نویسنده: Merry-Noel Chamberlain
منبع نسخه ی انگلیسی: Future Reflection
مترجم: محسن غلامی
منبع نسخه ی ترجمه شده: محله ی نابینایان
یادداشت سردبیر
مری‌نوئل چمبرلین معلم دانش‌آموزان دارای آسیب بینایی “TVI” و مربی تحرک و جهت‌یابی “O&M” واقع در شهر اوماها “Omaha” در ایالت نِبراسکا “Nebraska” می باشد. او به تازگی مدرک دکترای آموزش را از دانشگاه کانکوردیا “Concordia” دریافت کرده است. مقالاتش اغلب در نشریه آینده منعطف “Future Reflections” به چشم می خورد.
وقتی مشغول تحقیق برای رساله دکتری ام بودم، به مقاله ای جالب با این عنوان بر‌خوردم. “کودک نابینای پیش‌دبستانی میتواند استفاده کننده‌ی عصا باشد.” (نوشته شده توسط آر. ال. پاگراند “R. L. Pogrund” و اس. جی. روزِن “S. J. Rosen” در سال 1989.)
این مقاله در نشریه “کم‌بینایی و نابینایی”، زمانی که میان مربیان تحرک و جهت‌یابی راجع به بهترین زمان معرفی عصا به کودک نابینا بحث شدیدی برقرار بود، مورد توجه قرار گرفت. از آنجایی که این مقاله سرشار از اطلاعات کاربردی بدون محدودیت زمانی می باشد، من این مقاله مروری را گردآوری کردم تا نظریات آن را به والدین کودکان نابینای امروزی اعم از پیش‌دبستانی و غیر آن انتقال دهم.
اول از همه پاگراند و روزن می گویند: “مجموعه رو به افزایشی از شواهد روایی در زمینه تحرک و جهت‌یابی حاکی از آن است که آموزش زود‌هنگام استفاده از عصا میتواند نتایج بسیار مثبتی برای کودک نابینای پیش‌دبستانی به همراه داشته باشد.” (ص. 438)
من معتقدم در سال 2019 این عبارت به همان اندازه ای که 30 سال قبل دارای اعتبار بود معتبر است. حتی امروزه هم نابینایان پیش‌دبستانی زیادی طبق روال توسط بزرگسالان راهنمایی یا جابجا می شوند. در حقیقت این مقاله لبریز از نقل قول های اساسی می باشد و من نمیتوانم نظرات نویسنده را بهتر از خودش بیان کنم.
نقل قول های مهم یافت شده در این مقاله
“هدف تحرک و جهت‌یابی این است تا دستیابی به استقلال فردی را به بیشترین میزان ممکن تسهیل نماید.” (ص. 435)
“به کارگیری زود‌هنگام تحرک و جهت‌یابی ضروریست.” [برای کودکان پیش‌دبستانی] (فِرِل “Ferrell”، 1979) “و موارد بسیاریست که کودک نابینا باید بیاموزد تا به حرکت کردنی مستقلانه، ایمن، پر‌بازده و موزون دست پیدا کند.” (ص. 431)
“زمانی که سلسله اصول تحرک و جهت‌یابی اولیه طراحی می شد، به توسعه و نیاز های کودکان نابینا هیچ تفکر و توجهی اختصاص پیدا نکرد.” [در خلال جنگ جهانی دوم و سال های پس از آن] (ص. 431)
“عصا محتمل ترین وسیله حرکتیست که کودک نابینای پسر یا دختر در طول عمرش از آن استفاده خواهد کرد.” (ص. 432)
“از آنجایی که عصا محیط را کاوش می کند، بخشی افزوده شده به دست محسوب می شود.” (ص. 434)
“اگر نابینایان پیش‌دبستانی تنها با راهنماهای بینا یا با استفاده از مهارت های ساده همراه با حفظ کردن مسیر های حرکت به گشت و گذار بپردازند، فرصت های کمی برای کاوش محیط خواهند داشت.” (ص. 434)
“به احتمال بسیار زیاد با استفاده از عصا به عنوان ابزاری جهت تسهیل حرکت ایمن‌تر، کودکان بیشتر علاقه‌مند و مایل خواهند بود تا محیط پیرامونشان را کاوش کنند.” (ص. 434)
“روشی که کودکان با دنیا آشنا می شوند از طریق تعامل با آن است.” (هِیزِن) “Hazen”، 1982; (هِرمَن) “Herman”، (کالکِر) “Kolker” و (شاو) “Shaw”، 1982, (ص. 434)
