نویسنده: امیر سرمدی
منبع: پانزدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
پس از ماه ها بلاتکلیفی در رأس یکی از مهمترین معاونت های سازمان بهزیستی (معاونت امور توانبخشی)، سر انجام بیست و ششم دیماه سال جاری بود که با حکم علی محمد قادری، رئیس بهزیستی کشور، فاطمه عباسی به سمت معاون توانبخشی بهزیستی کشور منصوب شد. به جهت اهمیت خدمات زیر نظر این معاونت، ماهنامه نسل مانا از بهمن ماه پیگیر یک مصاحبه اختصاصی به صورت حضوری با معاونت توانبخشی کشور بود. پس از پیگیری های فراوان، امکان مصاحبه حضوری از طرف بهزیستی میسر نشد و مقرر شد سؤالات نشریه نسل مانا برای معاونت توانبخشی ارسال شود و پاسخ مکتوب به آنها از طرف دفتر توانبخشی برای تحریریه نسل مانا ارسال شود. آنچه در ادامه می خوانید، خلاصه ای از پاسخ های ارسالی معاونت توانبخشی است که به جهت محدودیت های چاپ در نسخه بریل، مشروح این گزارش را در وبسایت نسل مانا به نشانی naslemana.com می توانید دنبال کنید. پس از پاسخ های ارسالی، نکاتی چند جهت تنویر افکار عمومی ذکر خواهد شد.
سؤال 1- فعالیت های معاونت توانبخشی و خدمات دفاتر زیر نظر این معاونت را تشریح کنید.
پاسخ: معاونت امور توانبخشی یکی از معاونت های تخصصی سازمان بهزیستی محسوب می شود که دارای سه دفتر تخصصی شامل: دفتر امور توانبخشی روزانه و توانپزشکی، دفتر توانمندسازی معلولین و دفتر امور مراکز توانبخشی مراقبتی است و هر دفتر مأموریت های خاص خود را دارد.
سؤال 2- با توجه به افول مراکز توانبخشی ویژه نابینایان در کشور، چه برنامه هایی برای توسعه و تقویت این مراکز دارید؟
پاسخ: دفتر امور توانبخشی روزانه و توانپزشکی برای ارائه خدمات آموزشی و توانبخشی به توانخواهان کم بینا و نابینا، نسبت به راه اندازی مراکز روزانه آموزشی توانبخشی، با همکاری بخش غیر دولتی اقدام کرده است. هدف از تأسیس این مراکز، رساندن گروه هدف به حداكثر سطح استقلال فردی است. در این طیف از مراکز، غالباً تجهیزات کامل توانبخشی موجود است و فضا برای دسترسی گروه هدف به خدمات مختلف مناسب سازی شده است. سازمان بهزیستی به صورت مستمر نسبت به نظارت بر فضا، کارکنان و خدمات مراکز با استفاده از چک لیست های ارزشیابی اقدام و بر اساس درجه ارزشیابی مراکز بابت هر فرد خدمت گیرنده، به مراکز فوق، یارانه پرداخت می کند و بخشی از هزینه ها را نیز خانواده ها تقبل می کنند؛ اما با ایجاد مراکز مهارت آموزی، استانداردسازی آموزشی مهارت های حرفه ای ویژه نابینایان، نرم افزارهای گویا و نشر کتاب صوتی، می توان از افول مراکز توانبخشی ویژه نابینایان جلوگیری کرد.
سؤال 3- تأخیر دو ترمی در پرداخت شهریه های دانشگاه آزاد موجب گلایه مندی دانشجویان نابینا و ایجاد مشکلات جدی برای آنها شده است. آیا برنامه ای برای عقد تفاهم نامه جدید با دانشگاه آزاد به روال سابق وجود دارد که بهزیستی با دانشگاه آزاد طرف حساب بود؟
پاسخ: با توجه به اینکه در حال حاضر شهریه های دانشجویی به حساب دانشجو واریز می شود و فرآیند پرداخت مستلزم بارگذاری مستندات مربوط در سامانه دانشجویی و بررسی و تأیید استانی است، گاهی اوقات به دلیل عدم بارگذاری صحیح مستندات توسط دانشجو، فرآیند بررسی و تأیید نهایی دچار تأخیر می شود. موضوع عقد تفاهم نامه با دانشگاه آزاد، نیاز به بررسی کارشناسی دارد.
