نویسنده: میثم امینی
منبع: نهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
در این شماره ماجرای صفحه خوان ها را که در شماره قبل شروع شد، ادامه می دهیم.
در سال ۲۰۱۹ بود که سر انجام یک جایگزین منبع باز برای جاز موسوم به اِن وی دی اِی که مخفف یک عبارت انگلیسی به معنای دسترسی غیردیداری به رایانه است، نسبت به جاز محبوبیت بیشتری پیدا کرد. البته جاز توانست در سال ۲۰۲۰ سهم غالب خود را از بازار صفحه خوان ها به زحمت پس بگیرد. این انقلاب در زمینه دسترس پذیری در محلی دور از تصور، یعنی یک اردو برای کودکان در شهرک کوچک میتاگُونگ در استرالیا شروع شد.
در سال ۱۹۹۴، مایکل کُوران ده ساله جِیمی تِه نه ساله را در یک اردوی یک هفته ای با موضوع موسیقی که برای دانش آموزان مسلط به خط بریل از سراسر استرالیا برگزار شده بود، ملاقات کرد. هرکدام از آنها چیزی از خودش را در دیگری دید و این باعث شد آنها به سرعت سر علاقه شان به رایانه، با هم دوست شوند.
ته از زمانی که اولین رایانه خود، یک کامادور ۶۴ را تهیه کرد، به برنامه نویسی علاقه مند شده بود. از آنجایی که کامادور ۶۴ صفحه خوان نداشت، ته مجبور بود مثل هِنتِر از دیگران بخواهد برایش صفحه رایانه را بخوانند. وقتی ته یک رایانه اپل ۲ را خریداری کرد که دارای صفحه خوان بود، او سر انجام این امکان را داشت که خودش به همۀ امکانات رایانه دسترسی داشته باشد.
ته می گوید: «اما پدرم هنوز مجبور بود کتاب های برنامه نویسی را برایم بخواند؛ چون در آن زمان کتاب الکترونیکی وجود نداشت. پدر بیچاره ام می آمد توی اتاقم و برایم کتاب های این حوزه را می خواند که برای او خسته کننده ترین کار دنیا بود. ولی من عاشق این کتاب ها بودم.»
چند سال بعد، کوران و ته با هم شروع به ساختن موسیقی و نرم افزار کردند. علاقه آنها معمولاً در هم می آمیخت. یکی از پروژه های آنها دسترس پذیری را به یک برنامه مهندسی صدا اضافه کرده است که به نابینایان اجازه می دهد کارهای مهندسی صدا و تولید موسیقی را انجام دهند. آنها معمولاً شب را در خانه های یکدیگر می گذراندند و غرق صحبت های فلسفی می شدند. یک پرسش مرتب برای آنها مطرح می شد: اینکه چرا یک صفحه خوان رایگان برای نابینایان وجود ندارد! چرا استفاده از صفحه خوان باید هزاران دلار هزینه داشته باشد!
در سال ۲۰۰۶ کوران موقتاً تحصیل در دانشگاه را رها کرد. حالا که وقت آزاد داشت، شروع کرد به این کار که ایده اش را به واقعیت تبدیل کند و نمونه اولیه چیزی که بعداً با نام ان وی دی ای شناخته می شد را طراحی کرد.
کوران می گوید: «در آن زمان افراد زیادی حتی در جامعه نابینایان بودند که مهارتشان از من بیشتر بود. در حقیقت قبل از من هم بودند کسانی که درباره طراحی یک صفحه خوان رایگان صحبت می کردند. تفاوت بین من و آن افراد این است که من اولین خط کد را نوشتم.»
ته یک شغل تمام وقت داشت؛ ولی چند ماه بعد در طراحی این صفحه خوان به کوران پیوست. کوران می گوید: «من نمی دانستم این پروژه چقدر جدی خواهد بود؛ اما طراحی آن جالب و سرگرم کننده بود. چون هر دوی ما بسیار به مفهوم برنامه های منبع باز اعتقاد داشتیم، ان وی دی ای را به صورت کاملاً منبع باز منتشر کردیم.»
یک سال بعد بنیاد موزیلا با این تیم دونفره ارتباط گرفت و با خرج خود امکان حضور کوران را در کنفرانس فن آوری های کمکی سی اِس یو اِن مهیا کرد؛ بزرگ ترین کنفرانس در نوع خود که مرکز معلولان دانشگاه ایالتی کالیفرنیا آن را برگزار می کند. در آنجا کوران علاقه مندان هم فکرش را از سراسر دنیا ملاقات کرد. آن زمان بود که کوران و ته متوجه شدند که ان وی دی ای به سرعت گریز خود رسیده است و دیگر یک پروژه برای سرگرمی و وقت گذرانی آنها نیست. مدتی بعد کوران و ته یک موسسه غیر انتفاعی با ساختاری دولتی را به نام اِن وی اَکسِس بنیان گذاشتند تا ان وی دی ای را به یک پروژه بلندمدت بدل کنند.