“یکی از “فواید بالقوه استفاده از عصا برای کودکان دارای آسیب بینایی شدید این است تا به همسالان و بزرگسالان بینا نشان دهند کودک دارای مشکل بیناییست. در نتیجه کودک از برچسب خوردن به عنوان دست و پا چلفتی و عجیب و غریب در امان می ماند. شخص دارای آسیب بینایی برچسبیست که فرد تا پایان عمرش با آن زندگی خواهد کرد. عصا به آسانی برای دیگران این مسأله را توضیح میدهد.” (ص. 435)
پیش‌نیازها و استفاده از اسباب بازیهای مبتنی بر هل دادن به عنوان عصای تمرینی
بسیاری از مربیان معتقدند مهارت های تعامل با راهنمای انسانی پیش‌نیازی برای یادگیری استفاده صحیح از عصا می باشد. با این وجود پاگراند و روزن استدلال می کنند این مسأله درست نیست. آنها می گویند سطح بالایی “از آگاهی بدنی، محیطی و درک فضا، پیش‌نیازهای یادگیری استفاده از عصای سفید واقعی نیست. (ص. 436)
علاوه بر این، استفاده طولانی مدت از اسباب بازیهای مبتنی بر هل دادن، انتقال شخص را به استفاده از عصا به عنوان ابزار اصلی جهت‌یابی با مشکل روبرو می سازد. گاهی از اسباب بازیهای هل دهنده ای مثل سبدهای خرید اسباب بازی و حلقه هولاهوپ برای آموزش مفهوم حرکت کردن یا گشتن استفاده شده است و آنها هنگام بازی بسیار فوق العاده هستند. با این وجود این وسایل نمیتواند همیشه همراه کودک باشد. پاگراند و روزن به این نکته اشاره می کنند که این اسباب‌بازی ها، بیش از میزان ضرورت، کودک را در برابر محیط محافظت می کنند و اسباب بازیهای مبتنی بر هل دادن، بازخوردهای صوتی و لمسی را که برای تشخیص ساختار ها و موانع گوناگون موجود در محیط مفید می باشند، در اختیار کودک قرار نمی دهند. (ص. 432)
قواعد ایمنی عصا
سی سال پیش پاگراند و روزن گفتند کودکان پیش‌دبستانی زمانی که به سمت جلو حرکت می کنند، باید همیشه نوک عصا را روی زمین و جلوی بدن نگه دارند. با این همه میخواهم اضافه کنم ممکن است نگه داشتن همیشگی نوک عصا روی زمین برای کودکان پیش‌دبستانی دشوار باشد. چرا که اصولا آنها ذاتا بازیگوشند و میخواهند با هر وسیله ای که در دست دارند محیط را بگردند. پیش‌دبستانی ها اغلب پیش از اینکه نوشتن حروف را یاد بگیرند با مداد صفحه را خط خطی می کنند. دقیقا به همین شکل کودکان نابینای پیش‌دبستانی نیز برای این که کشف کنند عصا چه کار هایی را میتواند انجام دهد، با آن بازی میکنند. آنها عصا را تکان تکان می دهند، به هوا می برند یا حتی به دنبال خودشان می کشند. این رفتار برای کودکانی در این سن کاملاً طبیعیست. ما نمیتوانیم از کودکان سه و چهار ساله توقع داشته باشیم عصا را به طرز صحیح در دست بگیرند و پیوسته آن را روی زمین نگه دارند. اما میتوانیم بارها و بارها تشویقشان کنیم این کار را دقیقاً همان‌طور که پاگراند و روزن سی سال قبل پیشنهاد کرده بودند، انجام دهند.
بحث های تاریخی
ناگفته واضح است که میان مربیان تحرک و جهت‌یابی سنتی و غیر سنتی پیوسته مجادله ای برقرار بوده است. این مقاله این موضوع را آشکار می سازد که این مباحثه سی سال پیش هم زنده بوده و امروزه نیز همچنان پا‌برجا می باشد. نظریه پاگراند و روزن در مقایسه با شیوه تفکری نوین به این صورت در جدول زیر نشان داده شده است.