سؤال 4- با توجه به رشد روز افزون قیمت تجهیزات کمک توانبخشی، چه برنامه هایی برای تأمین و توزیع تجهیزات ویژه معلولان خاصه نابینایان، در کشور دارید؟ با توجه به اینکه بودجه بهزیستی در این زمینه بسیار محدود است و اعضای جامعه هدف توان خرید تجهیزات با تکنولوژی های روز دنیا را ندارند، چگونه می خواهید با این چالش جدی مقابله کنید؟
پاسخ: با توجه به بررسی کارشناسی و پیش بینی افزایش قیمت ها، این دفتر نیز سرانه تجهیزات کمک توانبخشی را به میزان 100درصد افزایش داده است و امیدواریم با اختصاص اعتبار خواسته شده، بتوانیم این بحران را پشت سر بگذاریم. در تأمین اعتبارات وسایل کمک توانبخشی، هر یک از انواع معلولیت ها سهمیه جداگانه ای دارند که متناسب با درصد جمعیت کل افراد دارای معلولیت است. با توجه به ارز بر بودن تجهیزات با تکنولوژی های روز دنیا، سازمان بهزیستی امیدوار است با تکیه بر دانش ملی و استفاده از توان شرکت های دانش بنیان، بتوان برخی از این اقلام را در داخل کشور تولید کرد و با مذاکره با برخی از بانک ها، بتوان تسهیلات لازم را برای شرکت های دانش بنیان و همچنین کاربران نیازمند به تجهیزات های تک فراهم کرد.
سؤال 5- با توجه به تأسیس یک شبکه ملی برای نابینایان توسط بهزیستی از سال 99 تاکنون، چه برنامه ای برای حمایت از این شبکه دارید؟ چه امکاناتی را می توانید در اختیار این مجموعه قرار دهید؟
پاسخ: شبکه های ملی افراد دارای معلولیت بر اساس قانون حمایت از معلولان و با هدف مشارکت فعالانه این شبکه ها در حوزه تصمیم سازی و اجرای برنامه های مرتبط با افراد معلول تأسیس شده است. سازمان بهزیستی کشور با درک اهمیت استفاده از نخبگان نابینا و کم بینا در قالب شبکه ملی تشکل های افراد دارای معلولیت بینایی، همواره در تلاش است تا در تمامی برنامه ها و اقدامات خود به ویژه در تدوین و اجرای برنامه های توانمندسازی، توانبخشی مبتنی بر جامعه و دسترس پذیری و فراگیرسازی امکانات، زمینه حضور و مشارکت فعالانه شبکه های نابینایان و انجمن های زیر مجموعه آن را در این برنامه ها فراهم کند. چنانکه تاکنون نشست های متعددی با حضور نمایندگان این شبکه و انجمن های زیرمجموعه آن جهت رایزنی پیرامون مسائل مختلف تشکیل شده است.
سؤال 6- با توجه به افزایش هزینه ها، بودجه پیش بینی شده برای مراکز نگهداری به چه میزان قرار است افزایش یابد؟
پاسخ: افزایش بر اساس مصوبه دولت است؛ اما به دلیل محدودیت اعتبارات، مابه التفاوت هفت ماه این مراکز پرداخت نشده است.
سؤال 7- یکی از سؤالات مخاطبان نسل مانا، میزان پرداخت مستمری ها برای سال 1402 است. مستمری خانوارهای مختلف افراد دارای معلولیت چه میزان قرار است افزایش یابد؟ آیا پشت نوبتی ها برای سال آینده در صف پرداخت مستمری قرار می گیرند؟
پاسخ: در لایحه بودجه سال 1402 درخواست سازمان در ارتباط با پرداخت مستمری ها، متناسب با میزان تورم و سطح رفاه مددجویان پیشنهاد شده است؛ اما درنهایت تصمیم گیری بر اساس میزان تخصیص اعتبار و مصوبه هیئت دولت خواهد بود. 96هزار نفر از افراد پشت نوبت مستقر در دهک های درآمدی پایین، در بهمن و اسفند ماه سال جاری تحت پوشش مستمری قرار گرفته اند و در صورت تخصیص اعتبارات لازم، تمام پشت نوبتی های مستمری برای سال آینده در صف پرداخت قرار خواهند گرفت.
