نویسنده: امیر سرمدی
منبع: بیست و هشتمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
تعطیلات سال نو خورشیدی هنوز تمام نشده که ماراتن افزایش قیمت ها آغاز شده است و رشد تورم در جامعه، چنان با قدرت اسب خود را زین کرده که تنها در ماه نخست سال، مابه التفاوت افزایش حقوق و دستمزد در سال جاری به نسبت سال گذشته را در خود بلعیده است. در چنین شرایطی افزایش 30درصدی مستمری برای نهاد های حمایتی خود قصۀ پر غصۀ دیگری است که به بهانۀ آن در این یادداشت قصد داریم به وضعیت معیشتی معلولان در ایران، میزان پرداخت مستمری به آنها در ده سال گذشته و مقایسۀ آن با پایه حقوق وزارت کار، چرایی عدم واریزی عیدی مددجویان و حمایت های معیشتی از افراد دارای معلولیت در اروپا و آمریکای شمالی نگاهی بیندازیم.
به جای برداشتن پشتی ها از معلولان پشتیبانی کنید
سیزدهم فروردین ماه فیلم کوتاهی از ضیافت افطاری ابراهیم رئیسی با ایتام تحت پوشش کمیتۀ امداد و بهزیستی منتشر شد که ایشان به پشتی ها و میزی که برای جایگاه رئیس جمهور در نظر گرفته بودند اعتراض می کند و دستور می دهد پشتی ها را جمع کنند تا ایشان در کنار مددجویان بهزیستی افطار کند. افکار عمومی این حرکت سید محرومان را مانند بسیاری از اقدام های ایشان نمایشی ارزیابی کردند و اعتقاد دارند حضرت آیت الله اگر واقعاً به فکر افراد تحت پوشش نهاد های حمایتی است، پس چرا اعضای دولت و کارگزاران ایشان قوانین مرتبط با معلولان را اجرا نمی کنند و نسبت به بدیهی ترین حقوق این قشر تا این اندازه بی تفاوت هستند؟
افزایش 30درصدی مستمری ها حَلال مشکلات معلولان نیست
یکی از مسائل جنجال بر انگیز در سال گذشته تجمعات معلولان برای افزایش مستمری و اجرای مادۀ 27 قانون حمایت از حقوق معلولان بود؛ ماده ای که در آن به صراحت دولت مکلف شده است برای معلولان شدید و خیلی شدید بدون شغل و درآمد مستمری به میزان حداقل حقوق وزارت کار پرداخت کند؛ در همین راستا دولت امسال مستمری نهاد های حمایتی را تنها 30درصد افزایش داده که رشد حدود 250هزار تومانی را برای افراد یک نفره شامل می شود. بر اساس جدول دستمزد سال 1403، حداقل دستمزد روزانه برای کارگران و کارمندان 238هزار تومان در روز و حداقل حقوق ماهانه بدون در نظر گرفتن سایر مزایا، 7میلیون و 166هزار تومان است. طبق مادۀ 27 قانون حمایت از حقوق معلولان، دولت در سال 1403 می بایست بیش از 7میلیون به معلولان بدون شغل و درآمد مستمری پرداخت کند. این در حالی است که میزان مستمری مددجویان از 746هزار تومان در سال گذشته، تنها به 993هزار تومان رسیده است و کمتر از یک هفتم مستمری واقعی را در برمی گیرد.
در شرایطی که نمایندگان کارگری عضو شورای عالی کار سبد معیشت کارگران در سال جاری را 22میلیون و 800هزار تومان و نمایندگان کارفرمایان سبد معیشت را 16میلیون و 100هزار تومان اعلام کردند، درنهایت حقوق کارگران با افزایش 35درصدی و با در نظر گرفتن کسر بیمه، به کمتر از 10میلیون تومان می رسد. با نگاه واقع بینانه تر، میزان پرداخت مستمری از سوی بهزیستی، کمتر از یک شانزدهم هزینه های واقعی زندگی طبق رقم سبد معیشت اعلامی از سوی نمایندگان دولت است.
