نویسنده: میثم امینی
منبع: بیست و پنجمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
نابینایان و کم بینایان برای یافتن مسیر، به خصوص در محیط های ناآشنا نیاز مبرمی به ابزارهای کمکی دیجیتالی بهتر دارند. اکنون محققی به نام «باینیت کوریاکُوس» راه حلی عملی و مقرون به صرفه را پیدا کرده است که از هوش مصنوعی و حسگرهای تلفن هوشمند استفاده می کند.
کوریاکوس ابتدا به سامانه های راهنمای مسیریابی که قبلاً برای نابینایان و کم بینایان توسعه یافته است، نگاهی دقیق تر انداخت. او دریافت این سامانه ها اغلب کارآمد نیستند. بسیاری از این سامانه های راهنمای مسیریابی به بُردهای سخت افزاری مثل رایانۀ کوچکی به اندازۀ یک کارت بانکی به نام «رَزبِری پای» متکی اند. بعضی دیگر هم به اتصال به لپ تاپ نیاز دارند که هردوی این ملزومات باعث داشتن سامانه ای پردردسر می شود. همچنین این سامانه ها اغلب مستلزم دوره های آموزشی طولانی اند و قابلیت حملی را که برای استفاده از آنها در بیرون لازم است ندارند.
علی رغم وفور راه حل های مبتنی بر تلفن هوشمند، این راه حل ها اغلب به اتصال اینترنت احتیاج دارند که آنها را در مکان های دارای محدودیت در اتصال اینترنت، مثل گاراژ و زیرزمین غیر قابل استفاده می کند. بیشتر سامانه های راهنمای مسیریابی مدرن همچنین به منابع ابری متکی اند که باعث ایجاد تأخیر در پردازش و مانع مسیریابی بی درنگ می شود؛ چیزی که وقتی هر ثانیه اهمیت دارد ضروری است. برای بسیاری از این سامانه ها فناوری نسبت به چالش های واقعی که کاربران در هنگام مسیریابی با آنها رو به رو می شوند، اولویت دارد.
از سوی دیگر، توسعۀ سریع هوش مصنوعی و قدرت محاسباتی رو به افزایش تلفن های هوشمند، توسعۀ راه حل های بسیار کاربردی تری را ممکن کرده است. کوریاکوس می گوید: «این هم افزایی فناوری می تواند به طور مؤثری برای توسعۀ یک سامانۀ راهنمایی مسیریابی برای نابینایان و کم بینایان استفاده شود». آمارهای سازمان بهداشت جهانی که نشان می دهند دویست میلیون نفر در جهان با آسیب بینایی رو به رو هستند و به کمک های فناورانه دسترسی ندارند، بر عظمت این مشکل تأکید می کند. سازمان بهداشت جهانی به بهبود دسترسی به فناوری کمکی باکیفیت و مقرون به صرفه برای همه در همه جا متعهد است؛ بنابراین یک سامانۀ مسیریابی مقرون به صرفه و کاربرپسند از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. هدف اصلی کوریاکوس توانمند سازی نابینایان و کم بینایان در مسیریابی مستقل با استفاده از آخرین نوآوری های فناورانه، به خصوص در زمینۀ هوش مصنوعی و حسگرهای تلفن های هوشمند برای برآوردن نیازهای منحصر به فرد آنها بوده است.
یادگیری عمیق نوعی هوش مصنوعی است که روش کسب دانش انسان را تقلید می کند. با همکاری نزدیک با نابینایان و کم بینایان، کوریاکوس دیپ نَوی را طراحی و توسعه داده است. دیپ نوی سامانۀ راهنمای مسیریابی بر پایۀ یادگیری عمیق برای تلفن های هوشمند جهت کمک به نابینایان و کم بینایان در مسیریابی است که استقلال این افراد را افزایش می دهد. به این سامانۀ راهنما آموزش داده شده است تا موانع و راه های خروجی را که افراد نابینا و کم بینا ممکن است با آنها برخورد کنند درک کند. دیپ نوی از مدل های یادگیری عمیق برای تشخیص بی درنگ موانع استفاده می کند و برای انجام این کار از قابلیت های هوش مصنوعی تلفن های هوشمند بهره می برد.