تا چند سال پس از انتشار ان وی دی ای، کاربران معتقد بودند که ان وی دی ای برای کاربردهای خانگی مناسب است؛ ولی برای کارهای حرفه ای کارآمد نیست. رایگان بودن این صفحه خوان باعث شد افراد تصور کنند که کیفیت ان وی دی ای به خوبی صفحه خوان های تجاری نیست؛ اما با گسترش ان وی دی ای این طرز فکر کم کم تغییر کرد. تعداد مشارکت کنندگان در توسعه ان وی دی ای افزایش پیدا کرد و تعداد زبان هایی که ان وی دی ای از آنها پشتیبانی می کند به بیش از شصت زبان رسید. تیم های دسترس پذیری شرکت های گوگل، مایکروسافت و موزیلا مایل بودند با تیم توسعه دهنده ان وی دی ای همکاری کنند تا ان وی دی ای بتواند با محصولات این شرکت ها به خوبی کار کند.
بر اساس یک نظرسنجی از کاربران صفحه خوان ها که یک سازمان مستقر در ایالت یوتا امریکا به نام وِب اِیم آن را دوبار در سال انجام می دهد، از وقتی که این نظرسنجی در سال ۲۰۰۹ شروع شد جاز محبوب ترین صفحه خوان اصلی بین شرکت کنندگان در نظرسنجی بوده است. اما از سال ۲۰۱۹ ان وی دی ای در محبوبیت به رقیبی برای جاز بدل شده است.
جامعه ان وی دی ای به این صفحه خوان علاقه دارند و حتی نسبت به آن احساساتی می شوند. بحث در مورد مقایسه صفحه خوان ها با یک دیگر مثل اینطور بحث ها در مورد مقایسه آی فون و اندروید یا مرورگر کُرُوم و فایِرفاکس می تواند بسیار تند و آتشین شود.
بعضی از اعضای این جامعه جوانند. کوران بچه هایی را به خاطر می آورد که وقتی سیزده چهارده سال بیشتر نداشتند یا تازه دبیرستان را شروع کرده بودند به ان وی دی ای علاقه مند می شدند. بعضی از این کاربران جوان بعداً در رشته علوم رایانه تحصیل کردند و خود توسعه دهنده نرم افزار شدند. از وقتی که هنتر در دهه هشتاد میلادی جاز را پایه گذاری کرد، سه نسل از برنامه نویسان نابینا برای یکدیگر نرم افزار نوشته اند.
توکا اُویالا که یک برنامه نویس نابینا اهل فنلاند است، یکی از بچه هایی است که کوران در موردشان صحبت می کند.
اویالا همیشه در مورد تکنولوژی و رایانه کنجکاو بود؛ ولی اولین رایانه ای که او در مدرسه از آن استفاده می کرد، صفحه خوان نداشت. او می گوید: «وقتی بقیه بچه ها داشتند نوشتن با دست را یاد می گرفتند، من همزمان تایپ ده انگشتی را یاد می گرفتم. آن وقت ها رایانه کم و بیش صرفاً برایم یک ماشین تحریر باکلاس بود.» اما وقتی اویالا اولین رایانه خود را که نسخه آزمایشی جاز روی آن نصب بود تهیه کرد، شرایط عوض شد. او می گوید: «جاز هربار حدود ۴۰ تا ۴۵ دقیقه کار می کرد و بعد باید رایانه را ری اِستارت می کردم.» او توانایی مالی برای خرید مجوز استفاده از جاز را نداشت، چه برسد به پرداخت هزینه به روزرسانی های آینده برنامه. با وجود این او با اجرای نسخه آزمایشی جاز در دوره های ۴۰ دقیقه ای در کمتر از یک سال برنامه نویسی را یاد گرفت.
در سال ۲۰۱۱ اویالا با یکی از دوستانش سر اینکه تا چه مدت می تواند از ان وی دی ای که هنوز در مراحل اولیه توسعه بود استفاده کند، شرطی را بست. او می گوید: «آن زمان دلیل استفاده از ان وی دی ای این نبود که این صفحه خوان در زمینه خاصی از جاز بهتر بود.» شرط بندی اویالا با دوستش قرار بود یک ماه طول بکشد. حالا بیش از یک دهه بعد، با وجود اینکه هزینه جاز دیگر برای او مشکلی ایجاد نمی کند، اویالا هنوز از ان وی دی ای استفاده می کند. او می گوید: «امکاناتی که ان وی دی ای دارد و توسعه دهندگان آن برای توسعه انتخاب کرده اند، برای نیازهای من مناسب ترند.» به روزرسانی ها سریع ارائه می شوند و افزونه هایی مثل افزونه تشخیص متن یا اُو سی آر بسیارند. او می گوید: «من بیشتر وقتی را که با رایانه کار کرده ام، از ان وی دی ای استفاده کرده ام.»