افکار قدیمی افکار نو
پیش‌دبستانی ها باید پیش از آن که با عصا آشنا شوند، مهارت های مقدماتی عصا را یاد بگیرند. این مهارت ها شامل تعامل با راهنمای بینا، جمع‌آوری اطلاعات، تکنیک های ایمنی و توازن و از این دست می باشد. اصطلاح مقدمات استفاده از عصا عبارتی نابجاست و بسیاری از مربیان تحرک و جهت‌یابی احساس می کنند این اصطلاح باید به مهارت های پایه تغییر پیدا کند. مهارت هایی که دستور العمل های آن چه با عصا و چه بدون آن قابل استفاده است. اصطلاح مقدمات استفاده از عصا این مفهوم را میرساند که کودک باید پیش از آشنایی با عصای واقعی به این مهارت ها مسلط شود. این به این معناست که کودک برای دریافت اولین عصایش احتمالا باید بالای هشت سال سن داشته باشد.
پیش‌دبستانی ها پیش از هشت‌سالگی از نظر جسمی، شناختی و اجتماعی برای استفاده از عصا آمادگی ندارند. “بخش زیادی از کم تحرکی که در کودکان نابینا دیده می شود، به علت خجالت از تمایل طبیعی شان نسبت به حرکت کردن است تا نداشتن انگیزه برای حرکت.” (ص. 431)
کودکان پیش دبستانی کنترل حرکتی و هماهنگی برای استفاده از عصا را ندارند. بنابراین از نظر جسمی برای استفاده از عصا آماده نیستند. “نگه داشتن عصا نیازمند کنترل حرکتی فوق العاده ای نیست… همزمان با این که این کار احتیاجی به مقدار قابل توجهی از “کنترل حرکتی یا رشد عضلانی ندارد، عصا همچنان به عنوان سپر و کاوشگر در برابر کودک عمل می کند.” (ص 432)
کودکان پیش‌دبستانی نیازی به استفاده از عصا در محیط های آشنا مانند خانه، حیاط، کلاس درس، زمین بازی، مدرسه و غیره ندارند. “محیط ها در حال تغییر هستند. مهم نیست کودک چقدر جهت‌یابی خوبی داشته باشد یا اینکه به چه دقتی از مهارت های پایه در محیط های دیگر استفاده میکند، به طور قطع در این دنیای پیوسته در حال دگرگونی ناگهان پایش به چیزی گیر خواهد کرد یا به وسیله ای برخورد خواهد داشت.” (ص. 432)
چون کودکان پیش‌دبستانی برای استفاده از وسایل خطرناک به اندازه کافی بالغ نیستند، با عصایشان به دیگر دانش‌آموزان آسیب خواهند رساند. “کودک از بازی با انواع اسباب‌بازی مانند کامیون فلزی، چوب‌دستی و اسباب بازیهایی شبیه عصا… منع نمی شود. هرچند اگر به طریقه نا‌مناسبی استفاده شود، ممکن است برای سایرین خطرناک باشد. مقررات پایه‌ای ایمنی ضروری هستند. چون اگر تبعیت نشوند، عواقب خاص خودش را دارد. اگر این قواعد را به خوبی به کودک آموزش دهند و برایشان جا بیندازند، کسی نمیتواند فرض را بر این بگذارد که کودک نمیتواند آنها را یاد بگیرد.” (ص.432)
کودکان پیش‌دبستانی به تدریج عادت های اشتباهی را در استفاده از عصا شکل خواهند داد که بعداً تغییر آنها دشوار است. “آیا ما فقط به این خاطر که کودکان مداد شمعی یا مداد عادی را نمیتوانند درست در دست بگیرند یا حروف درستی را با آن بنویسند، از دادن آن برای نوشتن به کودک خود داری می کنیم؟ آیا ما صرفا به دلیل این که آنها نمیتوانند وسایل غذا خوری را به درستی بگیرند و از آنها استفاده کنند، از دادن قاشق و چنگال به آنها امتناع می کنیم؟ این مورد نابجاست و با رشد طبیعی کودک و الگو های عادی یادگیری همخوانی ندارد که برای تعامل با نوشت افزارها یا وسایل غذاخوری صبر کنیم تا کودک تمامی موارد اعم از هماهنگی، کنترل حرکتی و نیروی لازم را برای انجام بی عیب و نقص یک مهارت داشته باشد.” (ص. 432-433)
آثار راه رفتن زود هنگام با عصا
آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده اید چقدر ژست کودک پیش‌دبستانی تحت تأثیر استفاده نکردن از عصا می باشد؟ اصلاح الگو های غلط بدنی مانند شانه های گرد شده، عقب رفتگی بدن، جلو افتادگی سر و گودی بیش از حد کمر و همچنین الگو های نادرست راه رفتن مثل کشیدن پا بر روی زمین وقتی کودک به سنین بالاتر برسد، دشوار می باشد. پاگراند و روزن اینگونه راجع به اثرات کوتاه مدت و بلند مدت استفاده از عصا بر روی طرز راه رفتن بحث می کنند. (ص. 433)
الگو های راه رفتن کودکان بینا و نابینا شبیه به هم هستند.