طبق قوانین، سازمان بهزیستی می بایست مستمری سالانۀ نهاد های حمایتی را به میزان تورم سالانه محاسبه و افزایش دهد که در این صورت مستمری 1403 به جای 30درصد، باید 45درصد افزایش می یافت. بنا بر افزایش 30درصدی، مستمری افراد یک نفره در سال جاری 993هزار تومان، دو نفره 1میلیون و 419، سه نفره 1میلیون و 987، چهارنفره 2میلیون و 555 و خانواده های دارای پنج فرد معلول 3میلیون و 123هزار تومان خواهد بود. نکتۀ قابل توجه در این بین، اختلاف فاحش میان میزان مستمری معلولان با پایه حقوق وزارت کار در ده سال گذشته است که این اختلاف همواره بین یک هفتم تا یک پانزدهم بوده است.
مستمری معلولان در سال 1392، 53هزار تومان و حقوق پایه وزارت کار 487هزار تومان بوده است. در سال 93 مستمری 53 و حقوق پایه 608هزار تومان، سال 94، مستمری 53 و حقوق پایه 712هزار، سال 95 مستمری 53 و حقوق پایه 812، سال 96 مستمری 146 و پایه حقوق 929، سال 97 مستمری 162 و پایه حقوق 1میلیون و 264 هزار، سال 98 مستمری 198 و پایه حقوق 1میلیون و 512، سال 99 مستمری 227 و پایه حقوق 1میلیون و 910، سال 1400 مستمری 350 و پایه حقوق 2میلیون و 600، سال 1401 مستمری 420 و پایه حقوق 4میلیون و 179، سال 1402 مستمری 746 و پایه حقوق 5میلیون و 308 و در سال 1403، میزان مستمری 993هزار و پایه حقوق وزارت کار 7میلیون و 166هزار تومان خواهد بود؛ بنابراین اختلاف فاحش میان پرداخت مستمری نهاد های حمایتی با حداقل دستمزد سالانه به این دولت و آن دولت ارتباط ندارد و بی توجهی به حقوق و قوانین معلولان، متوجه تمامی حاکمان نظام و یک رَویه در ایران است.
عیدی معلولان بازهم واریز نشد
عدم واریز عیدی برای معلولان از سوی سید محرومان به یک سنت بدل شده و سازمان بهزیستی نیز ظاهراً آن را یک سنت حسنه می داند. علی محمد قادری، رئیس سازمان بهزیستی، به جای آنکه مطالبه گر حقوق معلولان و پیگیر واریز عیدی سال 1403 مددجویان و پرداخت مابه التفاوت افزایش مستمری آنها در پنج ماه ابتدایی سال 1402 باشد، در کمال خونسردی اعلام می کند واریز عیدی در قانون نیامده و در دولت های قبل نیز از منابع دیگری پرداخت می شده است.
سازمان بهزیستی تقریباً از اواسط دهۀ 80 و تا سال 1401، در ماه پایانی سال معادل میزان مبلغ یک مستمری ماهانه به عنوان عیدی برای مددجویان واریز می کرد؛ اقدامی که دو سال است این سازمان از پرداخت آن طفره می رود. به راستی در شرایطی که برای افراد شاغل حق مسکن تنها معادل یک دهم اجاره در شهرهای بزرگ، بن مواد غذایی معادل سه کیلو گوشت و میزان حق تأهل با قیمت یک تی شرت برابری می کند، زندگی برای معلولان بدون شغل و درآمد چگونه می گذرد؟
مقامات جمهوری اسلامی ایران که مدعی دستگیری از محرومان هستند، برای گذران زندگی معلولانی که جز مستمری بهزیستی و یارانۀ دولت هیچ درآمد دیگری ندارند چه برنامه هایی دارند؟ چه کسی باید پاسخ گو باشد؟ رهبری؟ رئیس جمهور؟ وزرای دولت؟ نمایندگان مجلس؟ رئیس سازمان برنامه و بودجه؟ این جماعت که همگی خود را خدمت گزار مردم می دانند، چگونه خدمت کرده اند که فاصلۀ زندگی معلولان با بدیهی ترین نیاز های اولیۀ آنها تا این اندازه افزایش یافته است؟
وضعیت پرداخت مستمری در کشورهای توسعه یافته به معلولان
پیش از پرداختن به چگونگی حمایت از معلولان در کشورهای توسعه یافته، بر این نکته تأکید می شود که هم وطنان دارای معلولیت رقم های اعلامی به دلار و یورو را در ریال ایران ضرب نکنند تا از آن مقایسۀ غلطی به دست نیاید.
