نویسنده: رقیه شفیعی
منبع: سیزدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
یادآور می شوم که برای تهیه کتب معرفی شده توسط مهمان نواک و همچنین جدید ترین کتب معرفی شده در پادکست و دیگر نیاز های مطالعاتی خود، به بخش های نابینایان و کم بینایان نهاد کتابخانه های عمومی استان خود مراجعه بفرمایید.
در این مجال میزبان عبدالحسین لطیفی، دکترای ادیان و عرفان، مترجم و استاد دانشگاه شده ایم تا برای مان ابتدا راجع به این رشته صحبت کنند و پس از معرفی، بخشی از راه های مطالعه و آشنایی با ادیان تطبیقی را به ما نشان دهند
لطیفی ابتدا در باب دین پژوهی مقایسه ای می گوید: «دین پژوهی یک رشته دانشگاهی است که یک نگاه برون دینانه ای به دین دارد؛ بدین گونه که ما ادیان مختلف را با یک نگاه تماشاگرانه و با قرار دادن اصل تعلیق نظر در لحظۀ پژوهش و مطالعه مورد نظر قرار می دهیم و بخش قابل توجهی از کار پژوهشی و حتی آموزشی ما به مقایسه اختصاص می یابد. مثلاً یک نکته مشخص که می تواند خواه الهیات، احکام یا فقه و خواه کلام یا آیینی، اخلاقی یا عرفانی -که ابعاد مختلف دین هستند- باشد. این مقایسه می تواند در بردارنده وجوه اشتراک و وجوه افتراق نیز باشد.» لطیفی اضافه می کند: «رشته دین پژوهی بسیار وسیع است و برای مطالعه دقیق و خوب در این رشته باید چندین رشته دیگر مانند ادیان مختلف و تاریخ آنها، پدیدارشناسی و جامعه شناسی دین، روانشناسی و فلسفه دین، مباحث کلامی و در بعضی دیگر از شاخه ها، آگاهی و اطلاعات بالایی موجود باشد و همچنین از ادبیات مانند عرفانی و عربی به اندازه زیادی بهره مند بود؛ زیرا که این رشته، یک رشته مقایسه ای است و نیاز به چنین آگاهی هایی دارد.»
لطیفی در ادامه ادیان زنده جهان را معرفی می کند و توضیح می دهد که پیروان این ادیان در کدام مناطق گسترش یافته اند. نیز راجع به نام اصلی ادیان و نوع تلفظ آنها سخن می گوید.
لطیفی در پاسخ به این سؤال که دین پژوهی رشته گسترده ای است و آیا نیاز به شناخت رشته ها و حتی مطالعه دقیق در رشته های مختلف دارد، توضیح می دهد که این رشته یک رشته ذو الابعاد است و اگر کسی می خواهد واقعاً مطلع باشد، باید زمینه های مختلفی را ببیند. وی معتقد است که هر کس بسته به توان، علاقه و امکان خویش، به برخی زمینه ها امعان نظر دارد. مثلاً کسی ممکن است علاوه بر اطلاع کلی از رشته خود، به روانشناسی دین هم معطوف باشد یا کسی دیگر به فلسفه دین یا دیگری به جامعه شناسی دین نظر داشته باشد. عبدالحسین لطیفی سال هاست که در دو سه شاخه مختلف مانند روانشناسی دین که برایش جذابیت دارد، فعالیت می کند و معتقد است که این رشته افق دیگری را برایش باز کرده است. وی می گوید: «شخصیت های بزرگی که در روانشناسی فعالیت داشته اند، شاید شهرت خود را از توجه به روانشناسی دین به دست آورده اند.» لطیفی راجع به فروید، یونگ، ویلیام جیمز، گالتون، هال، شارکو، شلایرماخر و… سخن می گوید و از کتاب های آنان به عنوان حاصل اندیشه های شان که در جهان جایگاه ویژه ای یافته اند، نام می برد. وی بر این باور است که اگر قرار باشد از این رشته به عنوان یک رشته کاربردی استفاده شود، رشته ای است که دست کم در شناخت بسیاری از دغدغه های اجتماعی و اگر امکانش باشد بسترسازی برای حل آنها، بسیار سودمند خواهد بود؛ مخصوصاً دنیای مدرن امروز که الزامات و مشکلات خود را دارد.
عبدالحسین لطیفی در ادامۀ گفت وگوی خود، لیستی از کتاب هایی که می توانند در افزایش آگاهی دربارۀ ادیان و عرفان مفید باشند، با ارائه معرفی کوتاهی، به خوانندگان و اهل مطالعه می شناساند. در میان کتب معرفی شده، آثاری از فروید، کتابی از مسعود آذربایجانی و محمد موسوی، کتاب «تاریخ جامع ادیان» که یک کتاب مادر محسوب می شود، نوشته جان بیناس یا جان بایر ناس و ترجمه علی اصغر حکمت، «دین پژوهی» از میرچا الیاده با ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، «جهان مذهبی» نوشته چندین نویسنده امریکایی با ترجمه عبدالرحیم گواهی و دیگر کتب مهم در رشته ادیان و عرفان یا دین پژوهی قرار دارند.
این مدرس دانشگاه به عنوان حرف پایانی اظهار می دارد که با مطالعه دین پژوهی یاد می گیریم که متر فقط متر ذهن ما نیست و یاد می گیریم که اصل تعلیق نظر به صفر نمی رسد؛ اما هنر ما باید این باشد که آن را به صفر نزدیک کنیم. سعی کنیم که هر دین یا هر مکتب یا هر شخصی را با عینک خودشان مورد بررسی قرار دهیم. ابتدا سعی کنیم تا ببینیم که آنها چه می بینند نه اینکه ما چه می بینیم و در گام بعدی اگر قصد داشتیم، نظر خود را بگوییم که دیگر بحث آن از مقوله ذکرشده جداست. این نکته می تواند در ایجاد مفاهمه و رفع دعوا و سوء مفاهمه و سوء تفاهم به ما کمک کند.