طرز راه رفتن متداول برای کودکان شامل قدم های کوتاه، نبود حرکت متقابل دست ها و بیرون گذاشتن پنجه های پا می گردد (مکگون “Macgowan”، 1983; میلر “Miller”، 1967; روزن، 1986).
استفاده از عصا به کودک نابینا اجازه می دهد تا “الگو های راه رفتن در آنها به همان شیوه و به همان سرعت کودکان بینا به بلوغ برسد.”
بدون استفاده از عصا احتمال دارد کودک پاهایش را به زمین بکشد یا بکوبد تا هنگام برخورد با اشیاء، از شدت اثر آن بکاهد.
مشکلات حرکتی و الگو های غیر عادی راه رفتن، رفتار هایی درونی شده میباشند که در اثر تلاش برای حفظ جهت و تعادل هنگام حرکت، شکل گرفته اند.
اثر بر تحرک
پاگراند و روزن به سراغ توضیح راجع به مشکلات مرتبط با تحرک محدود در کودکان نابینا و اثرات مثبتی که استفاده زود‌هنگام از عصا به ارمغان می آورد، می روند. (ص. 434):
کودکان نابینای پیش‌دبستانی بعد از چندین بار تجربه ناخوشایند از تعامل با محیط، یاد می گیرند اگر یک جا بمانند، امنیت بیشتری دارند. مگر اینکه شخص دیگری آنها را همراهی کند و از این طریق نوعی احساس آسودگی خاطر برایشان شکل می گیرد.
راه رفتن بدون عصا در محیط باعث نمی‌شود اعتماد به نفس شخص در رفت و آمد بهبود یابد.
وقتی نیاز طبیعی برای تحریک دهلیزی “بخشی از مغز که وظیفه بررسی حرکت، تعادل و غیره را به عهده دارد” برآورده نگردد، فرد به اعمال خود‌تحریکی از قبیل تکان تکان دادن بدن یا حرکت سر به طرفین روی می آورد.
“تمامی مطالعات موجود درباره راه رفتن زود‌هنگام بیان می کنند، هرچه کودکان نابینا بیشتر تحرک داشته باشند، کش‌سانی عضلاتشان بهتر رشد می کند و ساختار دهلیزی شان تحریک می گردد.” (ایرز “Ayres”، 1979; پالیزسی “Palazesi”، 1986)
کاهش ترس از راه رفتن در نتیجه استفاده از عصا، به کودک انگیزه خواهد داد تا بیشتر در محیط حرکت کند.
اگر کودک پیش‌دبستانی هنگام حرکت در محیط از عصا برای حفاظت استفاده کند، چون کودک در کل بیشتر فعال می باشد، احتمالاً احساس نیاز شدید به ایجاد رفتار های نادرست متعدد را در خود نخواهد داشت.
اثر بر کاوش محیطی و رشد مفهومی
“اگر کودک پیش‌دبستانی تنها به کمک راهنمای بینا رفت‌وآمد کند، فرصت های کمی برای کاوش محیطی برایش وجود خواهد داشت.” (ص. 434):
به احتمال بسیار زیاد با استفاده از عصا به عنوان ابزاری جهت تسهیل حرکت ایمن‌تر، کودکان بیشتر علاقه‌مند و مایل خواهند بود تا محیط پیرامونشان را کاوش کنند.