معلولان در کشور فنلاند، از دو طریق حمایت می شوند؛ یکی سازمان خدمات معلولان که زیر نظر شهرداری ها است و پرداخت حق الزحمۀ دستیار شخصی برای امور روزمرۀ زندگی، فراهم کردن تاکسی رایگان، پرستار و تأمین تجهیزات کمک توان بخشی ازجمله بخشی از خدمات این سازمان است. کِلا دیگر مرکز حمایتی از معلولان در فنلاند است که مستقیم زیر نظر دولت است. کِلا به معلولانی که بالای شانزده سال سن و بالای سه سال در فنلاند اقامت داشته باشند، حقوقی معادل 460 یورو در ماه پرداخت می کند، البته این پرداخت بسته به نوع و شدت معلولیت از 150 تا 460 یورو متفاوت است، خواه فرد شاغل باشد یا نباشد. همچنین یک فرد معلول شاغل می تواند در هر سنی خود را بازنشسته و تا پایان عمر حقوق بازنشستگی دریافت کند. پرداخت مستمری بازنشستگی و کمک هزینه های آن درمجموع 345 یورو و ضمانت بازنشستگی معادل 665 یورو در ماه است. کمک هزینۀ افراد بدون شغل در فنلاند 500یورو است و نیمی از مبلغ اجاره مسکن نیز برای این افراد از سوی دولت پرداخت می شود. تاکسی و تمام خدمات حمل و نقل عمومی برای معلولان و یک فرد همراه در فنلاند رایگان است، اما برای قطارهای بین شهری تنها برای همراه فرد معلول به صورت رایگان محاسبه می شود. شرایط تشریح شده در بالا، تقریباً در تمامی کشورهای حوزۀ اسکاندیناوی برای معلولان مشابه است.
در کشور آلمان، معلولان بین 500 تا 600یورو حقوق بیکاری می گیرند؛ علاوه بر آن نابینایان در آلمان 870یورو به عنوان حق معلولیت دریافت می کنند که این مبلغ قرار است بین 70 تا 100یورو در سال جاری میلادی افزایش یابد و به حدود 950یورو برسد. همچنین دولت مبلغ اجاره خانه معلولان بدون شغل را پرداخت می کند. نابینایان در تمامی شهرهای آلمان به شرط آنکه متراژ خانۀ آنها کمتر از 65 متر باشد، از این تسهیلات برخوردار می شوند. البته مبلغ پرداخت اجاره خانه در شهرهای مختلف آلمان متفاوت است، اما به صورت میانگین، از 400 تا 700یورو به عنوان اجارۀ مسکن به معلولان بدون شغل پرداخت می شود. اگر نابینایان در آلمان شاغل باشند، دیگر حقوق بیکاری و اجاره مسکن به آنها تعلق نمی گیرد. حمل و نقل عمومی درون کشور آلمان برای نابینایان با یک همراه رایگان است، اما برای هواپیما و قطار های سریع السیر نرخ بلیت برای نابینایان آزاد و برای همراه آنها رایگان است. خدمات درمانی و تجهیزات کمک توان بخشی نیز رایگان در اختیار معلولان این کشور قرار می گیرد.
