عصای سفید نماد استقلال نابینایان است به این معنا که قرار است نابینایی که در شهر با عصا تردد می‌کند از سوانح و خطرات ایمن بماند. هرچند رفت و آمد در پیاده رو خطرات و دشواری‌های کمتری به‌همراه دارد اما عبور از خیابان همچنان با مخاطرات جانی فراوانی روبه‌رو است. آیا مدیران شهری برای عبور از خیابان چاره‌ای می‌اندیشند؟از نابینایان که می‌پرسی از نگرانی‌های خود برای عبور از خیابان می‌گویند و اینکه احساس ناامنی موجب شده کمتر به تردد مستقل در خیابان اقدام کنند و این مسأله باعث شده که کمتر در شهرها نابینایی را ببینی که عصا به دست؛ خود از خیابان بگذرد یا شرایط مناسبی برای عبورش فراهم شده باشد. بر اساس ماده 130 آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی رانندگان وسایل نقلیه هنگام عبور از معابر و گذرگاه‌های تنگ یا پر جمعیت یا هنگامی که بیشتر از 50 متر مقابل آنها دیده نمیشود، مکلفند آهسته و با سرعت مطمئن حرکت کنند و در صورت احتمال وقوع حادثه یا اخلال در نظم و مزاحمت برای پیاده‌ها، برحسب مورد،حرکت وسیله نقلیه را کند یا متوقف سازند.هرچند افراد کم توان و دارای شرایط خاص به‌صورت ضمنی در این ماده دیده می‌شوند اما تا مهر 96 که تبصره‌ای به پیشنهاد راهنمایی و رانندگی به این ماده اضافه و به تصویب هیأت دولت می‌رسد اجرای این ماده گنگ و در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند. بر اساس این تبصره الحاقی رانندگان موظفند در صورت نزدیک شدن به فرد استفاده‌کننده از عصای سفید که عصای خود را به علامت ایست به‌صورت افقی به رانندگان نشان می‌دهد، توقف کرده و پس از عبور آن فرد، به حرکت خود ادامه دهند.اما آیا این قانون در بین مردم هم مانند کتاب قانون شناخته شده است. اصلاً منظور از افقی نگه داشتن عصا بدرستی چیست؟ آیا رانندگانی که از این پس گواهینامه خواهند گرفت با این تبصره آشنا خواهند شد؟ تکلیف رانندگان قدیمی چیست و چگونه در جریان این اصلاحیه قرار خواهند گرفت؟ به‌دنبال پاسخی برای پرسش‌هایمان بررسی‌ها را شروع کردیم.
رانندگان با قانون «ایست» عصای سفید آشنا نیستند
در قدم اول به سراغ رانندگان می‌رویم که از نظر ما نابینایان صاحبان اصلی خیابان‌ها هستند و بیشتر وقت شان را در خیابان‌های شهر می‌گذرانند.
حسن قدیانی از رانندگان با سابقه‌ای که به‌دلیل آشنایی با شرایط تردد نابینایان نسبت به این موضوع دقت نظر بیشتری دارد در این باره می‌گوید: اکثر تقاطع‌ها مجهز به دوربین هستند از این‌رو به‌نظرم بهتر است افراد نابینا برای گذشتن از عرض خیابان از خط عابر پیاده استفاده کنند هرچند در جاهای دیگر هم راننده‌ها باید دقت بیشتری داشته باشند. او می‌افزاید: من تا حال با این تبصره در آیین‌نامه برخورد نداشته‌ام و در این رابطه تبلیغ یا آموزشی در رسانه‌ها هم ندیده‌ام البته مضمون آن را از دیگران شنیده بودم اما تا به حال در تخلفات هیچ راننده‌ای ندیده‌ام کسی به‌دلیل توجه نکردن به عصای سفید جریمه شده باشد.او در مورد لفظ افقی گرفتن عصا می‌افزاید: به‌نظرم اگر عصا در همان حالتی که نابینا موقع راه رفتن در دست دارد باشد راننده متوجه قصد او برای عبور از خیابان می‌شود این یا یک نشانه دیگر می‌تواند کدی باشد بین راننده و فرد نابینا که او متوجه قصد فرد نابینا برای عبور شود. قدیانی معتقد است اگر این موضوع یک هفته در صدا و سیما و شبکه‌های مجازی تبلیغ شود در فرهنگ ترافیکی ما نیز جا می‌افتد.