سؤال 8- رویکرد شما در ارتباط با سازمان های مردم نهاد و همکاری آنها با بخش های مختلف بهزیستی چگونه است؟ با چه سازوکاری می خواهید از ظرفیت های آنها استفاده کنید؟
پاسخ: در حال حاضر بسیاری از اندیشمندان و نخبگان نابینا و کم بینا در قلمرو سازمان های مردمی به عنوان بازوهای اجرایی سازمان بهزیستی عمل می کنند و در بسیاری از زمینه ها توانسته اند به تعامل هرچه بهتر این سازمان و سایر دستگاه های اجرایی کمک نمایند. به طور کلی تعامل سازمان بهزیستی با انجمن های مذکور در سه بعد شکل گرفته است.
الف- مشارکت در تصمیمات، تدوین و اجرای برنامه هایی که طی نشست های مشترک و اخذ نظرات کارشناسان صورت می گیرد؛
ب- کمک به تعاملات بین بخشی سازمان با سایر دستگاه های اجرایی که در این بخش انجمن ها با عنوان نماینده مشترک سازمان و جامعه هدف با دستگاه ها رایزنی می کنند؛
ج – اتخاذ نقش نظارتی این انجمن ها با رصد برنامه های سازمان و سایر دستگاه ها. انجمن ها نظرات و پیشنهادات خود را به دفاتر تخصصی و کمیته هماهنگی و نظارت بر اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان منعکس می کنند.
سؤال 9- تاکنون چه اقداماتی را برای رفع تبعیض عدم اعطای پلاک ویژه به نابینایان انجام داده اید و سازمان در زمینه ایاب و ذهاب مددجویان چه برنامه ای دارد؟
پاسخ: بهزیستی همواره بر این نکته تأکید کرده است که تمامی افراد واجد شرایط که به نحوی از مشارکت فعالانه در جامعه بهره مند هستند، بتوانند از این امتیاز استفاده کنند؛ لیکن بر اساس دستور العمل معاونت فراجا، تنها افراد دارای معلولیت های جسمی متوسط، شدید و خیلی شدید و معلولان ذهنی شدید و خیلی شدید می توانند از این امتیاز بهره مند شوند. دفتر توانمندسازی معلولان در تلاش است تا از طریق رایزنی با پلیس راهور فراجا، امکان استفاده افراد نابینا و کم بینا را نیز از این امتیاز فراهم کند. تاکنون پیگیری های این معاونت به اخذ پاسخ مشخص از سوی پلیس راهور منتج نشده است.
سؤال 10- دلیل تأخیر در صدور کارت معلولیت برای برخی از مددجویان چیست؟ بسیاری از مددجویان مدت ها است که اعتبار کارت معلولیتشان به پایان رسیده و در صف صدور کارت جدید قرار دارند.
پاسخ: در سال جاری در برخی از استان ها دستگاه پرینت کارت دچار استهلاک شده و امکان چاپ کارت میسر نبود. در طی ماه جاری با تأمین اعتبار خرید دستگاه مورد نظر، این مشکل مرتفع گردید.
سؤال 11- با توجه به سخنان رئیس جمهور به مناسبت روز جهانی معلولان در سال جاری، برنامه شما در زمینه اشتغال و توانمندسازی اعضای جامعه هدف چه مواردی را شامل می شود؟ آیا در این زمینه با سازمان فنی و حرفه ای همکاری دارید؟ میزان وام خود اشتغالی برای سال آینده به چه میزان پیش بینی شده است؟
پاسخ: با توجه به سخنان رئیس جمهور به مناسبت روز جهانی معلولان در زمینه اشتغال، این حوزه برنامه ریزی برای آموزش های مهارتی و آماده سازی شغل را بر عهده دارد و در ادامه، این امر از طریق دبیرخانه اشتغال و کارآفرینی پیگیری می شود.
سؤال 12: برنامه های بهزیستی برای تقویت خط بریل به عنوان یک عنصر حیاتی برای نابینایان چگونه است؟ چه حمایت هایی از توسعه کتب و نشریات به خط بریل در ایران برای آسیب دیدگان بینایی به عمل آورده اید؟
پاسخ: سازمان بهزیستی کشور در رابطه با توسعه خط بریل اقدامات ذیل را انجام می دهد:
الف- تدوین کتب و منابع علمی به خط بریل در مرکز رودکی که تاکنون چندین هزار جلد کتاب بریل در رشته های مختلف با استفاده از ظرفیت های مرکز رودکی چاپ شده و در اختیار نابینایان سراسر کشور قرار گرفته است.