دیپ نوی از حسگرهای موجود در تلفن هوشمند برای ارائۀ اطلاعات دقیق در مورد موانع استفاده می کند. این اطلاعات عبارت اند از فاصله، موقعیت و حرکت. این سامانه همچنین یاد می گیرد که مکان های مختلفی مثل آشپزخانه، دفتر کار، گاراژ یا خیابان را تشخیص دهد تا بتواند به کاربر در تشخیص چیدمان محیط کمک کند. کوریاکوس توضیح می دهد: «سامانه ای که ما توسعه داده ایم، می تواند به شما بگوید چه موانعی پیش روی شماست و این موانع چقدر از شما فاصله دارند یا اینکه آیا چیزی در حال حرکت است یا خیر یا این شیء در سمت راست یا چپ شما قرار دارد». دیپ نوی را می توان به سادگی به عنوان یک برنامه روی گوشی اندرویدی نصب کرد. با گذاشتن گوشی به شکلی امن در جیب جلیقه، گوشی به صورت زنده از اطراف فیلم برداری می کند و از طریق هدفون بی سیم به کاربر بازخورد می دهد. آزمایش سامانه با کمک کاربران نابینا و کم بینا بازخوردی مثبت دربارۀ قابلیت استفاده از این سامانه داشت. حمل این سامانه آسان و کاربرد آن مؤثر بود. کوریاکوس در تحقیقات خود دریافت یک تلفن هوشمند، به تنهایی، می تواند به عنوان راهنمایی برای کمک به نابینایان و کم بینایان در مسیریابی استفاده شود، یعنی بدون استفاده از حسگرهای اضافی، دستگاه های اضافی یا شبکه های داده بیرونی. این پژوهش ها همچنین نشان می دهند که اگر به نیازها و ترجیح های کاربر اولویت داده شود، یک سامانۀ راهنمای مسیریابی می تواند دردسترس تر و کاربرپسندتر شود تا افراد بیشتری بتوانند به راحتی و با اطمینان از آن در زندگی روزمرۀ خود استفاده کنند.
این پژوهشگر می گوید: «یکی از مزایای این راه حل این است که نیازی به اتصال به اینترنت ندارد.» او توضیح می دهد که در طول ارزیابی، آنها از کاربران پرسیدند: استفاده از دیپ نوی چه حسی دارد؟ علاوه بر این آنها از کاربران سؤال کردند که آیا می توانند به یک سامانۀ راهنمای مسیریابی بر پایۀ تلفن هوشمند اعتماد کنند و اینکه کدام را ترجیح می دهند: فقط دیپ نوی، فقط عصای سفید یا ترکیبی از دیپ نوی و عصای سفید؟ بیشتر مخاطبان پاسخ دادند که ترکیبی از دیپ نوی و عصای سفید را ترجیح می دهند. کاربران اضافه کردند که در حال حاضر به اینکه فقط از یک راهنمای بر پایۀ تلفن هوشمند برای مسیریابی در مکان های عمومی استفاده کنند اعتماد نمی کنند؛ با این حال آنها اذعان داشتند که با توجه به توانایی دیپ نوی در ارائۀ اطلاعات کامل تری در مورد محیط اطراف، ممکن است نظر آنها در آینده تغییر کند و اعتماد آنها به استفاده از دیپ نوی بدون عصای سفید می تواند با تمرین و آشنایی بیشتر افزایش پیدا کند.
سامانه ای که کوریاکوس توسعه داده است، یک نمونۀ اولیۀ تحقیقاتی است؛ با این حال دانش به دست آمده از طریق این پژوهش می تواند برای تحقیق بیشتر در این زمینه مفید باشد. پژوهش های کوریاکوس در قالب دو جایزۀ بهترین مقاله، به صورت بین المللی، شناخته شده اند. او می گوید: «ما هنوز به انجام اصلاحاتی در سامانه نیاز داریم و برای کمک به ایجاد یک راه حل بر پایۀ تلفن هوشمند کاملاً کاربردی و کاربرپسند به طراحان واسط کاربری احتیاج داریم.» کوریاکوس توضیح می دهد که با پیشرفت های هیجان انگیز در زمینۀ هوش مصنوعی و توسعۀ مدل های یادگیری عمیق پیشرفته تر، آنها انتظار دارند که دیپ نوی بهبود بیشتری پیدا کند. کوریاکوس می گوید: «برنامه های آیندۀ ما همچنین شامل ارائۀ کنترل بیشتر به کاربران است که به آنها اجازه می دهد سامانه را طبق ترجیح ها و سبک مسیریابی منحصر به فرد خود شخصی سازی کنند. این موضوع به کاربران در استفاده از دیپ نوی انعطاف پذیری بیشتری می دهد».
به عنوان یک مزیت اضافی، رواج گستردۀ تلفن های هوشمند، صرف نظر از شرایط اقتصادی این فناوری را برای بخش قابل توجهی از جامعه نابینایان و کم بینایان قابل دسترس می کند. با حذف نیاز به یک راهنمای مسیریابی اضافی، افراد می توانند به تلفن های هوشمند خود به عنوان راهنمای مسیریابی تکیه کنند.