رضا فردوسی نیز از راننده‌های با سابقه خطی در تهران است. او می‌گوید: من تا به حال با نابینایی که به تنهایی بخواهد از خیابان عبور کند برخورد نداشته‌ام ولی اگر کسی را با عصا در حال عبور ببینم هرچند کس دیگری هم همراه او باشد قطعاً بیشتر احتیاط خواهم کرد.
حق تقدم افراد نابینا در قوانین سایر کشورها
در کشورهای دیگر به‌عنوان مثال ایالت های مختلف امریکا نیز به حق تقدم افراد نابینا توجه می‌شود و کسانی که به حق تقدم نابینایان توجه نکنند جریمه‌هایی از 100 دلار تا 10 روز زندان در نظر گرفته می‌شود. میزان این جریمه بسته به شرایط تخلف متغیر است و به‌طور مثال رانندگان خودروهای الکتریکی که صدای کمتری برای جلب توجه فرد نابینا دارند باید دقت بیشتری داشته باشند و بی‌توجهی آنان به تقدم عبور عابر نابینا جریمه بیشتری به‌دنبال خواهد داشت.
در قوانین این کشور وقتی راننده می‌بیند که نابینایی به خیابان نزدیک می‌شود باید بایستد و در این شرایط راننده حق ندارد با حرف زدن فرد نابینا را راهنمایی کند و اگر متوجه شد فرد نابینا قصد عبور ندارد نیازی نیست خیلی منتظر بماند و باید بگذرد همچنین اگر دید فرد نابینا عقب می‌رود یا عصایش را جمع می‌کند می‌تواند بگذرد. بوق زدن در موقع دیدن عصای سفید که موجب سردرگمی فرد نابینا می‌شود نیز ممنوع است و از طرف دیگر خودرو نباید روی خط عابر پیاده بایستد زیرا فرد نابینا مجبور می‌شود ماشین را دور بزند و وارد مسیر جدیدی برای ادامه حرکت شودکه خود گیج‌کننده است.
نابینایان در عبور از خیابان چه تجربه‌هایی دارند
کمیل نوبختی نابینای مطلق و کارمند دانشگاه تهران است او نیز تا به حال در مورد این تبصره قانونی نشنیده است اما می‌گوید از دوستانم شنیده‌ام در آلمان نیز اگر نابینایی هنگام عبور از خیابان عصایش را به‌صورت مستقیم و عمودی نگه دارد راننده‌ها باید ترمز کنند تا او از خیابان عبور کند حتی اگر باعث ترافیک شود. نوبختی از بی‌توجهی رانندگان به عبور امن افراد نابینا گله‌مند است و می‌گوید وقتی می‌خواهم از خیابان بگذرم گاه سرشان را بیرون می‌آورند و به من می‌گویند چرا تنها رد می‌شوی.
لیلا والایی وکیل نابینای دادگستری نیز می‌گوید: راننده‌ها به عصا خیلی توجه نمی‌کنند مگر اینکه عصا را خیلی بالا بیاوری و در شرایطی که خودروها سر چهارراه بین دو خط کشی بدون توجه به چراغ، دور می‌زنند و به عابران توجه ندارندچه توقعی هست متوجه عصای سفید شوند. والایی ادامه می‌دهد: من تا به حال با این قضیه برخورد نکرده‌ام که راننده‌ای که عصای سفید عبور می‌کند توسط افسری جریمه شود. به‌نظرم اغلب رانندگان نیز با این قانون آشنا نیستند و اگر راننده‌ای جلوی عصای سفید بایستد از سر دلسوزی اوست گاه نیز عابران دیگر در مسیر می‌ایستند و سدی می‌سازند تا ما از خیابان بگذریم.