ب- آموزش خط بریل در مراکز توانبخشی به افراد نابینا و کم بینا که این آموزش ها به ویژه در مرکز دولتی (خزانه تهران) و انجمن های زیرمجموعه در حال انجام است.
ج- تدوین منابع آموزشی در ارتباط با نحوۀ تدریس خط بریل که این مهم توسط سازمان بهزیستی، سازمان آموزش و پرورش استثنایی و انجمن های غیردولتی صورت گرفته است.
نبود اشراف کافی به مسائل توانبخشی نابینایان
سال های سال است سازمان بهزیستی از فقدان حضور افراد خبره و متخصص رنج می برد. عمده افرادی که در سال های اخیر در سمت معاونت یا مدیرکلی بهزیستی کشور منصوب شده اند، جملگی فاقد دانش تخصصی در آن حوزه هستند. یکی از این معاونت ها که در سال های اخیر به خاطر نبود مدیران مجرب دچار آسیب جدی شده، معاونت توانبخشی است که دست بر قضا، یکی از مهمترین و تخصصی ترین معاونت های سازمان در حوزه معلولان محسوب می شود. چنانچه از پاسخ های ارسالی برمی آید، نبود نگاه تخصصی و غیر کارشناسی در موارد مطروحه مشهود است که در ادامه برخی از این موارد را از نظر خواهیم گذراند.
با نرم افزار های گویاساز و بازنشر کتب صوتی مشکلات مراکز توانبخشی نابینایان برطرف نمی شود
در سال های اخیر، یکی از مهمترین چالش های حوزه توانبخشی نابینایان افول مراکز توانبخشی و بعضاً انحلال این مراکز است که از جمله آنها می توان به مرکز ابابصیر و هفت تیر در اصفهان، مرکز خزانه و رودکی در تهران و مرکز شهید جلیلیان در مشهد اشاره کرد. بسیاری از این مراکز با مستهلک شدن و فرسودگی سخت افزار های ویژه نابینایان، عدم احیای چارت نیروی انسانی، عدم برگزاری کارگاه های تخصصی و مشکلات فراوان دیگری رو به رو هستند. تقلیل دادن چالش های این مراکز به نداشتن نرم افزار های گویا یا تولید کتاب صوتی برای تقویت آنها تصوری اشتباه از واقعیت موجود و شرایط فعلی این مراکز است. طبیعتاً مادامی که درباره فعالیت های این مراکز گزارش های اغراق آمیز و نگرش های ناصحیح ارائه شود، حتی اگر اراده ای برای رفع مشکلات این مراکز وجود داشته باشد، به علت نظرات غیر کارشناسی به سرمنزل مقصود نخواهیم رسید.
تأخیر در پرداخت شهریه دانشگاه ها را بر گردن دانشجوی معلول نیندازید
در ابتدای دهه نود شمسی یکی از اقدامات خوبی که توسط سازمان بهزیستی صورت گرفت، امضای تفاهم نامه میان این سازمان با دانشگاه آزاد بود. با توجه به اینکه طبق قانون، بهزیستی موظف به پرداخت شهریه های دانشجویان معلول است، طبق تفاهم نامه این سازمان با دانشگاه آزاد که به مدت پنج سال اعتبار داشت، شهریه دانشگاه دیگر از دانشجو اخذ نمی شد و در ارتباط با مسائل مالی بهزیستی مستقیماً با دانشگاه آزاد طرف حساب بود. امضای این تفاهم نامه دغدغه پرداخت شهریه های دانشگاه آزاد از سوی دانشجویان و خانواده های آنها را کاملاً برطرف کرده بود؛ اما چندین سال است که مجدداً ابتدا دانشجوی معلول شهریه را پرداخت می کند و سپس هزینه آن از سوی بهزیستی برای فرد دارای معلولیت واریز می شود. به علت کمبود اعتبارات و عدم پرداخت معوقات بهزیستی از سوی دولت، حدود دو ترم است که شهریه بسیاری از دانشجویان معلول از سوی بهزیستی به صورت سیستماتیک پرداخت نشده است. لذا عدم بارگذاری مستندات مربوط در سامانه دانشجویی از سوی مددجویان سازمان، صرفاً فرافکنی و فرار رو به جلو است. البته تأخیر در پرداخت شهریه ها برای برخی از دانشجویان بنا به گزارش های ارسالی محدود به یک ترم و برای برخی دیگر دو ترم است.
