نویسنده: امین عرب
منبع: شانزدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
برای هر کدام از ما پیش می آید که در لحظاتی از زندگی دچار احساس تنهایی شویم؛ انگار کسی نیست که با او حرف بزنیم و از گفت وگوی همراه با درک متقابل لذت ببریم. چنین حسی حتی به هنگام در جمع دیگران بودن نیز ممکن است به سراغمان بیاید و مختص زمان های تنهایی به شکل فیزیکی نیست. درواقع هرگاه ارتباطات موجود را مؤثر نیابیم، ممکن است غرق احساس تنهایی شویم. این احساس گاه از یک لحظه زودگذر فراتر می رود و به یکی از درگیری های روزمره ما بدل می شود. چنین وضعیتی پیامد های منفی قابل توجهی را برای ما در بر دارد؛ از جمله اینکه خود نیز چنین شرایطی را بپذیریم و وقتی می توان در جمع بود، باز تنهایی را برگزینیم و دچار انزوای اجتماعی شویم.
تنهایی یک حالت ذهنی دردناک از احساس عدم رابطه با دیگران است و انزوای اجتماعی عدم تمایل به برقراری ارتباط با دیگران و حضور در جامعه تعریف شده است. احساس تنهایی و انزوای اجتماعی ممکن است هر کسی را درگیر کند؛ اما به دلیل مشکلات اجتماعی احتمال درگیر شدن ما افراد با آسیب بینایی بیشتر است. دسترس پذیر نبودن امکاناتی از قبیل حمل و نقل عمومی، محیط های تردد، اماکن عمومی، مدرسه ها و دانشگاه ها، محیط های کاری، فضای مجازی و سایر بخش ها، مانع حضور فعال افراد با آسیب بینایی در عرصه های اجتماعی است. همچنین برخی مسائل فرهنگی خود موجب جدا سازی افراد دارای معلولیت از جامعه است که این موارد باعث انزوای اجتماعی و در نتیجه تجربه احساس تنهایی در افراد با آسیب بینایی می شود. بنابراین انزوای اجتماعی و احساس تنهایی هر یک می تواند مولد آن یکی باشد.
اگرچه تنهایی و انزوا تا حدود زیادی بر افراد با آسیب بینایی تحمیل شده است؛ ممکن است خود ما نه تنها برای رهایی از این شرایط و پیامد های آن کاری انجام ندهیم؛ بلکه نا آگاهانه این وضعیت را باز تولید کنیم. برای مثال، بیشتر وقت خود را در خانه بگذرانیم، با افراد محدودی در ارتباط باشیم، دوستانمان را به افراد با آسیب بینایی محدود کنیم، در محیط های اجتماعی از دیگران فاصله بگیریم، روابط خود را به فضای مجازی محدود کنیم و تا آنجا پیش برویم که بیشتر زمان خود را صرف این فضا کنیم و حتی ارتباطات مجازی را به حضوری ترجیح دهیم.
تنهایی و انزوا به عملکرد تحصیلی، شغلی و روابط بین فردی ما آسیب می زند و آگاهی از این موضوع، اولین و مهمترین قدم در تغییر سبک زندگی ماست. تجربیات کسانی که در شرایط مشابه ما زندگی کرده اند نیز می تواند ایده هایی برای چگونه بهتر زیستن در اختیار ما قرار دهد. بدین سبب در ادامه خلاصه ای از یک پست به قلم الین که در وبلاگ شخصیش دنیای تاریک من منتشر شده است را خواهیم خواند.
***
فکر می کنم که تنهایی و انزوا موضوعاتی هستند که موجب انگ زدن به آدم ها می شوند. به همین دلیل است که می خواهم آشکارا در مورد تجربیاتم صحبت کنم، به این امید که به دیگرانی که در موقعیت مشابه اند کمک کند. می دانم اینکه به احساس منزوی بودن خود اعتراف کنی بسیار سخت است؛ چون خودم با آن دست و پنجه نرم کرده ام، خصوصاً در دوران مدرسه.
وقتی وارد دبیرستان شدم، احساس انزوا به خاطر نقص بینایی را تجربه کردم. در آن زمان بود که شروع به یادگیری بیشتر در مورد تصورات غلط پیرامون آسیب بینایی کردم. نگرش مردم نسبت به این وضعیت برایم آشکارتر شد و برایم دشوار بود که شرایطم را برای آنان توضیح دهم؛ زیرا خودم در حال شناخت آن و تأثیراتی که بر من می گذارد بودم.
با وجود آنکه گروهی از دوستانی داشتم که با هم خوش می گذراندیم، مدام احساس می کردم که غریبه ام. در سالن غذا خوری نمی توانستم دیگران را ببینم؛ به همین دلیل اگر از قبل با دوستانم همراه نبودم، بیشتر اوقات تنها می نشستم، چون نمی دانستم آنها کجایند. دوستانم گاهی فکر می کردند که من نادیده شان می گیرم؛ اما واقعیت این بود که من آنها را نمی دیدم.
