نویسنده: جواد سقا
منبع: بیست و هفتمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
با توجه به اینکه فیلم و سینما هنری عمدتاً بصری هستند، طبیعی است که فرد بینا خوانش خود را از تصویر داشته باشد، معناسازی کند و آن را توصیف و تفسیر کند. ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮔﺎﻫﯽ واضح ﻭ ﺁﺷﮑﺎﺭ هستند ﻭ ﮔﺎﻩ در لفافه اند ﻭ ﻧﻴﺎﺯ به تفسیر دارﻧﺪ. ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﮏ ﻓﻴﻠﻢ ﺑﻪ ﺩﺭک ﺁﻥ ﮐﻤﮏ می ﮐﻨﺪ. حال پرسشی که در اینجا مطرح می شود این است که خوانش تصویر نابینایان از فیلمی که برایشان روایت می شود، چگونه تجربه ای است؟
حس بینایی گاه مفاهیمی از فیلم را منتقل می کند که فقط باید آنها را دید و درک آن مفهوم با سایر حواس بسیار مشکل است. نابینایان فیلم را گوش می کنند و دریافتشان بر اساس توصیف راوی از فیلم است، البته اگر راوی فیلم، مفاهیم را به درستی منتقل کند که خود این مطلب نیز حائز اهمیت است. تولید AD فیلم که با یک نگاه ساده انگارانه کار آسانی به نظر می رسد، فرایندی کاملاً تخصصی است که مورد توجه نهادهای دولتی در کشورهای مختلف بوده و سرمایه گذاری های بسیاری برای تعیین استانداردهای تولید توصیف صوتی برای فیلم در کشورهای غربی صورت گرفته است. پس لازم است جامعه و نهادهای دولتی حامی نابینایان و کم بینایان، به ویژه فعالان حوزۀ تولید توصیف صوتی فیلم و جامعۀ هدف با آن بیشتر آشنا شوند. تنها علاقه مندی حامیان نابینایان و کم بینایان به تولید AD یا توصیف صوتی فیلم و عدم آشنایی فعالان این حوزه با استانداردهای تولید AD و ویژگی های توصیف کنندگان صوتی، سطح کیفی فیلم های توصیف صوتی شده را ارتقا نمی بخشد؛ بنابراین آشنایی با توانایی های یک توصیف کنندۀ آموزش دیده، اصول و استانداردهای تولید AD و درنتیجه بالا رفتن سطح کیفی توضیحات صوتی فیلم ها باید هدف باشد؛ چراکه توصیف صوتی فیلم در دنیا به عنوان یک حرفه به مهارت ها و دانش بالایی نیاز دارد. از این طریق باید در بهره مندی بهتر افراد دارای اختلال بینایی از این امکان فرهنگی کمک کرد. بیشتر سینماهای دنیا در حال حاضر به صورت AD فیلم را برای نابینایان نمایش می دهند. اگر این کار با دقت انجام شود، در ایران این پتانسیل را دارد که علاوه بر فیلم ها به ژانرهای تئاتر و سایر هنرها هم اضافه شود. تنها از طریق همکاری با یکدیگر است که می توانیم توصیف صوتی استاندارد و فراگیر را که هم تماشاگران هم فیلم ها سزاوار آن هستند تولید کنیم.
در توصیف صوتی تمرکز بیشتر بر مهم ترین مرحلۀ تولید AD، یعنی چگونگی نوشتن متن توصیف ها و آگاهی نویسندگان از استانداردهای این کار است؛ چراکه توصیفگران با نگاه دقیق و خوانش درست تصاویر، آنها را با کلماتی موجز و تصویری به مخاطبان منتقل می کنند.
