نویسنده: مسعود طاهریان
منبع: چهاردهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
مقدمه
در مدرسۀ شلوغی درس می خواند که بیشتر دانش آموزانش یک جا بند نمی شدند و ساده ترین شوخی هایشان زیر پا گرفتن برای دوستانشان بود. ساختمان چند طبقه مدرسه هم تعریف چندانی نداشت. احتیاط زیادی لازم بود که دست پسرها لای درهای آهنی کلاس ها نماند و از بین نرده های پله ها پایین نیفتند. معلمش هم نمی دانست چطور مطالب درسی را به یک شاگرد نابینا آموزش بدهد. این شد که وقتی بینایی اش را از دست داد، مدیر و ناظم مدرسه به والدینش گفتند که او را باید از این مدرسه ببرند؛ چون نمی توانند مسئولیت آموزش و حفظ امنیت یک دانش آموز نابینا را برعهده بگیرند. درست هم نمی دانستند که حالا او با شرایط جدیدش، کجا و چطور می تواند به تحصیل خود ادامه بدهد.
آشنایی با آموزش و پرورش استثنایی
با افزایش سن، کم کم از محیط خانواده بیرون می آییم، وارد مدرسه می شویم و گروه های دوستانه خودمان را تشکیل می دهیم. نهاد های مختلفی است که از ما افراد نابینا و کم بینا حمایت می کند تا در جامعه و انواع گروه های اجتماعی، نقش فعالی داشته باشیم. سازمان آموزش و پرورش استثنایی یکی از این نهاد های حمایتی است که تا پایان دوره تحصیلی به ما کمک می کند تا مسائل تحصیلی خودمان را با وجود آسیب بینایی، پیگیری کنیم.
خدمات آموزش و پرورش استثنایی
اگر به هر دلیلی قبل از ورود به مدرسه یا در طول تحصیل، بینایی مان را از دست بدهیم، می توانیم در سراسر کشور تا تمام شدن دوره مدرسه، از خدمات سازمان آموزش و پرورش استثنایی استفاده کنیم. در ادامه می توانیم با حمایت های این سازمان در رابطه با دانش آموزان نابینا و کم بینا بیشتر آشنا شویم.
۱–تشخیص و جایدهی دانش آموزان
آموزش و پرورش استثنایی با کمک مکانیزم های سنجش درست و از نظر علمی پایا و روا در غربالگری های قبل از ورود به مدرسه، آسیب بینایی مان را تشخیص می دهد و با توجه به شرایط آموزشی ای که داریم، ما را در مدارس استثنایی جای دهی می کند و خدمات مورد نیاز را در اختیارمان می گذارد. اگر در طول تحصیل در مدرسه هم به هر دلیلی بینایی مان را از دست بدهیم، این سنجش را در مراکز استانی خود تکرار می کند و جای دهی را با در نظر گرفتن نیاز های جدید انجام می دهد.
۲–مناسب سازی منابع مطالعاتی و درسی
سازمان تمام کتاب های درسی را برای دانش آموزان نابینا و کم بینا مناسب سازی می کند و موظف است که امکانات نرم افزاری و سخت افزاری لازم را برای این مناسب سازی فراهم نماید؛ در نتیجه می توانیم منابع آموزشی بریل، درشت خط، صوتی و الکترونیکی خود را با کمک این سازمان تهیه کنیم.
۳–فراهم کردن تجهیزات و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری آموزشی و توانبخشی
الف. تجهیزات شخصی
سازمان به ما کار با انواع وسایل، خواندن و نحوۀ ارتباط مخصوص دانش آموزان نابینا و کم بینا را یاد می دهد. همچنین تجهیزاتی را به رایگان به طور دائمی یا امانت در اختیارمان می گذارد. این تجهیزات عبارت اند از کاغذ، لوح و قلم، دستگاه پرکینز (ماشین چاپ)، لوح حساب افزار، لوح جبر، چرتکه، دستگاه دیجیتال ضبط و پخش صدا، ذره بین و نرم افزار های صفحه خوان (تبدیل کننده متن به گفتار در کامپیوتر و تلفن همراه).
ب. امکانات مراکز آموزشی
در مراکز آموزشی و مدارس مخصوص دانش آموزان نابینا و کم بینا (مدارس متمرکز و پشتیبان)، سازمان امکانات رایج مدارس دانش آموزان بینا را (مانند سایت کامپیوتری) با افزودن سخت افزار ها و نرم افزار های کمکی (مانند نرم افزار صفحه خوان و بزرگ نما یا نمایشگر بریل) مناسب سازی می کند تا هم پای همسالانمان بتوانیم با وجود آسیب بینایی که داریم، از این امکانات استفاده نماییم.
