در این نوشتار قصد داریم به چهار کشور کانادا، استرالیا، آمریکا و تاجیکستان سفر کنیم و از زبان خود نابینایان شرایط تحصیلی این قشر در مدارس و دانشگاه های این کشور ها را واکاوی کنیم.
خشایار حمیدزاده دکترای زبانشناسی که بیش از 11 سال است در وینیپگ کانادا زندگی می کند در خصوص شرایط تحصیلی دانشجویان نابینا در کانادا می گوید: در هر دانشگاه یک دفتر وجود دارد که مسئول پیگیری کار های معلولان اعم از نابینایان، ناشنوایان یا حتی معلولان ذهنی است. در کتابخانه دانشگاه، نسخه الکترونیک همه کتاب ها، مقالات و جزوات وجود دارد و به وسیله صفحه خوان ها، امکان خواندن این کتب وجود دارد. اما اگر فرد بخواهد کتاب یا جزوه خود را با فرمت های دیگر مانند صوتی یا بریل و یا با فرمت درشت خط برای افراد کم بینا داشته باشد، کتاب مربوطه را به دفتر ویژه دانشگاه می برد و فرمت مورد درخواست خود را تقاضا می دهد. دانشگاه موظف است کتاب را با هر فرمتی که یک نابینا می خواهد، تهیه کرده و در اختیارش قرار دهد. دکتر حمیدزاده ادامه می دهد: برای پروژه هایی که نیاز به حضور یک فرد بینا باشد، دانشگاه یک نفر را در اختیار فرد نابینا می گذارد تا مثلا 4 ساعت در هفته، کار هایی که لزوماً برای دسترسی به آن نیاز به بینایی باشد برای فرد نابینا انجام دهد و در پروژه های دانشگاهی او را کمک کند.
علاوه بر همه امکاناتی که در بالا به آن اشاره کردم، اگر فرد نابینا نیاز به تجهیزات مثل نوت تیکر یا بریل دیسپلی یا هر تجهیزات دیگر داشته باشد و از آنجا که این تجهیزات بسیار گران قیمت است، دولت هزینه آن را تأمین می کند و آن تجهیزات را برای نابینایان خریداری می کند. البته این امکانات، تنها شامل حال نابینایانی می شود که شهروند کانادا باشند یا اقامت دائم کانادا را داشته باشند. دانشجویان خارجی که با ویزای دانشگاهی به کانادا می روند، تنها می توانند از حمایت های آموزشی خود دانشگاه استفاده کنند و تجهیزات سخت افزاری برایشان خریداری نمی شود. دکتر حمیدزاده در پایان به ارتباط خوب و مستقیم اساتید با نابینایان اشاره می کند و می گوید: اساتید موظف هستند اگر نابینایی در درسی مشکلی دارد، حتی شده دو ساعت اختصاصی برای او وقت بگذارند و مشکلش را حل کنند.
شهرام از استرالیا، دیگر نابینایی است که به سراغش رفتیم. او 18 سال است که در شهر بریزبین ایالت کوئیزلند زندگی می کند و به عنوان مددکار اجتماعی زیر نظر اداره امور مهاجرت مشغول به کار است.
شهرام در خصوص وضعیت تحصیلی نابینایان در دانشگاه های استرالیا می گوید: قانون حمایت از حقوق معلولان در استرالیا در سال 1993 تصویب شد و دولت مکلف شده است در همه امور زندگی و تحصیلی از نابینایان حمایت کند. وی می افزاید: در دانشگاه ها بخشی وجود دارد که گروهی مسئول پیگیری وضعیت تحصیلی نابینایان هستند. وقتی دانشجویی وارد دانشگاه می شود، ابتدا به آن بخش مراجعه می کند و برنامه تحصیلی آن شخص و مواد درسی اش چک می شود. سپس بر اساس مواد تحصیلی، با اساتید فرد نابینا مکاتبه می کنند که چه نوع کتابی با چه فرمتی باید در اختیار فرد نابینا قرار گیرد.
شهرام ادامه می دهد: در دانشگاه ها یک سالن بزرگ تحت عنوان تکنولوژی روم وجود دارد که برای معلولیت های مختلف پارتیشن بندی شده است. تمام تجهیزاتی که یک نابینا نیاز دارد، در این اتاق وجود دارد از برجسته نگار گرفته تا سایر تجهیزاتی که برای افراد کم بینا مورد نیاز است. امیدوارم روزی نابینایان در ایران بتوانند از این امکانات استفاده کنند و از درس خواندن لذت ببرند.
بهرام بهزادپور از آمریکا، فرد دیگری بود که با وی به گفتگو نشستیم. استاد بهزادپور 42 سال است که در آمریکا زندگی می کند و 33 سال تجربه تدریس به نابینایان در مدارس را دارد و رابط دانشجویان نابینا در دانشگاه ها بوده است. فوق لیسانس خود را در رشته کودکان استثنایی گرفته و تحصیلات تکمیلی را اختصاصی برای نابینایان گذرانده است.
