنید، می توانید تغییرات زندگی تان را به خوبی ببینید. همچنین بررسی نقاط ضعف خود پس از گذشت مدت زمانی آسان تر است، زیرا درگیر احساسات شدید نسبت به آنچه گذشته نیستید.