همچنین در این مراکز، انواع تجهیزات برای رفع نیازهای آموزشی ما فراهم شده است. برخی از این تجهیزات عبارتند از چاپگر بریل و برجسته، اسکنر و پرینتر بینایی، نرم افزار نویسه خوان نوری (OCR)، برجسته نگار هوشمند همراه (نوت تِیکِر) و بزرگ نمای دیجیتال (CCTV). با کمک این تجهیزات می توانیم منابع مطالعاتی مان را به خط بریل یا درشت بخوانیم، تصاویر را برجسته کنیم و مطالب کاغذی را به فرمت های الکترونیکی قابل خواندن تبدیل نماییم. علاوه بر این، این مرکز با کمک کارشناسان خود برخی انطباق ها را در محیط های آموزشی عمومی فراهم می نماید تا ما بتوانیم بیشتر با ساختارها و نگرش های موجود در مدارس دانش آموزان بینا هماهنگ بشویم.
۱–ارائه خدمات آموزشی و توانبخشی
سازمان معلمانی را تربیت می کند که در آموزش دانش آموزان نابینا و کم بینا متخصص هستند و می توانیم با توجه به نیاز های آموزشی و علائقمان، با کمک آن ها در سیستم آموزش متمرکز یا فراگیر تحصیل کنیم. در سیستم متمرکز ما به مدارس ویژه دانش آموزان نابینا و کم بینا می رویم. محیط این مدارس کاملاً برای افراد با آسیب بینایی ایمن و دسترس پذیر شده است و هر یک از کلاس های آن ها حد اکثر ده دانش آموز دارد. در سیستم فراگیر هم در مدارس عمومی بین دانش آموزان بینا تحصیل می کنیم و با کمک معلم رابط که به مدرسه مان می آید یا معلم مرجع مراکز پشتیبان، نیاز های آموزشی ویژه خود را رفع می کنیم. معلم رابط در همان مدرسه خودمان، آموزش های جبرانی لازم را به ما ارائه می دهد، منابع آموزشی مان را دسترس پذیر می کند، در امتحانات برای خواندن سؤالات و نوشتن جواب ها در کنار مسئولان مدرسه نقش تسهیل گر دارد و مراکز ارائه دهنده خدمات ویژه به افراد دارای آسیب بینایی را به ما معرفی می کند. از طرفی دیگر، مراکز آموزشی پشتیبان در کنار مدارس عمومی فعالیت می کنند و رابط بین مدارس استثنایی و عمومی هستند تا بتوانیم با کمک تجهیزات و معلمان آن ها، نواقصمان را در زمینه های مختلف (مانند دروس ریاضی یا زبان های خارجی) جبران کنیم. همچنین سازمان انواع امکانات جانبی توانبخشی در اختیار ما، دانش آموزان نابینا و کم بینا، و خانواده هایمان قرار می دهد تا فرایند پذیرش و سازگاری با آسیب بینایی را هرچه بهتر و سریع تر سپری کنیم. برخی از این امکانات عبارت اند از مشاوره و روان درمانی، گفتار درمانی، کار درمانی، اتاق تاریک برای تقویت باقیمانده بینایی، دوره های آموزش کار با کامپیوتر و فراگیری مهارت های جهت یابی و حرکت با استفاده از عصای سفید.
۲–برگزاری کنکور متناسب با شرایط دانش آموزان نابینا و کم بینا
آخرین وظیفه ای که سازمان در رابطه با دانش آموزان نابینا و کم بینای خود برعهده دارد، برگزاری کنکور با همکاری سازمان سنجش کشور متناسب با شرایط این افراد است. به همین منظور در آزمون کنکور، فرد متخصصی را به عنوان منشی در اختیارمان می گذارد تا برایمان سؤالات را به درستی بخواند و جواب ها را با دقت ثبت نماید. سازمان همچنین سؤالات کنکور را به خط بریل و با خط درشت هم چاپ می کند تا اگر بخواهیم، مطالب را مستقلانه بخوانیم. این فرصت در رابطه با سؤالات دروس ریاضی، ادبیات و زبان های خارجی بسیار مفید و حائز اهمیت است. وقت بیشتری هم نسبت به افراد بینا، برای خواندن و پاسخ دادن به سؤالات به ما می دهد.