نویسنده: امیر سرمدی
منبع: بیست و نهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
اوایل اردیبهشت ماه سال جاری، استان کرمان میزبان یک همایش کشوری با حضور ده ها نفر از کنشگران افراد با آسیب بینایی و مدیران انجمن های ویژۀ نابینایان بود؛ به همین بهانه به مؤسسۀ «نگاه آفتاب مهر»، میزبان برگزاری این همایش، خلاصۀ نتایج کارگروه های تخصصی در این رویداد و چکیده ای از بیانیۀ پایانی همایش نگاهی خواهیم انداخت.
نگاه آفتاب مهر، مؤسسه ای در تراز مؤسسه های بین المللی برای نابینایان
مؤسسۀ خیریۀ نگاه آفتاب مهر با هدف حمایت از جامعۀ نابینایان و کم بینایان استان کرمان، در مهرماه 1402، در قـالب یک سـازمان غیر انتفاعی، غیردولتی با مشارکت بنیاد خیریۀ بنا های ماندگار شهرداری کرمان در زمینی به متراژ سه هزار متر و با زیر بنای پنج هزار متر مربع تأسیس شد. مجتمع چندمنظورۀ نگاه آفتاب مهر با کارکردی آموزشی، فرهنگی، اقامتی و پزشکی در مدت پنج سال، به صورت عام المنفعه ساخته شده است.
این مجموعه شامل بخش های اداری و آموزشیِ دفتر، کلاس های موسیقی، کامپیوتر، گروه سرود، قالی بافی، سفالگری، تئاتر، اتاق ماساژ، سالن بدن سازی و…است.
فاز مسکونی این مجتمع شامل یک هتل دوطبقه با سوئیت های مجهز و همچنین سالن آمفی تئاتر با گنجایش دویست نفر، سالن تشریفات، رستوران، آشپزخانه و استودیوی ضبط صدا است که درآمد آن صرف هزینه های مجموعه و کمک به نابینایان می شود.
در فاز درمانی مؤسسۀ نگاه آفتاب مهر، یک درمانگاه چشم پزشکی تجهیز شده که با نصب و راه اندازی دستگاه های خریداری شده، از اول خرداد امسال فعالیت خود را آغاز می کند. بی تردید این مجموعه از مجهز ترین نمونه ها در کشور محسوب می شود که با بهترین امکانات و کیفیت برای نابینایان خدمات ارائه می دهد و چه بسا بتوان امکانات این مجموعه را با مؤسسه های هم تراز خود در دنیا برای نابینایان مقایسه کرد.
مؤسسۀ نگاه آفتاب مهر در تاریخ پنجم و ششم اردیبهشت ماه، اقدام به برگزاری همایش کشوری با موضوع هم بینایی و زیستی نو با هدف تلاش برای ارتقای کیفیت زندگی افراد با آسیب بینایی در تمامی ابعاد کرد. در این همایش، پنج کارگروه تخصصی با حضور نابینایان متخصص و علاقه مند در محور های آموزش و هنر، اشتغال، توانمندسازی و دسترس پذیری، تربیت روان در حوزۀ فردی و خانواده و حقوق شهروندی به بحث و تبادل نظر پرداختند. بیانیۀ پایانی همایش خروجی نتایج مباحثه ها در این کارگروه ها بود که به منظور پیگیری تمامی سمن های ویژۀ نابینایان در طول سال منتشر شد.
در حاشیۀ این همایش، نمایشگاه دستاورد ها و محصولات نابینایان و شرکت های فعال در معرض بازدید عموم گذاشته شد. به اعتقاد نگارنده، برگزاری همایش های این چنینی فارغ از نتایج به دست آمده از کارگروه ها می تواند بسیار اثربخش باشد. هم اندیشی و حضور نابینایان فرهیخته از سراسر کشور و دیدار آنها با یکدیگر، باعث بارش فکری و تبادل نظر در خصوص مسائل جامعۀ نابینایان می شود و این موضوع، به خودی خود، اتفاقی مثبت محسوب می شود.
پایین بودن زمان تشکیل جلسه های کارگروه ها که در دو جلسۀ دوساعته خلاصه شد و عدم اشراف برخی از اعضای حاضر در کارگروه ها به موضوع های تخصصی در آن کارگروه، از معدود نقاط ضعف برگزاری این همایش محسوب بود.
در ادامه، به خلاصه ای از نظرات مطرح شده در کارگروه های تخصصی نگاهی انداخته و آنها را زیر ذره بین برده ایم.