“روشی که کودکان با دنیا آشنا می شوند از طریق تعامل با آن است.” (هیزن، 1982; هرمن، کالکر و شاو، 1982)
“کودک باید پیش از حرکت به سمت سطوح بالاتر شناختی، احساس ایمنی داشته باشد.” (مازلو “Maslow”، 1954)
“کم تحرکی و عدم حس کنجکاوی که اغلب در کودکان نابینا دیده می شود، میتواند در اثر ترسشان از حرکت کردن و نتیجه آن یعنی بی انگیزگی برای گشتن در محیط پیرامونشان باشد.” (بِرلینگام “Burlingham”، 1965)
“تعامل محدود با جهان منجر به شناخت کمتر نسبت به محیط می گردد. چنین شناختی یکی از اجزای مهم رشد مفهومی بهینه می باشد.” (هیل “Hill” و سایرین، 1984)
اثر بر گرایش خانواده، خود کودک، همسالان و اهل فن به سمت پذیرش عصا
به چندین دلیل معمولا آشنا ساختن کودکان، خانواده ها و هم مدرسه ای هایشان با عصا در سنین پایین آسان تر می باشد. (ص. 434):
مهد کودک ها اغلب نسبت به قبول کردن کودکی که از عصا استفاده می کند، پذیرا و دارای دید مثبتی هستند. کارکنان مهد به محض این که تشخیص دهند عصا به عنوان محافظ و کاوشگر، در محافظت و هشدار دادن به کودک کمک می کند، آنها نیز فوایدش را تصدیق می کنند.
به طور کلی کودکان پیش‌دبستانی دغدغه ای نسبت به نگرش هم سن و سالان شان به عصا ندارند. همکلاسی های مهد معمولا نسبت به همکلاسی های دوران متوسطه اول و دوم پذیرا تر می باشند.
بعد از دوران مهد وقتی معرفی عصا پیشنهاد می گردد، غالباً مقاومتی از طرف کودک نابینا و اعضای خانواده اش دیده می شود. علیرغم نگرانی های امنیتی و نداشتن کارایی و وقار که نتیجه عدم استفاده از عصا می باشد، کودک و خانواده به این موضوع عادت کرده اند.
بعضی والدین، کودکان و اعضای جامعه، عصا را به عنوان نماد منفی نابینایی به حساب می آورند. “یک بار که از عصا استفاده شود، نابینایی را دیگر نمیتوان انکار کرد.” (ویر “Wier”، 1988)
وقتی کودک پیش‌دبستانی از عصا استفاده کند، والدین شاهد آزادی حرکت کودک و امنیتی که عصا برای کودکشان به همراه می آورد خواهند بود. به همین خاطر آنها به رویکرد مثبت تری نسبت به عصا دست پیدا می کنند.
عصا به عنوان بخش جدایی ناپذیر و طبیعی از عملکرد کودک در محیط مهد و خانه تبدیل می گردد.
به دلیل اینکه ایمنی مهد ها ارتقا یافته است، ممکن است مدیران، معلمین آموزش عادی، و سایر کارکنان، نسبت به داشتن کودک نابینا در مهدشان پذیرا تر باشند.
اثر بر اعتماد به نفس و استقلال
ناتوانی آموزشی زمانی اتفاق می افتد که بخش زیادی از زندگی کودک پیش‌دبستانی توسط دیگران کنترل شود و منجر به کم تحرکی و نداشتن حرکت هدفمند گردد. (ص. 435):
“با استفاده از عصا، کودک نابینا دارای زمینه ای می گردد که مجبور نیست در آن خیلی وابسته به دیگران باشد و از این جهت درجه ای از استقلال و کنترل دنیای خود را تجربه می کند. از طریق همین حس کنترل، لیاقتی شکل می گیرد که عزت نفس و اعتماد به نفس بالاتری را به همراه می آورد.” (اِستاتلَند “Stotland” و کانُن “Canon”، 1972; هیل و پاندر “Ponder”، 1977; هیل و سایرین، 1984)
هرچه کودکان پیش‌دبستانی بیشتر بتوانند با محیط ارتباط برقرار کنند، سطح عزت نفس شان بالا تر می رود. برای اطمینان از این که این عزت نفس توسعه پیدا کند، لازم است احساس استقلال فرد در خلال دوران مهد کودک افزایش یابد. کودک پیش‌دبستانی که مجبور نیست همیشه با یک راهنمای بینا به جایی برود و کسی که میتواند با استفاده از مهارت های پایه ای، رفت و آمد هایش را به محدوده ای فراتر از مسیر های از قبل حفظ شده گسترش دهد، مستقل تر است و احساس اعتماد به نفس بیشتری دارد. وقتی کودک با استفاده از عصا در محیط آزادانه حرکت می کند، دیگران نیز او را به عنوان فردی با کفایت بیشتر و وابستگی کمتر خواهند دید و از آن به بعد با احترام بیشتری با او رفتار خواهند کرد.