وی می گوید: وقتی یک فرد نابینا در آمریکا متولد می شود، و چنانچه معلولیتش به تشخیص پزشک تثبیت شود نابینایان از صفر تا 22 سالگی تحت نظر ما هستند. ما با خانواده های این افراد در ارتباط هستیم و به آنها یاد می دهیم چگونه فرزند خود را آماده سازی کنند. از 4 سالگی هم آنها را به مدارس می آوریم و با آنها کار می کنیم. در طول تحصیل نیز از 6 تا 18 سالگی زیر نظر ما هستند. به آنها خط بریل را آموزش می دهیم و مسابقاتی مانند تندخوانی خط بریل، مسابقات ریاضی و مسابقات نوشتن را برگزار می کنیم و به آنها جایزه می دهیم تا تشویق شوند. در مدارس لوح و قلم و ماشین پرکینز وجود دارد و بخشی هم است که ویژه سخت افزار و نرم افزار های ویژه نابینایان است. اگر دانش آموز در طول تحصیلش بتواند از این تجهیزات استفاده کند، وقتی به دانشگاه ها می رود، این تجهیزات را هم در اختیارش قرار می دهیم. البته در زمینه امکانات آموزشی مورد نیازش در دانشگاه، ما به عنوان یک رابط هستیم. با اساتیدش مشورت می کنیم و گزارش مددکاری وی را به دولت می دهیم تا تجهیزات مورد نیاز فرد دانشجو را تهیه کنند. البته ما خودمان باید تست تحصیلی بگیریم و میزان بینایی فرد را تشخیص دهیم تا ببینیم به چه درجه ای از درشت نمایی نیاز دارد. یا رنگ پس زمینه کتاب هایش به چه شکل باشد تا یک کم بینا مشکلی در خواندن آن نداشته باشد.
استاد بهزادپور در ادامه می گوید: وقتی یک نابینا در آمریکا متولد می شود، حقوقی از طرف دولت به خانواده فرد تا سن 18 سالگی پرداخت می شود و از سن 18 سالگی، آن حقوق به خود فرد تعلق می گیرد. به همین خاطر است که دیگر اغلب دانش آموزان تمایلی به ادامه تحصیل و کار کردن ندارند. چون اگر مشغول به کار شوند، حقوقی که از دولت می گیرند قطع می شود. آنهایی که حرف ما را گوش دادند و ادامه تحصیل دادند، الان مشغول به کار شده اند و حقوق بیشتری دریافت می کنند.
استاد بهزادپور در پایان می گوید: پیشتر در آمریکا برای اینکه دانش آموزان برای مثال حس پرواز را تجربه کنند، آنها را به داخل هواپیما می بردند و در کنار خلبان می نشستند و وقتی کمی از زمین فاصله می گرفتیم و ایمنی حفظ می شد، هدایت هواپیما را در اختیار دانش آموز نابینا می گذاشتند تا او هم کیف کند و لذت ببرد که مثلاً خلبانی کرده است. عکس هایشان را در روزنامه منتشر می کردند و خانواده هایشان کلی انگیزه می گرفتند.
در پایان سفرمان به کشور های مختلف به تاجیکستان سری میزنیم. جایی که ایوب، نابینای تاجیکستانی که فارغ التحصیل رشته تاریخ از دانشگاه ملی تاجیکستان است به ما می گوید: نابینایان در تاجیکستان یا با لوح و قلم مینویسند و یا برای خواندن دروس خود، از جاز و گوشی های اندرویدی استفاده می کنند. وی می گوید: نابینایان نمی توانند در دانشگاه ملی تاجیکستان برای یادداشت برداری از لوح و قلم استفاده کنند چون صدای آن باعث اذیت اساتید و سایر دانشجویان می شود و آنها اعتراض می کنند.
هدف ما از سر زدن به هشت کشور دنیا در چهار قاره جهان این بود که از زبان خود نابینایان، با کیفیت تحصیلی این قشر در مدارس یا دانشگاه های این کشور ها آشنا شویم.
امیدواریم نابینایان در کشور ما نیز روز بروز به استاندارد های تحصیلی که در کشور های توسعه یافته برای دانشجویان و دانش آموزان فراهم است، دسترسی پیدا کنند. به ویژه دانشجویان نابینا که وقتی وارد دانشگاه می شوند، گویی رها شده اند. چون در مدارس، سازمانی تحت عنوان آموزش و پرورش استثنایی وجود دارد تا دانش آموزان نابینا را تحت پوشش قرار دهد. اما چنین نهادی در وزارت علوم اصولاً وجود خارجی ندارد و در بیشتر دانشگاه ها نیز تجهیزات و امکانات حمایتی مشخصی برای نابینایان وجود ندارد.
منبع: ایران سپید.