سازمان بهزیستی مکلف به تدوین شیوه نامۀ خرید و توزیع تجهیزات توان بخشی است
در کارگروه توانمندسازی و دسترس پذیری که به فناوری های کمک توان بخشی در حوزۀ سخت افزار و نرم افزار و امور مربوط به دسترس پذیری اختصاص داشت، موضوع های مختلفی به نقد و بررسی گذاشته شد، ازجمله آنکه بودجۀ کنونی سازمان بهزیستی جوابگوی تورم حاکم بر تجهیزات توان بخشی نیست و به روند توزیع بودجه در استان ها نیز اشکال فراوانی وارد است.
به اعتقاد اعضای این کارگروه، می بایست کمیته های تخصصی ذیل معاونت توان بخشی سازمان بهزیستی کشور با حضور افراد دارای معلولیت در هر کمیته شکل بگیرد و اعضای این کمیته ها، وظیفۀ تدوین شیوه نامۀ استاندارد چگونگی خرید و توزیع تجهیزات توان بخشی را بر عهده داشته باشند. همچنین می بایست اختیارات گسترده ای به این کمیته از نظارت بر خرید استان ها تا رصد کردن انبارهای سازمان بهزیستی کشور داده شود تا خرید تجهیزات مطابق با مفاد شیوه نامه پی گرفته شود. ضرورت آموزش به مددکاران در استان ها، کیفیت پایین تجهیزات خریداری شده، خریداری تجهیزات گران قیمت به صورت متمرکز و واگذاری امانی به مددجویان و تأمین تجهیزات توان بخشی مورد نیاز نابینایان توسط سایر ارگان ها، به جز سازمان بهزیستی کشور، ازجمله موارد بررسی شده در این کارگروه بود.
به منظور دسترس پذیر شدن اپلیکیشن های اندرویدی، اعضای کارگروه اعتقاد داشتند چنانچه فروشگاه های ایرانی مانند مایکت و بازار، نرم افزار ها را به شرطی منتشر نمایند که در به روزرسانی های خود استاندارد های دسترس پذیری نابینایان را رعایت کرده باشند، به عنوان یک عامل بازدارنده می تواند مؤثر باشد.
به اعتقاد بیشتر اعضای کارگروه توانمندسازی، نابینایانی که به عنوان مشاور دسترس پذیری در ستاد مناسب سازی استان ها به کار گرفته می شوند، متأسفانه خودشان از عصای سفید استفاده نمی کنند و مطالعه و اشراف چندانی نسبت به این موضوع ندارند.
آموزش به پیمانکاران شهرداری و کارشناسان ناظر پروژه های شهرداری و ارائۀ آموزش های لازم برای مشاوران معلول ازجمله مواردی است که می تواند اثربخشی مناسب سازی فیزیکی مبلمان شهری را افزایش دهد.
باید آموزش در مدارس تلفیقی به نابینایان بازنگری شود
کارگروه آموزش و هنر یکی دیگر از کارگروه های تخصصی همایش هم بینایی و زیستی نو بود. به اعتقاد اعضای این کارگروه، مسائل آموزشی نابینایان و چالش های آن، بسیار گسترده تر از آن است که در چهار ساعت بتوان مباحث آن را جمع بندی کرد. یادگیری جهت یابی و حرکت، مهارت های زندگی، مهارت های رفتاری، ورزش و…ازجمله آموزش های مقدماتی و پیش نیاز است که تمامی نابینایان از همان دوران کودکی باید آن را فراگیرند.
اعضای این کارگروه بر این باور بودند محتوای آموزشی در مدارس باید گسترش یابد و در آموزش مدارس تلفیقی به صورت جدی بازنگری هایی صورت گیرد. بازنگری در سرفصل های آموزشی دانشگاه و آموزش عالی برای آموزگاران دانش آموزان نابینا و انجام دوره های ضمن خدمت مناسب برای آنها ازجمله دیگر مسائلی است که باید توسط کنشگران این عرصه پیگیری شود. لزوم تشکیل دوره های فاوا برای نابینایان در شهرهای مختلف کشور، به صورت مستمر، مبتنی بر روش های علمی و بسترسازی برای ورود دانش آموزان به رشته های هنری در دانشگاه ها و تشویق آنها برای ادامۀ تحصیل در این رشته ها، از دیگر موارد مطرح شده در این کارگروه بود.
