پارک ها و بوستان ها تفرجگاهی برای شهروندان محسوب می شوند تا ساعاتی به دور از هیاهوی شهری در محیطی سبز و آکنده از گل و درخت، روح و روان خویشتن را تسکین دهند. در این میان نبود امکانات و تسهیلات مورد نیاز معلولان، استفاده از این اماکن را برای آن ها محدود و یا حتی خانه نشین کرده است.
در جوامع کنونی فضاهای عمومی شهری به عنوان مکان سوم مورد توجه قرار گرفته که نقش اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می کنند. فضای عمومی، فضایی از شهر و محیط کالبد مصنوع است که شهروندان باید بتوانند بدون هیچ محدودیتی به آن دسترسی داشته باشند؛ در واقع مکان هایی هستند که به عموم شهروندان تعلق دارند و به جنبه های کالبدی و فیزیکی منحصر نیستند؛ بدین معنا که با حضور و فعالیت انسان معنا پیدا می کنند.
اگرچه فضاهای سبز شهری فرصت هایی را برای اصلاح وضعیت شهروندان از قبیل بی تحرکی فزاینده، افزایش سطح استرس ذهنی در رابطه با زندگی شهری و شیوه های کار معاصر فراهم می آورند اما تحقق این امر برای شهروندان معلول در بسیاری از پارک ها و بوستان های شهری امری بسیار سخت و دشوار است و این در حالی است که اغلب این افراد مالیات پرداخت می کنند و دسترسی آسان به فضاهای سبز شهری از حقوق اولیه و ابتدایی آنان محسوب می شود.
موضوع مناسب سازی معابر عمومی و نقاط مختلف شهر برای تردد آسان گروه های توان یاب همواره یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی و مدیریت شهری محسوب می شود؛ شهروندانی که به دلایل مختلف ازجمله معلولیت، جانبازی، سالمندی و غیره برای انجام امور روزانه خود و حضور در سطح جامعه، نیاز به شرایط خاصی به ویژه برای عبور و مرور در معابر، فضاهای عمومی، حمل و نقل عمومی و غیره دارند.
مکان هایی مانند پارک ها و بوستان ها که یکی از نقاط کلیدی و دائمی برای استفاده شهروندان محسوب می شود و امکان استفاده آسان معلولان و سالمندان از این فضاها از الزامات اصول شهرسازی به شمار می رود، این درحالی است که موضوع مناسب سازی در برخی از بوستان های پایتخت کاملا محقق نشده، به گونه ای که اکنون بسیاری از توان یابان برای ورود، تردد یا استفاده از امکانات مختلف بوستان با دشواری و مشکل روبرو هستند.
طبق گزارش شهرداری تهران «مناسب سازی ۱۵۰ بوستان در دستور کار قرار دارد که تاکنون فقط ۸۸ بوستان به طور کامل مناسب سازی شده است. در مجموع دو هزار و ۳۰۰ بوستان در شهر تهران وجود دارد، که از این تعداد، حدود یک هزار مورد تا حدودی مناسب سازی شده اند اما پروژه مناسب سازی آنها کامل نیست. البته شرایط ورود افراد توان یاب و معلول به این هزار بوستان نیز فراهم شده اما مناسب سازی کامل در آنها رخ نداده است.»
این در حالی است که بر اساس طرح حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت مصوب سال ۹۶ شورای اسلامی شهر تهران، وظایف شهرداری ها در مناسب سازی معابر اعلام شده است؛ بر این اساس، «شهرداری مکلف است در انجام پروژه های عمرانی و شهرسازی تمهیدات لازم را برای بهبود امکان حضور افراد دارای معلولیت در سطح شهر از جمله آماده سازی و مناسب سازی معابر عمومی، تفرجگاه ها، بوستان ها، فضاهای اجتماعی، فرهنگی و ورزشی، نصب نشانه ها و علائم فیزیکی لازم با اولویت میادین و معابر اصلی و نزدیک به تقاطع ها، تجهیز چراغ های راهنمایی معابر به علائم صوتی و نیز برجسته کردن سطح پیاده روهای نزدیک به تقاطع ها برای استفاده نابینایان و انجام تمهیدات لازم در توقفگاه های عمومی با هدف در نظر گرفتن محل های ویژه برای توقف وسایل نقلیه افراد دارای معلولیت پیش بینی نماید.»