والایی می‌افزاید: به نظرم رسانه‌ها مکلفند در این قضیه اطلاع رسانی خوبی داشته باشند بخصوص صدا و سیما و برنامه‌های گزارشی در شهر. زیرا در این تخلف جان یک شهروند در معرض خطر قرار می‌گیرد. از این‌رو باید به آن به طور ویژه توجه شود. البته مسئولان و مردم باید بدانند در نبود چنین قوانین حمایتی است که معلولان کمتر در شهرها تردد می‌کنند و اگر هم بخواهند به جایی بروند مجبور می‌شوند کسی را همراه داشته باشند. این وکیل در مورد تجربه‌اش در عبور از خیابان نیز می‌گوید: وقتی اطمینان پیدا می‌کنم که در خیابان هستم عصایم را بالاتر می گیرم و کمی اریب. مانند حالت راه رفتن روی سطح زمین اما در وسط خیابان هم نمی‌توان به‌هموار بودن آسفالت اطمینان داشت و عصا را تا پایان عرض خیابان بالا نگه داشت چون برایم پیش آمده در وسط خیابان پایم داخل گودی افتاده. به‌نظر او اما افقی نگه داشتن عصا موقع شروع حرکت ناممکن است زیرا ممکن است کاپوت ماشین از زیر عصا بگذرد و چرخ آن روی پای فرد نابینا برود. او یک صحبتی هم با دوستان نابینایش دارد: وقتی کمتر به خیابان بیاییم و از حقمان دفاع نکنیم وضعیتمان از اینی‌که هست بهتر نخواهد شد.
هدف از ایست عصای سفید حفظ جان نابیناست
بی شک بهزیستی یک پای ثابت برای بررسی و کارشناسی همه قوانینی است که در مورد معلولان تصویب می‌شود. علی مشیری رئیس گروه دسترس‌پذیری و مناسب سازی دفتر توانمندسازی معلولان بهزیستی کشور در مورد دستور ایست عصای سفید می‌گوید: سال گذشته در آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی دو تغییر ایجاد شد. اول اینکه ویلچر حتی اگر موتوری باشد دیگر وسیله نقلیه به‌شمار نمی‌رود بلکه یک عابر پیاده خواهد بود و دیگر اینکه عصای سفید وقتی در گذرگاه‌ها به‌صورت افقی نگه داشته شود به‌منزله چراغ قرمز است یعنی وسایل نقلیه باید با دیدن آن کاملاً بایستند و اگر خودرویی نایستد پلیس می‌تواند راننده را جریمه کند. البته ممکن است خلافی انجام شود و دیده نشود اما مهم دیده شدن این تخلف در آیین‌نامه است و اینکه از این پس هر کس بخواهد گواهینامه بگیرد باید این مطلب را بیاموزد و امتحان بدهد.در این یک سال هم پلیس روی این قضیه خیلی مانور داد و آن را رسانه‌ای کرد.