آشفته بازار تأمین تجهیزات توانبخشی همچنان ادامه دارد
یکی دیگر از چالش های جدی معاونت توانبخشی در سال های اخیر، تأمین نشدن تجهیزات کمک توانبخشی و توزیع نامناسب آنها در سطح کشور است. چهار معاون توانبخشی آمدند و رفتند و همگی قول تدوین یک شیوه نامه مشخص برای تجهیزات را دادند؛ اما همچنان در بر همان پاشنه می چرخد. آنچه که مسلم است، با بودجه های محدود فعلی و افزایش افسار گسیخته قیمت تجهیزات توانبخشی ویژه معلولان، سازمان بهزیستی به هیچ عنوان نمی تواند بر این مشکلات غلبه کند. تخصیص بودجه ها به استان ها و توزیع آن در شهرستان ها باعث شده خرید بسیاری از تجهیزات عملاً غیر ممکن و از دسترس مددجویان خارج شود. تصمیمات سلیقه ای مددکاران در استان های مختلف و اشراف ناکافی آنها به تجهیزات روز دنیا، یکی دیگر از آسیب های جدی در حوزه تجهیزات توانبخشی است. استفاده از تجارب کشورهای توسعه یافته در این ارتباط تنها راه حل موجود است که تشریح آن از حوصله این یادداشت خارج است. صرفاً برای یادآوری می توان به این نکته بسنده کرد که در بسیاری کشور ها، ارتباط مؤثری میان نهاد های حمایتی و بانک ها برقرار است و تجهیزات توانبخشی گران قیمت به این شکل در اختیار افراد قرار می گیرند که بخشی از هزینه را کاربر به عهده می گیرد و سایر هزینه ها را نهاد حمایتی و بانک تأمین می کنند و باز پرداختِ سهم بانک هم در اقساط بلند مدت سه تا پنج ساله و با سودی منطقی، بر عهده فرد معلول خواهد بود.
افزایش مستمری به میزان تورم مشکلات اقتصادی معلولان را حل نمی کند
هدف از پرداخت مستمری به مددجویان، رفع بخشی از مشکلات اقتصادی این قشر است؛ اما پر واضح است که میزان مستمری 546 هزار تومانی فعلی که کمی بیشتر از قیمت یک کیلوگرم گوشت گرم است، در شرایط فعلی معادل هیچ است. اگر قرار باشد مستمری حتی به اندازه تورم اعلامی سالانه بانک مرکزی که به میزان 6/43درصد است افزایش یابد، حدود 785 هزار تومان می شود که باز هم دردی را دوا نخواهد کرد. هر چند شنیده ها حاکی از افزایش 20درصدی مستمری ها برای سال آینده است و این در حالی است که طبق مصوبه مجلس، مستمری افراد تحت پوشش سازمان های حمایتی باید ۴۰درصد افزایش یابد. نکته جالب توجه در پاسخ معاونت توانبخشی اما پیشنهاد سازمان برای پرداخت مستمری با شاخصه سطح رفاه معلولان است که تاکنون چنین معیاری مطرح نبوده و پرداخت مستمری ها صرفاً بر اساس بعد خانوار ها از یک نفره تا پنج نفره اعمال می شده است. به علت نداشتن بانک جامع اطلاعاتی، پرداخت مستمری با شاخص سطح رفاه خانوار هرچند عادلانه تر به نظر می رسد؛ اما به دلیل شرایط متفاوت گروه های مختلف معلولیتی و نیاز ها و هزینه های تحمیلی به هر قشر، نهایتاً نمی توان معیار دقیق تری را جایگزین پرداخت بر اساس بعد خانوار افراد دارای معلولیت کرد.
مخلص کلام آنکه پرداختن به مسائل و مشکلات مربوط به معاونت توانبخشی و ارزیابی چالش های آن بسیار متعدد است و به علت محدودیت چاپ بریل، بیش از این نمی توان به آن پرداخت. تحلیل سایر مسائل مطروحه در این یادداشت را به فرصت دیگری واگذار می کنیم.