نویسنده: مسعود طاهریان
منبع: هشتمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
مقدمه
نا توان انگاری، اولین مانعی است که ما، افراد نابینا و کم بینا در مسیر پیدا کردن شغل با آن مواجه می شویم. ترس کارفرمایان برای استخدام نیروی کار با آسیب بینایی، از آنجا سرچشمه می گیرد که خودشان نمی توانند بدون دیدن، وظایف شان را انجام دهند و شناختی از مقوله معلولیت، تکنیک های جایگزین، نرم افزارها و سخت افزارهای کمکی ندارند. ولی ما می توانیم با حضور تأثیر گذار در رسانه ها، محیط اجتماعی و فضای شغلی، توجه کارفرمایان و همکارانمان را به توانایی هایمان فارغ از معلولیت، جلب کنیم و همان طور که به هم نوعان با آسیب بینایی قبلی مان مدیون هستیم، مصاحبه های شغلی و فضا های کاری خود و سایر افراد نابینا و کم بینا را هموار کنیم.
نقایص فردی (عدم تخصص، ضعف در معرفی توانایی ها یا انتظارات بالای شغلی) مانع دیگری است. با گرفتن مشاوره های شغلی از افراد با تجربه، می توانیم آن ها را رفع کنیم و با توجه به مهارت ها و رشته تحصیلی مان، علایق خود را پیگیری کنیم؛ چرا که امروزه با پیشرفت تکنولوژی، کاهش محدودیت های ندیدن و ارتقای توانایی های کاری مان تنها وابسته به تمرین خواهد بود.
باید شبکه هایی ارتباطی بسازیم تا با کمک آشنایانمان به فرصت های کاری دست پیدا کنیم. با داشتن پشتوانه مالی هم می توانیم دوره های آموزشی لازم را بگذرانیم و مشاغل مختلف را محک بزنیم. همچنین باید به نرم افزارها و سخت افزارهای تخصصی حوزه شغلی مان مسلط شویم و یاد بگیریم چطور با امکاناتی (مانند نرم افزارهای Google Docs، Google OCR For Persian Blinds، InstaReader و Sullivan+) اسناد الکترونیکی و کاغذی شغلی مان را دسترس پذیر کنیم.
در مشاغلی (مانند وکالت) که در آنها افراد نابینا و کم بینای زیادی کار می کنند و کارفرمایان با شرایط افراد معلول آشنا هستند، با مشکلات کمتری مواجه خواهیم شد؛ ولی با ابزارمند شدن کارها، شاید حتی بتوانیم مشاغل خانوادگی مان را با روش های مدرن و تجهیزات پیشرفته امروزی ادامه بدهیم.
آزمون استخدام
استخدام در دستگاه های دولتی، امنیت شغلی نسبی ای دارد ولی همان طور که در پادکست 5 اسفند 1400 ایران سپید آمده است، در قبولی آزمون های کتبی و شفاهی این مشاغل دولتی، با چالش هایی مواجه هستیم.
دستگاه های دولتی معمولاً به درستی سهمیه سه درصد استخدام معلولان را رعایت نمی کنند و در سهمیه بندی سِمَت های شغلی، معاینه پزشکی، ابلاغ محل خدمت، گزینش و مصاحبه تلاش می کنند ما را رد کنند؛ ولی به خاطر تکلیف دولت در استخدام افراد معلول تحت پوشش بهزیستی از طریق آزمون های استخدام، می توانیم بعد از کسب نمره قبولی در آزمون کتبی در دیوان عدالت اداری از دستگاه متخلف شکایت کنیم و به قوانین حمایتی و رأی های موافق قبلی دیوان برای استخدام معلولان، استناد کنیم. دستگاه متخلف باید نمرات پایین آزمون کتبی، عدم تسلط در مصاحبه های حضوری یا محدودیت قانونی در معاینات پزشکی را اثبات کند وگرنه مجبور به استخداممان خواهد شد. برای بهره مند شدن از این حمایت قانونی بعد از قبولی در آزمون کتبی، باید معرفی نامه سازمان بهزیستی و کارت معلولیت معتبرمان را در روز تشکیل پرونده تحویل دهیم و حضور کارشناس سازمان بهزیستی را در روز مصاحبه پیگیری کنیم.