اما نکته‌ای که شاید برای نابینایان و هم رانندگان سوء‌تعبیری به‌وجود آورد لفظ افقی بودن عصاست با توجه به اینکه عصا بیش از یک متر طول دارد به‌نظر نمی‌رسد بتوان آن را در عرض خیابان افقی نگه داشت. مشیری در مورد استناداتی که به این شرح در قانون انجامید می‌گوید: این لفظ یک شناسه بین‌المللی است که پلیس به آن استناد کرده. از قبل از تصویب این قانون چه در مورد عصا و چه در مورد ویلچر در مناطق آزاد تجاری قوانین راهنمایی و رانندگی بین‌المللی اجرا می‌شده است اما در سایر مناطق کشور قوانین داخلی جاری است.البته بعضی چیزها بنا به اقتضائات و شرایط خاص در کشور ما انجام می‌شود در شهر شلوغی مثل تهران شاید افقی نگه داشتن عصا باعث شود عصا به کس دیگری هم بخورد مانند عابر پیاده‌ای که عبور می‌کند اما پلیس باید قانون و نشانه‌ای را تصویب کند که بین‌المللی است. موقع بررسی‌های کارشناسی ما با مسئولان راهنمایی و رانندگی کسی از یکی از شرکت‌ها آمد و پیشنهاد کرد برای مشخص شدن عبور فرد نابینا پرچمی به عصا وصل شود ولی ما در بحث های کارشناسی بهتر دیدیم چیزی به عصا اضافه نکنیم. چون بسیاری از نابینایان در ایران خود در دست داشتن عصا را نوعی برچسب‌گذاری اجتماعی می‌دانند چه برسد به اینکه چیز دیگری هم بخواهد به آن اضافه شود.البته هدف قانونگذار حفظ جان فرد نابیناست نه صدمه ندیدن عصا و… البته ما در بسیاری از موضوعات شهر قانونمندی نداریم. ازدحام جمعیت بیش از حد است و موتورها و آدم‌ها به تندی رد می‌شوند و با فاصله میلیمتری از جلوی ما می‌گذرند در حالی که در خیلی از کشورها ماشین ها قبل از خط عابر می‌ایستند. ما بیش از هرچیز به فرهنگسازی و اصلاح رفتار شهروندی نیاز داریم. و ممکن است جریمه بتواند به این تغییر رفتار کمک کند.
مشیری در مورد چاله‌ها و موانع احتمالی در عرض خیابان نیز توضیح می‌دهد: عبور از خیابان باید برای راننده کاملاً واضح باشد حال اگر در عرض خیابان نیز چاله وجود دارد این به شرکای دیگر کاری مثل شهرداری بر می‌گردد. البته نابینایان به اقتضای شرایطی که در آن قرار می‌گیرند می‌گویند بالا نگه داشتن عصا در خیابان خطرناک است ولی نابینا باید به شکل آشکار به راننده بگوید می‌خواهد عبور کند اگر عصا با زاویه نگه داشته شود ممکن است راننده فکر کند فرد نابینا مشغول کار دیگری هست مثلاً کیفش را جا به جا می‌کند.
آموزش‌های تحرک و جهت‌یابی یکپارچه نیستند
نابینایان برای تردد امن با عصای سفید در کوچه و خیابان آموزش‌هایی می‌بینند اما مشکلی که این آموزش‌ها دارند این است که به‌دلیل سلیقه‌ای بودن از فردی به فرد دیگر و از شهری به شهر دیگر متفاوتند ولی همه این آموزش‌ها با هدف ایجاد امنیت در تردد نابینایان ارائه می‌شوند. ابراهیم کربلایی یکی از معلمان سابق مدارس نابینایی که در زمینه آموزش‌های تحرک و جهت‌یابی نیز فعالیت می‌کند درباره استفاده از عصا برای عبور از خیابان می‌گوید: در آموزش‌های تحرک و جهت‌یابی این را داریم که هنگام عبور از خیابان عصا نباید کاملاً افقی باشد چون در این صورت مزاحم عابران دیگر و به‌عنوان مثال موتورها می‌شود همچنین عصا باید کاملاً بالا و در معرض دید رانندگان گرفته شود. او ادامه می‌دهد: وقتی فرد نابینا از روی صدا متوجه شد ماشین‌ها برای عبور او ایستاده‌اند باید عصایش را روی زمین بگذارد و با حرکت زیکزاک به سمت دیگر خیابان برود. حرکت زیکزاک عصا موجب می‌شود فرد متوجه کنده کاری و چاله‌ها شود و وقتی به لبه جدول وسط خیابان یا انتهای خیابان می‌رسد خیلی زود متوجه آن شود این برای نابینایان یک اصل است که در شرایط اضطراب آور که ممکن است روی نحوه عصا زدن او تأثیر بگذارد عصایش روی زمین تکیه کند. کربلایی تأکید می‌کند؛ هنگام آماده شدن برای عبور از خیابان دستی که عصا دارد نباید خیلی جلوتر از فرد باشد چون ممکن است برای دیگران مزاحمت ایجاد کند.