در کشور آمریکا خدمات حمایتی از معلولان بسته به قوانین هر ایالت متفاوت است و مستمری معلولان بین 900 تا 1200دلار متغیر است. اگر نابینایان درآمد بالای 2700دلار و سایر معلولان جسمی درآمد بالای 1400دلار داشته باشند، مستمری مذکور دیگر به آنها تعلق نمی گیرد. تمامی معلولان در آمریکا تحت پوشش حمایت های غذایی، پرداخت اجاره مسکن، حمایت های درمانی و تجهیزات مورد نیاز در زمینه ابزارهای توان بخشی هستند. در دیگر کشور آمریکای شمالی، یعنی کانادا نیز اوضاع کمی بهتر است. معلولانی که بدون درآمد هستند یا درآمد اندکی دارند، دولت به آنها 650دلار پرداخت می کند. مستمری یا مبلغ حق معلولیت نیز جداگانه، ماهانه 400دلار است. در زمینۀ مسکن، خانه هایی که اجارۀ آنها کمتر از 550دلار باشد، اجارۀ آن از سوی دولت پرداخت می شود و بالا تر از این میزان توسط خود فرد باید پرداخت شود. نکتۀ قابل توجه در این بین، ساخت خانه هایی با امکانات بالا از سوی شهرداری ها در کانادا است که تمامی آنها با نرخ کمتر از 550دلار عرضه می شود تا درعمل معلولان برای سکونت در آن اجاره ای پرداخت نکنند. معلولان برای گرفتن این خانه ها بین یک ماه تا گاهی دو سال باید در نوبت باشند. حمل و نقل برای معلولان در کانادا رایگان است و غذای خشک و گرم برای افرادی که به آن نیاز داشته باشند، بدون محدودیت توسط سازمان ها و مؤسسه هایی که در این زمینه فعالیت دارند، داده می شود.
لزوم اصلاحات ساختاری در نظام حکمرانی ایران
نکات مطرح شده برای ترسیم یک آرمان شهر برای زندگی معلولان در غرب و مقایسۀ زندگی در کشورهای توسعه یافته با ایران مطرح نشد، چراکه آنها نیز مشکلات خاص خود را دارند. غرض از اشاره به استاندارد های زندگی معلولان در اروپا و آمریکای شمالی، یادآوری این نکته بود که آنها مانند انسان های اولیه درگیر بدیهی ترین نیاز های زندگی نیستند، بلکه نظام حکمرانی در آن کشورها سطحی از زندگی برای معلولان را فراهم کرده که آنها با آرامش به فکر پیشرفت در جامعه باشند و به واقع زندگی کنند تا زنده مانی.
افزایش فشارهای اقتصادی و عدم توجه مسئولان به وضعیت زندگی معلولان در کشور ما باعث سرخوردگی این قشر و افزایش رؤیای مهاجرت در میان آنها شده است. چه بسیار از معلولانی که در سال های اخیر حتی با تغییر دین و آیین خود و به بهانۀ مسائل هم جنس گرایی فرار را به قرار ترجیح داده اند و با رساندن خود به کشور ترکیه، قصد پناهندگی اجتماعی در یکی از کشورهای اتحادیه اروپا یا کانادا را دارند! بنابر این آیا وقت آن نرسیده که مسئولان تصمیم به ایجاد اصلاحات ساختاری در کشور بگیرند؟
مخلص کلام آنکه، تجربۀ 45 سال گذشته نشان داده نظام حکمرانی کنونی نمی تواند از معلولان در برابر آسیب های اجتماعی محافظت کند و روز به روز به مشکلات آنها افزوده است؛ مشکلاتی که دیگر تحمل آن برای گروهی از اعضای جامعۀ هدف، درعمل غیرقابل تحمل شده است؛ از این رو از حاکمان و تصمیم سازان کشور انتظار می رود ضمن تن دادن به قوانین موجود، شرایط زندگی برای افراد دارای معلولیت در ایران را به گونه ای بهبود بخشند که کرامت انسانی آنها نیز حفظ شود.
به امید آن روز