نویسنده: رقیه شفیعی
منبع: دهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
با تغییراتی که از این ماه در سرویس حاضر شاهد آن خواهید بود، از این پس به جای ارائه فهرستی از کتاب هایی که به تازگی ضبط شده اند، در هر شماره میزبان یکی از متخصصان نابینا در حوزه های مختلف علمی خواهیم بود تا برای ما از چگونگی شروع مطالعه در آن حوزه خاص بگوید. کار را با تاریخ معاصر آغاز کرده ایم. این ماه، در اولین شماره از نواک، با جمال لطفی، دانش آموخته تاریخ، هم کلام می شویم تا ما را با پیچ و خم های تاریخ صد سال اخیر ایران آشنا کند و علاقه مندان به این حوزه را در یافتن یک مسیر مطالعاتی مناسب راهنمایی کند. می توانید در انتهای این نوشته، نسخه صوتی این گفت وگو را هم بارگیری کنید و بشنوید.
دوره مورد بحث، از سال 1299 از کودتای سید ضیاء شروع می شود و تا قبل از سال 1357 یعنی انقلاب اسلامی ایران را در بر می گیرد. در این بحث لطفی اشاره می کند به اینکه بیشتر آثار دربارۀ تاریخ پهلوی بعد از انقلاب تألیف یافته و به همین دلیل مزایا و معایبی دارد. او تلاش می کند منابعی را معرفی کند که خوانندگان نسل مانا و کسانی که پادکست را گوش می دهند با فرض اینکه اطلاعات اولیه و درستی از دوره پهلوی ندارند، با خواندن کتاب هایی که معرفی می شوند جرقۀ حقیقت جویی و ترسیم تصویری درست از دوره پهلوی را با خود به ارمغان ببرند.
لطفی در ادامه، شیوه تاریخ نگاری معاصر را توضیح می دهد و آثاری را که به شیوه های مختلف نگاشته شده معرفی می کند. از تاریخ نگاری شفاهی هاروارد که توسط حبیب اله لاجوردی نگاشته شده تا کتاب خاطرات و خطرات مهدی قلیخان هدایت و خاطرات حبیب یغمایی و بزرگ علوی و روز ها از شاهرخ مسکوب می گوید، ارزش کتاب هایی چون شرح زندگانی من را مورد بحث قرار می دهد و راجع به تاریخ تحلیلی نکاتی را ذکر می کند.
کتب اسنادی، از موارد دیگری هستند که بلافاصله پس از یک رویداد سعی شده تا اسناد مربوط را جمع آوری کنند و از این رو ارزش ویژه خود را دارند. نمونه هایی هم که ذکر می شوند می تواند برای خوانندگان جذاب باشند.
کتاب های یادداشت که بدون هیچ طرح و شیوه ای به نگارش درآمده اند، حاوی نکات جالبی هستند که مخصوص آن دوران بوده و اطلاعات موثقی از حکومت و دربار و مناسبات خارجی را در اختیار خوانندگان خود قرار می دهند. لطفی از نمونه کتب معرفی شده به شیوه یادداشت نگاری روزانه، کتاب خاطرات هاشمی رفسنجانی را معرفی می کند که سه جلد ابتدایی آن، دوران ساواک را بر اساس اسناد گرد آوری شده و خاطرات خود رفسنجانی به رشته تحریر در آورده است. کتاب خاطرات هاشمی رفسنجانی، 36 جلد دارد و هر سال خانواده ایشان یک جلد را به چاپ می رسانند.
جمال لطفی نویسندگانی چون خسرو معتضد را معرفی می کند و از آثار ایشان نظیر «از سوادکوه تا ژوهانسبورگ» و «افسران حزب توده» و «هویدا، سیاستمداری که به نام پیپ و گل ارکیده معروف شده است» می گویند. نیز توضیح می دهند که چرا خواندن آثار کسی چون خسرو معتضد می تواند برای اهل مطالعه تاریخ مفید باشد.
در ادامه راجع به کتاب پدر و پسر، ناگفته ها از زندگی و روزگار پهلوی ها و نویسنده کتاب، توضیحات جالب توجهی ارائه می دهد. کتاب حاوی نکاتی راجع به برآمدن رضاشاه و پادشاهی او و همچنین پادشاهی محمدرضا پهلوی است که یک دوره 57 ساله را از نظر می گذراند. نویسنده در کتاب، راجع به انگلیسی ها و دلایل تمایل رضاشاه به آلمان ها، نقش روس ها در اقتدار رضاشاه و صنعت ملی شدن نفت و موضوعات دیگر توضیح می دهد.
کتاب بازیگران عصر پهلوی در ادامه و به عنوان مکمل کتاب پدر و پسر معرفی می شود. این کتاب اطلاعات موثقی در مورد افرادی که در دوره پهلوی کاری بر عهده داشته اند را در اختیار خوانندگان قرار می دهد تا از این طریق خدمت یا خیانت آنان به صورت ضمنی برای همگان آشکار شود. بعد از آن، مسعود بهنود و اثر او راجع به دوره پهلوی و نقاط ضعف و قوت کتابش معرفی می گردد. مهمان نسل مانا توضیح می دهد که نویسندگانی چون محمود طلوعی، خسرو معتضد و مسعود بهنود به دلیل روزنامه نگار بودن، نثری روان و ساده دارند؛ لذا خواندن کتب آنان می تواند برای تاریخ دوستان آغازی دلپذیر باشد.
رمان های راجع به دوره پهلوی و آنهایی که توسط نویسندگان زیسته در دوره پهلوی به نگارش درآمده اند، اغلب رمان های تاریخی هستند. در این نوع نگارش، داستان کتاب و حوادث آن حول حوادث و شخصیت های تاریخی شکل می گیرد و برای جذاب تر شدن چنین کتاب هایی تعدادی شخصیت خیالی نیز حضور دارند. لطفی به معرفی تعداد قابل توجهی از این نوع کتاب ها، خواه توسط نویسندگان ایرانی منتشر شده باشند یا نویسندگان خارجی، می پردازد. از جمله نویسنده و کتابی که می توان نام برد، آتش بدون دود از نادر ابراهیمی است. کتاب در بر گیرنده حوادث ترکمن صحرا و داستان زندگی دو نفر به نام های گالان و سولماز است. داستان عشق این دو و حوادث سیاسی اجتماعی آن دوران و دو نسل بعد از آن، محتوای کتاب را تشکیل می دهد.
بزرگ علوی از دیگر نویسندگانی است که خود و آثارش توسط جمال لطفی معرفی می شود. کتاب «53 نفر» بزرگ علوی به اتفاقات بعد از مرگ تقی ارانی از اصلاح طلبان چپ و در دوره پهلوی اول می پردازد.
کتاب کلیدر که به نام کوهی در خراسان نامگذاری شده است، از دیگر آثار مورد توجه جمال لطفی است که راجع به آن توضیحاتی ارائه می دهد.
در نهایت کتاب هایی چون همسایه ها، این سه زن و شوهر آهو خانم معرفی می گردند.
خوانندگان عزیز نسل مانا می توانند برای تهیه و مطالعه آثار ذکر شده و همچنین کتاب هایی که اخیراً به آرشیو صوتی کتابخانه های ویژه افراد با آسیب بینایی اضافه شده اند و در پادکست معرفی گردیده و دیگر کتب مورد نیاز خود، به بخش های نابینایان و کم بینایان کتابخانه های عمومی نهاد کتابخانه ها در سراسر کشور مراجعه کنند.