دستور ایست عصای سفید حق شهروند نابیناست
در محیط ترافیک بعضی از افراد نیاز به حمایت‌های ویژه‌ای دارند که این از حقوق شهروندی آنان به حساب می‌آید. اما ببینیم قانونگذار و راهنمایی و رانندگی چه هدفی از وضع این قانون داشته و قرار است آن را چگونه اجرایی کند؟
سرهنگ محمد ترحمی رئیس اداره حقوقی راهور ناجا در این زمینه می‌گوید: نابینایان با استفاده از عصای سفید محیط اطراف خود را رصد می‌کنند از این‌رو قانون عصای سفید در دنیا و در عرصه بین‌المللی سابقه‌ای طولانی دارد. در برخی از کشورها نابینایان با کمک گرفتن از سگ های راهنما در شهرها رفت و آمد می‌کنند اما ما در کشورمان صرفاً می‌توانیم از عصای سفید استفاده کنیم. عصایی که در همه کشورها به منزله نمادی از شهروندی است که به وسیله قدرت بینایی خود اطراف را رصد نمی کند و وظیفه سایر شهروندان این است که در مقابل آنها احتیاط بیشتری داشته باشند و این احتیاط بیشتر سایر شهروندان از حقوق فرد نابینا به حساب می‌آید.ترحمی ادامه می‌دهد: از این‌رو سال گذشته نیروی انتظامی در تبصره یک ماده 130 آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی این موضوع را پیشنهاد کرد که در هیأت دولت تصویب شد که فرد نابینایی که قصد عبور از عرض خیابان را دارد اگر عصای خود را به‌صورت افقی نگه دارد همه رانندگان مکلف به توقف هستند و باید اجازه عبور را به سمع و اطلاع او برسانند حتی در جدول جریمه‌ها برای عدم توجه به دستور ایست عصای سفید جریمه‌ای 100 هزار تومانی در نظر گرفته‌ایم تا اگر راننده‌ای اطاعت‌پذیری نداشت و در قبال علامتی که نابینا می‌دهد متوقف نشد پلیس یا مأموران کنترل نامحسوس که در محیط‌های ترافیک حضور دارند آن را رصد و راننده را جریمه کنند. این میزان جریمه پیشنهاد شده و در روند تصویب قرارگرفته است. او ادامه می‌دهد: البته در حال حاضر این موضوع در آیین‌نامه به‌عنوان وظیفه رانندگان قید شده است اما برای داشتن ضمانت اجرایی جریمه 100 هزار تومانی هم برای آن در نظر گرفته‌ایم و در حال دفاع از این پیشنهاد هستیم که به نظر نمی‌رسد با مشکلی روبه‌رو شود. در حال حاضر نیز هر چند این جریمه تعلق نمی‌گیرد اما رانندگان موظف به انجام آن هستند و اگر راننده‌ای در انجام این وظیفه اهمال کرد به هنگام تصادفات رانندگی کارشناسان در صحنه او را مقصر می‌شناسند.
رئیس اداره حقوقی راهور ناجا ادامه می‌دهد: ما مردم انساندوست و خوبی داریم و اگر این قانون اجرا شود نمادی از انساندوستی ما ایرانیان خواهد بود. شاید درصد اندکی از رانندگان حق تقدم عصای سفید را رعایت نکنند که برای آنها باید ضمانت اجرایی هم گذاشته شود.