تشکیل کمیتۀ تخصصی حرفه آموزی برای معلولان در سازمان فنی و حرفه ای
کمیتۀ اشتغال از دیگر کارگروه های همایش هم بینایی و زیستی نو بود. اعضای این کارگروه اعتقاد داشتند چنانچه کمیتۀ حرفه آموزی معلولان، به ویژه نابینایان در سازمان آموزش فنی و حرفه ای با استفاده از ظرفیت های موجود در تشکل های نابینایی با بهره گیری از نابینایان اهل فن برای آموزش های تخصصی شکل بگیرد، می تواند زمینه ساز اشتغال مؤثرتری برای این قشر شود. ایجاد یک هستۀ علمی پژوهشی برای شناسایی و بومی سازی مشاغلی که افراد نابینا می توانند در آنها به کار مشغول شوند، با تأکید بر ظرفیت های موجود در فناوری های نوین می تواند یکی دیگر از راهکارهای مؤثر در شناسایی مشاغل جدید برای نابینایان قلمداد شود. استفاده از ظرفیت های رسانه برای نمایش توانمندی های اعضای جامعۀ هدف و بررسی امکانات موجود در سازمان های دولتی، نهاد های عمومی و انقلابی و بخش خصوصی به منظور ایجاد اشتغال برای نابینایان با رویکرد استفاده از فاوا، ازجمله دیگر راهکار های پیشنهادی در کارگروه اشتغال بود.
زمینۀ استفاده نابینایان از فیلترشکن های قانونی فراهم شود
کارگروه حقوقی با رویکرد بررسی مسائل حقوق شهروندی نابینایان، ازجمله کارگروه های فعال این همایش بود که مسائل تخصصی بسیاری در آن مورد بحث قرار گرفت. املاکی در استان های مختلف برای استفادۀ معلولان، به ویژه افراد با آسیب بینایی تخصیص داده شده و در حال حاضر در اختیار بهزیستی یا سایر دستگاه ها قرار دارد و باید برای بازگرداندن این املاک در راستای توانمندسازی نابینایان، پیگیری های حقوقی برای ابطال مصوبه های مربوط صورت گیرد. اعضای این کارگروه بر این باور بودند به سبب محدودیت های بیشتر نابینایان در فضای مجازی، می بایست پیگیری های قانونی برای امکان دسترسی و بهره برداری افراد با آسیب بینایی از وی پی ان های قانونی، به منظور فراهم آوردن امکان دسترسی آنها به وبگاه ها و اپلیکیشن های مختلف، برای تسهیل شرایط زندگی فراهم شود. به اعتقاد اعضای کارگروه حقوقی، در راستای عدم تأمین تجهیزات توان بخشی ضروری است پیگیری های حقوقی برای تصویب قوانین مورد نیاز به منظور پرداخت هزینه های وسایل توان بخشی و توان پزشکی ویژۀ معلولان، به خصوص افراد با آسیب بینایی مانند سایر نقاط دنیا توسط شرکت های بیمه ای انجام پذیرد.
شبکۀ ملی نابینایان شمنا نیز از تیر رس حقوق دانان نابینا دور نماند. آنها اعتقاد داشتند که با توجه به وضعیت کنونی هیئت مدیرۀ شبکۀ ملی نابینایان شمنا، انصراف اعضا و عملکرد بسیار ضعیف در سال های اخیر، فعالیت های این شبکه مورد اقبال جامعۀ نابینایان کشور نبوده است و تصمیم ها و مصوبه های آن نیز جنبۀ حقوقی و قانونی ندارد؛ بنابراین می طلبد ترتیبی اتخاذ شود تا از نظر حقوقی اقدام و پیگیری های لازم انجام شود تا تنها یک شبکۀ ملی برای نابینایان در کشور تشکیل شود که پاسخگوی خواسته های تمامی نابینایان باشد.
اخذ مجوز از سازمان نظام روان شناسی یا بهزیستی به منظور پیگیری مطالبات جامعۀ روان شناسان
کارگروه تربیت روان در حوزۀ فردی و خانواده، حتی پس از پایان برگزاری همایش به فعالیت خود در فضای مجازی ادامه داده است. در این کارگروه، توجه به ابعاد و متغیرهای روان شناسی در حوزۀ نابینایان به صورت فرایندمحور اشاره شده و بر دو بعد پیشگیری و درمان تأکید جدی شده است. ضرورت آگاه سازی متخصصان چشم پزشک به منظور آگاهی رسانی به آنان در خصوص افراد دارای آسیب بینایی و وضعیت روانی آنان پس از بروز آسیب بینایی، از دیگر موارد مطرح شده در این کارگروه بوده است. در دسترس بودن مشاوران، روان شناسان و مددکاران نابینا و بینا که با آسیب های روان شناختی و مشکلات جامعۀ هدف آشنایی دارند و می توانند به افراد آسیب دیدۀ بینایی کمک کنند، از دیگر نکات مطرح شده در کارگروه تربیت روان است. اعضای این کارگروه معتقدند چنانچه کارگروهی با مجوز رسمی از سازمان نظام روان شناسی یا سازمان بهزیستی که بتواند مطالبات جامعۀ روان شناسان و رشته های مرتبط را به آسانی پیگیری کند ایجاد شود، در پیشبرد اهداف این صنف بسیار مؤثر خواهد بود.