کمتر از ۵ درصد پارک های تهران تجهیزات مناسب ورزش معلولان دارند
«سیدصلاح الدین فاطمی نژاد» مدیر کل حقوقی سازمان بهزیستی کشور در همین زمینه می گوید: مناسب سازی محیط پارک ها و بوستان های شهری سالهاست که مورد غفلت قرار گرفته و این در حالی است که بر اساس قانون جامع حمایت از حقوق معلولان در کشور دولت موظف است زمینه های لازم را برای تامین حقوق معلولان، فراهم و حمایت های لازم را از آنها به عمل آورد. همچنین در ماده دوم این قانون آمده است که تمامی وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات، شرکت های دولتی، نهادهای عمومی و انقلابی موظف هستند در طراحی، تولید، احداث ساختمان ها و اماکن عمومی، معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل کند که امکان دسترسی و بهره مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم شود.
دسترسی معلولان به تفرجگاه های شهر آنچنان سخت و دشوار شده است که نه خودشان و نه خانواده هایشان تمایلی و رغبتی برای رفتن به پارک ها و بوستان های شهری را ندارند.
وی می افزاید: البته برخی از شهرداری ها، پارک ها و بوستان های شهری را برای افراد معلول مناسب سازی کرده اند و در سال های اخیر شرایط بهتر شده به گونه ای که وسایل ورزشی برخی از بوستان های تهران به طور ویژه برای معلولان تعبیه شده و حتی با ویلچر می توانند حرکت های ورزشی انجام دهند، اما با این همه، آن چه که اکنون در شهر تهران وجود دارد قطعا ناکافی است.
وی می گوید: طرح حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت شورای اسلامی شهر تهران توسط شهرداری پایتخت کاملا اجرایی نشده است به گونه ای که کمتر از۵ درصد پارک های تهران تجهیزات مناسب سازی برای ورزش معلولان دارند. تجهیزات ویژه معلولان در تعداد محدودی از پارک های تهران تعبیه شده است و هنوز هم یک معلول برای بیرون رفتن از درب خانه تا پارک با چندین مانع مواجه می شود.
مدیر کل حقوقی سازمان بهزیستی کشور اظهار می دارد: آب خوری و دستشویی مناسب سازی شده برای معلولان در پارک ها و بوستان های شهری وجود ندارد؛ فقط یک دسترسی عبوری را برداشته اند تا معلولان با ویلچر رفت و آمد کنند. توالت فرنگی و شیرآلات ویژه معلولان بسیار محدود بوده و زیر۳ درصد است و این در حالی است که در تمام دنیا، شهرداری ها به رفع نیازهای اولیه معلولان توجه ویژه می کنند و دسترسی آسان به تجهیزات بهداشتی را برای آنان فراهم می سازند.
وی می افزاید: متاسفانه آمار میزان دسترسی معلولان به پارک ها در مقایسه با سایر کشورهای توسعه یافته بسیار پایین است و باید مشکلات آن ها در این زمینه رفع شود.
فاطمی نژاد خاطرنشان می سازد: اکنون دسترسی معلولان به تفرجگاه های شهر آنچنان سخت و دشوار است که نه خود و نه خانواده هایشان تمایل و رغبتی برای رفتن به بوستان های شهری را ندارند؛ به نظر می رسد مسئولان شهری هنوز هم باور ندارند که دسترسی آسان معلولان به امکانات شهری از حقوق اولیه آنان است و شهرداری ها به عنوان متولی فضاهای سبز شهری باید پاسخگو و مسئولیت پذیر باشند. معتقدم اگر این روند تداوم یابد، افسردگی معلولان بیشتر خواهد شد و سازمان بهزیستی کشور همیشه از شهرداری ها مطالبه افزایش تسهیلات را داشته است.
احساس غربت معلولان در بین شهروندان
«غلامرضا اقدم» شهروند ۴۸ ساله جانباز و مبتلا به بیماری ام اس، در همین زمینه می گوید: پارک ها و بوستان ها در این شهر پر از دود و دم و شلوغ به منزله پناهگاهی برای تمدد اعصاب محسوب می شود و بر همین اساس وجود چنین اماکنی برای تمامی شهروندان، غنیمتی ارزشمند است و به طور حتم برای معلولان و توان یابان ضرورت وجودی چنین تفرجگاه هایی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در مدیریت های شهری و تصمیم گیری های کلان آنچنان که لازم است به توان یابان بهایی داده نمی شود و علاوه بر این امر فرهنگ سازی مناسبی هم در این راستا صورت نگرفته تا سایر شهروندان از تسهیلات محدود ویژه معلولان استفاده نکنند. وی می افزاید: متاسفانه در مدیریت های شهری و تصمیم گیری های کلان آنچنان که لازم است به توان یابان بهایی داده نمی شود و این در حالی است که معلولان و جانبازان هم فرزندان همین آب و خاک هستند و در راستای دفاع از این سرزمین که حتی یک وجبش هم به دست دشمنان نیفتد از جان و مال خود گذشته اند.