شاید استفاده زود‌هنگام از عصا عاملی بسیار مهم در مختل کردن چرخه ناتوانی آموزشی باشد.
اثر بر تحرک کودکان کم‌بینا
همانند کودکان دارای بینایی ناچیز که عرفاً نابینا به حساب می آیند، کودکانی نیز که دارای بینایی کم اما مؤثر هستند می توانند از استفاده زود هنگام از عصا بهره مند شوند. (ص. 435):
اگر کودک با تردید و غیر ایمن راه می رود ، بدون کارایی یا غیر موزون حرکت می کند، استفاده از عصا میتواند اجازه دهد تا باقیمانده بینایی اش را به جای کنترل محتاطانه زمین درست جلوی پاهایش، برای اهدافی نظیر بررسی محیط یا پیدا کردن نشانه های بصری به کار ببرد.
عصا امنیت لازم را برای بهبود حرکت آزادانه در محیط فراهم می سازد.
ایده هایی راجع به معرفی عصا
این مقاله سی سال پیش دقیقا به همان اندازه ای که آن روزها اعتبار داشت، امروزه معتبر می باشد. امیدوارم به جای این که والدین و متخصصین سی سال پس از امروز به گذشته نگاه کنند و به این نتیجه برسند که تا آن زمان هیچ چیز تغییر نکرده است، همگی ما این مقاله را بازبینی کنیم و به حرکت رو به جلوی خود ادامه دهیم. ما برای این که فرصتی را برای مبارزه در اختیار کودکان پیش‌دبستانی مان قرار دهیم تا به افرادی مستقل در رفت و آمد تبدیل شوند، باید خیلی زود اقدام کنیم. در اینجا برخی نظریات نهایی آورده می شود:
اگرچه کودکان پیش‌دبستانی به مهارت های حرکتی اولیه نیاز دارند تا عصا را در دست بگیرند و مستقلانه حرکت کنند، اولین قدم طبیعی این است که به کودک اجازه داده شود با عصا محیط را آزادانه بگردد.
عصا میتواند به عنوان سپر برای محافظت استفاده شود و در این فرایند مسأله علت و معلول را آموزش می بیند. مهارت را شکل دهید و برای مسلط شدن به آن، زمان در اختیار کودک بگذارید. “شکل‌دهی، روندی برای بهبود مهارت ها به آهستگی و به مرور زمان، همراه با تقویت آنها برای نزدیک شدن لحظه به لحظه به مهارت های مورد نظر می باشد.” (ص. 435)
نیازی نیست همزمان روی همه موارد کار شود. مهارت ها را با سرعتی متناسب با دامنه توجه و توانایی یادگیری کودک پیش‌دبستانی ارائه دهید.
برای استفاده از عصا لزومی ندارد کودکان پیش‌دبستانی دارای زبان بیانی و یا همان زبان ادراکی باشند. “به کارگیری فنونی نظیر نمونه سازی، ارتباط غیر کلامی، تحریک جسمی و لمس‌پذیری، در آموزش به کودکانی که این توانایی های زبانی را ندارند، مؤثر است.” (ص. 435)
هرچه سریع‌تر عصا را به تمامی فعالیت های روزانه (هم در خانه و هم در مدرسه) وارد نمایید.
به کودکان پیش‌دبستانی در راه رفتن با عصا کمک کنید. حتی اگر برای انجام آن مجبور شوید خم شوید. در رویداد راه رفتن با عصای فدراسیون ملی نابینایان “NFB” شرکت نمایید.
لذت ببرید و مثبت‌نگر باشید. کودکان به سرعت نگرش شما را نسبت به عصا یاد می گیرند و سر‌مشق قرار می دهند.