توصیف صوتی چیست؟
توصیف صوتی (AD) می تواند برای هر بازنمایی رسانه ای پویا یا ایستا انجام شود؛ بنابراین از یک تور گردشگری با راهنما در شهر یا یک فیلم سه بعدی تا یک نقاشی می تواند توصیف صوتی شود. شرح صوتی را می توان حالت بسیار خاص از ترجمۀ محدود در نظر گرفت؛ جایی که در آن متنِ مقصد و در این مورد، تصویر، تابع سایر الزامات است. به طور خاص ممکن است تصویر به عنوان یک نوع ترجمۀ محدود بین نشانه شناختی دیده شود، زیرا توضیحات، زمانی که با سندی که تصاویر در آن گنجانده شده است همراه نباشند، به خودی خود معنا ندارند. مخاطبان توصیف صوتی طیف وسیعی از افراد مختلف هستند. هدف این روایت اضافی در دسترس قرار دادن محتوای محصول سمعی و بصری برای همه است. در مادۀ 9 کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد در سال 2008 گفته شده است: «افراد معلول باید به اطلاعات و ارتباطات، ازجمله فناوری ها و سیستم های اطلاعات و ارتباطات و سایر امکانات و خدماتی که در مناطق شهری و روستایی برای عموم ارائه می شود، همانند سایر افراد جامعه دسترسی داشته باشند.» خدماتِ دسترسی وسیله ای برای انجام این کار است و AD یکی از این خدمات است.
توصیف ها به افراد دارای نقص بینایی امکان دسترسی به تصاویر جدایی ناپذیر یک اثر هنری خاص را می دهد. توصیف صوتی فیلم و ویدئو، تلویزیون، اجراهای زنده و نمایشگاه ها و موزه ها به عنوان یک تکنیک دسترسی برای نابینایان و کم بینایان در نظر گرفته شده است. در مورد AD که روی افراد دچار مشکلات بینایی تمرکز دارد، صدای توصیف کنندگان واسطه های اجتماعی هستند.
پرفسور جوئل اسنایدر در سطح بین المللی به عنوان یکی از اولین توصیف کنندگان صوتی شناخته می شود. اسنایدر توصیف رویدادهای هنری را در 1980م با اولین سرویس توصیف صوتی مداوم در جهان، در واشنگتن دی سی آغاز کرد. کارهای او باعث شد مخاطبان کم بینا و نابینا به صدها تئاتر زنده دسترسی داشته باشند. اسنایدر از همان روش در رسانه ها هم استفاده کرد. او از این تکنیک برای پخش برنامه های شبکه های ای بی سی و فاکس، فیلم های سینمایی، موزۀ ملی هوا و فضا، مؤسسۀ ملی تیتراژ و مجموعه های تلویزیونی پخش شده در سراسر کشور آمریکا استفاده کرد. او همچنین کارگاه های آموزشی توصیف را در کشورهای لیتوانی، نروژ، فنلاند، چک، بلغارستان، انگلیس، روسیه و چند کشور دیگر برپا کرده است. امروزه تولیدکنندگان رسانه، موزه ها، مدرسه ها، کتابخانه ها و اماکن دیگر در سراسر جهان برنامه های AD را توسعه می دهند.
جوئل اسنایدر معتقد است، توصیف صوتی تا حد زیادی نوعی کار هنری،ادبی است، این کار یک نسخۀ کلامی از تصویری است که به صورت شنیداری و شفاهی ساخته شده است. AD از کلماتی استفاده می کند که واضح هستند، تخیلی اند و قدرت بالایی برای انتقال دارند. تصاویر بصری برای بخشی از مردم در دسترس نیست و برخی افراد بینا هم که می بینند، ممکن است آن تصاویر را کاملاً درک نکنند. AD می تواند تجارب هنری بیشتری را در اختیار همۀ تماشاگران موزه ها، تئاتر، تلویزیون و سینما قرار دهد. این روش برای هرکسی که می خواهد چشم انداز کاملی از هر رویداد بصری را درک کند مفید است، اما به عنوان ابزاری برای دسترسی افراد نابینا یا کم بینا بسیار کمک کننده است.