نگارش هفده بند در بیانیۀ پایانی همایش هم بینایی و زیستی نو
پس از برگزاری کارگروه های تخصصی و ارائۀ نظرات آنها به دبیرخانۀ همایش و بررسی جزئیات آن تا دو هفته پس از مراسم اختتامیه، درنهایت بیانیه ای شامل هفده بند منتشر شد تا طی سال جاری سمن های ویژۀ نابینایان و کنشگران افراد دارای معلولیت آن را در دستور کار پیگیری های خود قرار دهند. در ادامه، به برخی از بند های این بیانیه اشاره می شود.
در بند دوم این بیانیه و به سبب اهمیت مناسب سازی فضای مجازی برای نابینایان آمده است: از ستاد مناسب سازی کشور تقاضا می شود دسترس پذیری وبگاه های اینترنتی بر اساس استاندارد wcag و رعایت آن را برای تمام سازمان های دولتی، شرکت های خصوصی و توسعه دهندگان در فضای مجازی، طبق قانون، پیگیری کند و در صورت عدم اجرا، برخورد های قانونی با آنها صورت گیرد. برای کسانی که در این ارتباط محدودیتی برای آنها شکل می گیرد، حق شکایت از ارائه کنندگان خدمات در فضای مجازی که این استاندارد ها را رعایت نکرده اند، به قانون اضافه شود.
در مادۀ سوم این بیانیه، مناسب سازی مبلمان شهری توصیه شده و آمده است: تمامی خدمات اجتماعی به صورت فیزیکی مانند: پیاده رو ها؛ بانک ها؛ مراکز خرید؛ پایانه های حمل و نقل عمومی؛ اماکن فرهنگی، تاریخی، گردشگری و…با استفاده از خطوط برجسته و ابزارهای صوتی و بریل، از طرف متولیان و نهادهای مربوط با نظارت ستاد مناسب سازی کشور دسترس پذیر شود. در مادۀ چهارم این بیانیه از عصای سفید به عنوان نماد استقلال افراد نابینا و کم بینا یاد شده است. در این بند اشاره شده است که بر تمامی تشکل های مرتبط با نابینایان، سازمان آموزش و پرورش استثنایی و خانواده های افراد نابینا فرض است از همان دوران کودکی در راستای افزایش خودباوری و تقویت اعتماد به نفس اعضای جامعۀ هدف و تقویت استقلال فردی آنها، جهت یابی و حرکت به کمک عصای سفید را به نابینایان آموزش دهند.
در مادۀ پنجم این بیانیه، بر ضرورت ترویج خط بریل به عنوان سواد افراد نابینا و کم بینا در تمامی سطوح زندگی آنها تأکید شده است. در این بند، سازمان بهزیستی، سازمان آموزش و پرورش استثنایی و وزارت علوم مکلف شده اند ضمن در اختیار گذاشتن ابزارهای لازم ازجمله کاغذ مخصوص، لوح و قلم مناسب، ماشین تحریر بریل و فناوری های جدید مرتبط با خط بریل مانند نوت تیکر و…برای آموزش و اشتغال نابینایان، زمینۀ فراگیری و استفاده بیشتر نابینایان از خط بریل را فراهم کنند.
در مادۀ هفدهم و پایانی بیانیۀ این همایش نیز آمده است: همایش هم بینایی و زیستی نو هرسال با پیگیری شبکۀ ملی نابینایان و به میزبانی یکی از تشکل های استانی، در یکی از شهرهای ایران برگزار شود.
مخلص کلام آنکه مدیران مؤسسۀ نگاه آفتاب مهر با ترسیم یک راه روشن که حاکی از آینده نگری و نگاه باز آنها نسبت به افراد با آسیب بینایی است، در تلاش هستند با ایجاد زیرساخت های لازم، زمینۀ رشد و بهبود کیفیت زندگی نابینایان و کم بینایان در استان کرمان را فراهم کنند. باشد که این مؤسسه به عنوان یک الگو در سایر استان ها مورد توجه قرار گیرد و خدمات آن فرا تر از یک استان و در سطح ملی برای نابینایان عرضه شود.