توان بخشی به مجموعه اقداماتی گفته می شود که به فرد معلول و ناتوان در بازیابی توانایی ها و تقویت توانمندی ها و در کل، بهبود کیفیت زندگی افراد توان خواه کمک می کند. توان بخشی با تمرکز به بازتوانی فرد، نقش مؤثری در کاهش مشکلات ناشی از معلولیت و ناتوانی دارد. به عبارت دیگر، توان بخشی به معنی بازتوانی و بازیابی توانایی های یک فرد برای رسیدن به حداکثر استقلال فردی و کاهش وابستگی به اطرافیان است.
در توان بخشی از هیچ گونه دارویی استفاده نمی شود؛ بلکه تجهیزات توان بخشی برای کمک به بهبود شرایط معلولان و مبتلایان، توسط درمانگر مورد استفاده قرار می گیرند. تجهیزات توان بخشی تجهیزاتی هستند که برای کمک به درمان بیماران و توان بخشی معلولان و بهبود کیفیت زندگی آن ها مورد استفاده قرار می گیرند. استفاده از تجهیزات توان بخشی استاندارد و پیشرفته، نقش مؤثری در موفقیت روش های توان بخشی دارد. مهم ترین کارکردهای لوازم و تجهیزات توان بخشی عبارتند از:
پیشگیری از معلولیت و ناتوانی
جلوگیری از پیشرفت معلولیت و ناتوانی
ارتقای سطح سلامت جامعه
کاهش مشکلات ناشی از معلولیت و ناتوانی
بهبود کیفیت زندگی بیماران و افرادی که به هر دلیل دچار بیماری، آسیب دیدگی یا معلولیت شده اند.
افزایش و تقویت توانمندی ها
با توجه به اهمیت و ضرورت تأمین تجهیزات و لوازم توان بخشی برای جوامع و گروه های مختلف معلولین، توزیع عادلانۀ آن ها امری حیاتی و تعیین کننده است؛ اما متأسفانه در پیمایش های میدانی و اقدامات عملی شاهد این موضوع هستیم که در تهیه و توزیع لوازم توان بخشی عدالت اجتماعی برقرار نشده و متولیان امر دچار کج فهمی بوده و گروهی از معلولان را نسبت به گروه های دیگر در اولویت می گذارند و این نشان از تبعیض سیستماتیک در تخصیص بودجۀ توان بخشی و تهیۀ وسایل موردنیاز گروه های مختلف دارد؛ بدون اینکه در نظر داشته باشند، هرکدام از گروه های معلولیتی اعم از نابینایان، ناشنوایان، جسمی حرکتی ها و ذهنی روانی ها به یک میزان به وسایل کمک توان بخشی نیاز دارند. برای گذر از این مشکل اساسی باید سازمان بهزیستی به عنوان متولی اصلی معلولان موارد زیر را در دستورکار خود قرار دهد.
۱-تفکیک بودجۀ مراکز شبانه روزی نگهداری معلولان، با بودجۀ سایر بخش های توان بخشی، مانند تأمین تجهیزات موردنیاز افراد دارای معلولیت.
همان طور که می دانیم حدود هفتاد درصد بودجۀ توان بخشی به مراکز شبانه روزی اختصاص داده می شود که این تنها تعداد اندکی از معلولین تحت پوشش بهزیستی، یعنی حدود یازده هزار نفر را شامل می شود و این در حالی است که حدود یک میلیون و هفتصد هزار معلول تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند و تنها سی درصد بودجه به این جمعیت قابل توجه تخصیص یافته است.
۲-بازنگری و تدوین شیوه نامۀ نحوۀ نیازسنجی، تهیه و توزیع تجهیزات توان بخشی با توجه به نیازهای هریک از گروه های معلولان.
در این خصوص متأسفانه مشاهده می شود به دلیل نبود دستورالعمل های مشخص، رفتارهای سلیقه ای برای تهیۀ تجهیزات و بعضاً وسایل مورد نیاز معلولین صورت گرفته است و گروهی نسبت به گروه دیگر از رجحان بیشتری برخوردار بوده و بودجۀ زیادی برای تهیۀ وسایل به آن ها اختصاص داده شده است؛ البته پُر واضح است که برخی از معلولیت ها مانند ضایعات نخاعی، نیاز به رسیدگی و در اختیار گذاشتن تجهیزاتی چون ویلچر و بعضاً لوازم ضروری دیگر دارند؛ اما این موضوع دلیلی برای کسر بودجه از گروه های دیگر، مانند نابینایان نمی شود.
۳–مشخص کردن بودجۀ تجهیزات توان بخشی هریک از گروه ها (نابینایان، ناشنوایان، جسمی حرکتی ها و…) نسبت به جمعیت و تنوع نیازها.
در این رابطه باید گفت به دلیل عدم آگاهی کارشناسان امر برای تهیۀ تجهیزات و عدم جامعیت و شفافیت دستورالعمل ها، بعضاً مشاهده می شود برای یک گروه خاص مانند نابینایان، صرفاً به تهیۀ عصای سفید یا ساعت گویا اکتفا شده و از طرف دیگر، کمترین درصد تهیۀ وسایل توان بخشی به این گروه اختصاص داده شده است. در حالی که نابینایان و کم بینایان با پیشرفت های تکنولوژی، نیاز به استفاده از تجهیزاتی مانند لب تاپ، تبلت هوشمند نابینایی، ماشین تحریر بریل، دستگاه درشت نگار، وسایل سرگرمی برای تقویت تجسم و حس لامسۀ کودکان، بازی های فکری بزرگ سالان و ویس رکوردر دارند.
در پایان لازم به تأکید است که از عوامل توانمندسازی معلولان، تأمین نیازهای آن ها به وسایل مناسب کمک توان بخشی است که اگر سه اصل پیش گفته از طرف متولی اصلی امر، یعنی سازمان بهزیستی رعایت شود، بسیاری از مشکلات معلولان در این خصوص رفع خواهد شد و به واسطۀ وسایل کمک توان بخشی، آن ها را بیشتر در جامعه خواهیم دید.
منبع: ماهنامه ی نسل مانا.