ترحمی در مورد قید شدن این نکته که هنگام عبور عصا باید افقی گرفته شود نیز توضیح می‌دهد:
در جلسات کارشناسی این قانون کارشناسان سازمان بهزیستی و وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی نیز حضور داشتند. البته همواره گلایه ما این بود که کاش در زمان تصویب قانون؛ سازمان بهزیستی فرد نابینایی که خودش از عصا استفاده می‌کند را معرفی می‌کرد چون ما خودمان پلیس نابینا نداریم که از او مشورت بگیریم. ما دوست داشتیم نابینایانی که پلیس قصد داشته با وضع این قانون از آنها حمایت کند بگویند قانون نقصی دارد یا نه؟ با این همه من به رانندگان و هم نابینایان می‌گویم افقی نگه داشتن به معنای موازی خیابان نگه داشتن نیست بلکه منظور این است که فرد نابینا باید عصای خود را به راننده نشان دهد. ما شروع به‌کار قانون را هم در یکی از مدارس نابینایان اعلام کردیم. سیاق قانون و هدف ما از لفظ افقی نگه داشتن عصا این است که عصای سفید به راننده نشان داده شود چون اگر فرد نابینا عصا را در کنارش نگه دارد راننده متوجه نمیشود قصد فرد چیست؟ از این‌رو نشان دادن عصا به راننده قصد او را مثل روز روشن نشان می‌دهد.
در این مدت الزامی شدن ایست در برابر عصای سفید؛ افسران و کارشناسان ما در استان فارس هم در یک مورد راننده‌ای را که با دیدن عصا متوقف نشده و این کار منجر به حادثه شده بود مقصر اعلام کردند.در حال حاضر آیین‌نامه اجرایی این قانون ابلاغ شده و همه مأموران راهنمایی و رانندگی آموزش لازم را دیده‌اند.
ترحمی در مورد آموزش رانندگانی که سال‌های قبل گواهینامه گرفته‌اند می‌گوید: مردم از طریق رسانه‌ها و روزنامه‌ها از قانون اطلاع پیدا می‌کنند متأسفانه رسانه ملی برای آموزش مردم مطالبات مالی زیادی دارد و پلیس هم منبعی برای این گونه مطالبات ندارد. از این روست که همه آموزش‌های فرهنگ ترافیک در سطح پلیس قطع شده آموزش‌هایی که ما داوطلبانه شروع کرده بودیم تا حوادث ترافیکی کاهش یابد. این جای گلایه دارد از کسانی که مسئول آموزش مردم هستند.
سرهنگ ترحمی در پاسخ به این سؤال که آیا قرار است این گونه تخلفات تنها از طریق دوربین‌ها در گذرگاه‌ها ثبت شوند یا مردم نیز می‌توانند آنها را گزارش دهند؟
توضیح می‌دهد: برابر قانون افرادی که لیسانسه باشند و مورد وثوق پلیس قرار بگیرند می‌توانند تخلفات را ثبت و حتی جریمه کنند برای این افراد کدی در نظر گرفته شده و در سامانه ثبت تخلف از طریق تلفن همراه شان این کار را انجام می‌دهند الان جمعیت زیادی از این افراد به‌صورت داوطلبانه و بدون اینکه متخلف متوجه شود، تخلف او را گزارش می‌دهند. این افراد احساس مسئولیت اجتماعی بالایی دارند و به پلیس مراجعه کرده‌اند و پلیس هم طبق قانون این وظیفه را به آنها محول کرده است. این مأموران نامحسوس از طریق پلیس راهور هر استان و از طریق مراجعه به اطلاعات کنترل ترافیک همکاری خود را با ما آغاز می‌کنند.
احتیاط؛ ویلچر در حال عبور است
در تبصره دیگری ذیل ماده 130 آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی از این پس افرادی که روی ویلچر نشسته‌اند نیز به منزله عابر پیاده هستند و حقوق یک عابر در هنگام عبور از خیابان برایشان متصور خواهد بود.
منبع: ایران سپید