به علت ابتلا به شب کوری، بیشتر فرصت های بیرون رفتن عصرگاهی با دوستانم را رد می کردم؛ چون می ترسیدم که راهم را گم کنم. این کار منجر به ایجاد فاصله بین من و دوستانم می شد؛ زیرا به نحوی اجازه می دادم آسیب بینایی مرا از بیرون رفتن با آنان باز دارد. البته هنوز در طول تعطیلات آخر هفته و تابستان دوستانم را ملاقات می کردم، دوچرخه سوار می شدم، ترامپولین بازی می کردم و تفریحات متفاوت دیگر. اما وقتی بینایی ام ضعیفتر شد، دیگر نمی توانستم. به همان اندازه که این تفریحات برایم دشوار بودند، جایگزین کردن فعالیت های جدیدی که از عهده اش بر می آمدم نیز برایم سخت بود.
بعضی از مردم به من می گفتند که نمی توانم چیزی به دست آورم و بعضی دیگر به خاطر آسیب بینایی ام مرا نادیده می گرفتند؛ چون به نظر آنان صحبت کردن با یک فرد با آسیب بینایی خوش آیند نبود. این رفتار ها باعث ایجاد احساس انزوا در من شد، احساسی که تا مدت ها با من بود.
بینایی ام به میزان چشمگیری رو به کاهش بود. از دوستانم در مدرسه فاصله گرفته بودم. در روز های سرد زمستانی تنها بیرون از ساختمان می نشستم؛ زیرا نمی خواستم اشتباهی وارد بلوک دیگری شوم. اگر هم وارد می شدم، نمی توانستم بفهمم جایی برای نشستن هست یا نه. توانایی تشخیص چهره ها را نداشتم و می ترسیدم که اگر از کسی بپرسم کجا برای نشستن خالی است، قضاوتم کنند. فکر می کنم بخش زیادی از انزوای من ناشی از احساسم به آسیب بینایی ام بود. من اعتماد به نفس توضیح شرایطم برای دیگران را نداشتم و این موجب می شد که مردم آن را درک نکنند؛ زیرا آسیب بینایی موضوعی نیست که هر کس در زندگی با آن مواجه شود.
نگرش و رفتار بعضی از مردم موجب می شد که در مورد شرایطم با دیگران صحبت نکنم و این باور نادرست در من تقویت می شد که صحبت کردن از شرایطم به معنای نشان دادن ضعف است. اما هنگامی که این طرز تفکر را کنار گذاشتم، متوجه اهمیت توضیح شرایطم به دیگران شدم و توانستم آنان را آگاه کنم که نیازی نیست با من متفاوت رفتار کنند.
با وجود اینکه هنوز گاهی احساس تنهایی می کنم، در مقایسه با گذشته چیزی به حساب نمی آید. من با افراد نابینای زیادی صحبت می کنم و این کار به من آرامش می دهد. پیش از این نمی دانستم که گفت وگو با افرادی که شرایط مشابه دارند چقدر مؤثر است. در گذشته نسبت به صحبت کردن با افراد با آسیب بینایی بسیار بی میل بودم؛ زیرا احساس می کردم همۀ مشکلات را برایم واقعی تر می کند. شنیدن از سختی هایی که در انتظارم است، ترس زیادی را در من بر می انگیخت.
از زمان راه اندازی وبلاگم، شروع به ارتباط با دیگر افراد نابینا کردم. صحبت کردن با آنان، شنیدن از تجربیاتشان، خواندن وبلاگ ها و تماشای ویدئو هایشان بیش از آنچه فکر می کردم برایم مفید بود.
همچنین، نوشتن وبلاگم بسیار مفید بوده است. مستند کردن تجربیاتم، گرفتن بازخورد در مورد آنها و باز نگری در مورد آنچه قبلاً نوشته ام، به من کمک می کند بفهمم چقدر پیشرفت کرده ام و چقدر همه چیز می تواند تغییر کند.
همچنین یک شبکه حمایتی مفید از خانواده و دوستان در اطرافم دارم که در گذر از زمان های سخت کنارم هستند. این افراد همیشه به من اطمینان می دهند که تنها نیستم و نخواهم بود.
اگر به هر نحوی احساس انزوا یا تنهایی می کنید، صحبت کردن در مورد آن بسیار مهم است. از طریق تماس با یک مؤسسه مردم نهاد، صحبت با افراد در موقعیت مشابه و تماس با دوستان یا یکی از اعضای خانواده می توان این کار را انجام داد. در گذشته از انجام این کار ها می ترسیدم؛ اما بعد از انجامشان متوجه شدم که چه مزایایی دارند و از آن زمان به شرایط گذشته بر نگشته ام. شما هم نترسید. آنچه را در ذهن دارید برای کسی بازگو کنید. احساس تنهایی شما به تدریج از بین خواهد رفت.