این جانباز دوران دفاع مقدس خاطرنشان می سازد: هر چند که هیچ منتی برای دفاع از کیان و ناموس وطن بر سر کسی نداریم، اما انتظار حداقلی این است که ملزومات اولیه برای رفاه و آسایش رزمندگان و به ویژه جانبازان هشت سال جنگ تحمیلی در زندگی های شهری لحاظ شود؛ آن گونه که در کشورهای غربی به سربازان آسیب دیده در جنگ، تمامی تسهیلات لازم برای زندگی عادی مهیا می شود.
وی با انتقاد از شرایط کنونی فضاهای سبز می افزاید: اغلب پارک ها و بوستان ها برای معلولان مناسب سازی نشده و علاوه بر این امر فرهنگ سازی مناسبی هم در این راستا صورت نگرفته تا سایر شهروندان آگاهی یابند که نباید از تسهیلات محدود ویژه معلولان در این فضاها استفاده کنند.
اقدم یادآور می شود: جامعه اگر نگوییم دچار یاس و افسردگی است؛ قطعا آکنده از شادی و سرور و زنده دلی هم نیست و در این میان شهروندان معلول بیشتر از دیگران نیازمند فضاهایی مثبت و پر انرژی هستند، بنابر این وجود پارک های پر درخت با رنگ های شاد درکنار ابزار و امکانات و تسهیلات ویژه آن ها و حتی برای درمان بیماری هایشان و رهایی از افسردگی و نا امیدی بسیار مهم است.
فضای مجازی پناهگاه معلولان
«دکتر عبدالرضا ادهمی» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه که سال ها در حوزه های آسیب شناسی معضلات اجتماعی جامعه پژوهش های مختلفی انجام داده است در این باره می گوید: طبیعی است که معلولان هم حق بهره مندی از فضاهای سبز شهری را همانند سایر شهروندان دارند و بر همین اساس هم بایستی شهرداری ها تمهیدات خاصی برای ایجاد مکان هایی مختص آنان در نظر بگیرند تا آنان نیز همانند بقیه افراد بتوانند از فضاهای شهری لذت برده و با شهروندان دیگر ارتباط داشته باشند.
دوری گزینی، خلوت نشینی و گوشه گیری از جمله ثمرات نامناسب بودن پارک ها و بوستان ها برای معلولان است.
وی معتقد است؛«هنگامی که معلولان نتوانند وارد چنین فضاهایی شوند، دچار یأس و نا امیدی می شوند و همین امر سبب دوری گزینی، خلوت نشینی و گوشه گیری آنان می شود و شاید هم به سایر مکان هایی روند که هیچ لذتی از آن نمی برند.»
ادهمی می افزاید: معلولان به سبب مناسب سازی نکردن پارک ها و فضاهای سبز شهری مجبور هستند یا خانه نشین شوند و یا در خیابان های شلوغ به دشواری تردد کنند که در آنجا هم دیگر تمدد اعصابی صورت نمی گیرد و به همین علت در نبود فضاهای دارای امکانات شهری معلولان به ناچار عزلت نشین شده و به فضای مجازی پناه می برند.
طبق داده های سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران، تا پایان سال گذشته ۲ هزار و ۳۰۰ بوستان به مساحت کل ۶ هزار و ۲ هکتار در پایتخت سرشماری شده و سرانه کل فضای سبز شهروندان تهرانی ۴۸/۱۶ متر مربع بوده که از این میزان، شهروندان منطقه ۱۱ با داشتن ۲۹ بوستان و ۶۰۹ هزار و ۴۵۱ متر مربع، از کمترین فضای سبز و منطقه ۴ با برخورداری از ۲۶۰ بوستان به مساحت ۱۴ میلیون و ۲۳۵ هزار و ۵۳۱ مترمربع، از بیشترین میزان فضای سبز در مناطق ۲۲ گانه تهران برخوردار هستند.
منبع: ایرنا.