چالش دیگر در مسیر استخدام دولتی، دسترسی به منابع کافی و به روز آزمون های کتبی است. به همین علت باید با کتابخانه های مخصوص افراد نابینا و کم بینا ارتباط داشته باشیم و از آشنایانمان کمک بگیریم تا منابع لازم را گویا کنیم. برای افزایش شانس قبولی، می توانیم نمونه سؤالات آزمون های سال های گذشته، منابع دروس تخصصی مشترک با کنکور کارشناسی ارشد و منابع دروس عمومی مشترک با کنکور سراسری را مطالعه کنیم. خوب است برای آشنایی بیشتر با راه های رفع نیاز مطالعاتی افراد با آسیب بینایی، به نسل مانای مهر ماه ۱۴۰۰ مراجعه کنیم.
چالش بعدی خواندن درست سؤال های آزمون کتبی است. می توانیم روز آزمون محترمانه از مسئولان برگزاری بخواهیم به ما دفترچه بریل بدهند یا منشی مان را برای خوانش سؤال های تخصصی (مانند ریاضی یا زبان های خارجی) عوض کنند.
مصاحبه شغلی
موفقیت در مصاحبه شغلی چه در نهاد های دولتی و چه در شرکت های خصوصی اصلی ترین مرحله پیدا کردن شغل است؛ چراکه در این جلسه مشخص می شود که آیا استخدام خواهیم شد یا نه. پس باید در ملاقات اول، یک برداشت مثبت از خودمان ایجاد کنیم و به هیئت گزینش نشان دهیم که بر ابزار و فناوری حوزه تخصصی مان مسلط هستیم؛ تحت فشار مصاحبه، می توانیم خود را کنترل کنیم؛ کار آمد و مستقل عمل می کنیم؛ اهل یادگیری مهارت های شغلی جدید هستیم و می توانیم با وجود آسیب بینایی، با کامپیوتر کار کنیم. در این راستا نوشتن رزومه خوب و همراه داشتن مدارک مربوط، کمک کننده است. همچنین می توانیم با دستیار کاری بینای مان، به این جلسه (به ویژه در محیط شرکت های خصوصی) برویم و از او برای انجام امور (مانند خواندن مدارک یا جا به جایی) کمک بگیریم.
برای داشتن آمادگی ذهنی و آرامش روانی، باید دربارۀ سؤالات روز مصاحبه از افراد با سابقه بپرسیم و در اینترنت جستجو کنیم. معمولاً از ما در مصاحبه های کاری در زمینۀ: دانش تخصصی، تجارب کاری، دوره های آموزشی و تحصیلی، دست آورد ها (مانند کتاب و مقاله)، مهارت ها (مانند تسلط بر زبان انگلیسی یا کاربری کامپیوتر)، سخت افزار ها و نرم افزار های حوزه کاری، چالش های احتمالی موقعیت های شغلی، و در گزینش عقیدتی سیاسی دربارۀ: احکام شرعی، فعالیت های سیاسی اجتماعی (مانند نماز جمعه و تظاهرات)، دانش سیاسی، مسائل اجتماعی، اخبار روز، صحبت های مسئولان سیاسی و ائمه جمعه می پرسند و نباید دروغ بگوییم؛ ولی لازم نیست از هر چیزی هم صحبت کنیم.
همچنین باید با سر، صورت و پوشش آراسته به مصاحبه شغلی برویم و تیپ و ظاهرمان با سیاست های محل موردنظر هماهنگ باشد؛ در جلسه عامدانه به وضعیت سر، حرکت دست یا تکان پایمان توجه کنیم؛ درست و مسلط پشت میز و روی صندلی بنشینیم؛ برای القای ارتباط رو در رو و تماس چشمی هم، به سمت صدای مصاحبه گران نگاه کنیم و پاسخ بدهیم.
پیدا کردن فرصت های شغلی
هرچه بتوانیم توانایی های علمی و تخصصی خودمان را به کارفرمایان و هیئت های گزینش بهتر معرفی کنیم، بیشتر احتمال دارد شغل پیدا کنیم. پس باید رزومه خودمان را بنویسیم و در آن از: اطلاعات فردی (مانند تاریخ تولد، راه های ارتباطی، وضعیت تأهل و محل سکونت)، سوابق تحصیلی (مانند مدارک دانشگاهی، کارگاه های آموزشی و کارورزی ها)، فعالیت های پژوهشی، تجربه های کاری، مهارت های مرتبط با حوزه شغلی، سایر توانایی ها (مانند فرهنگی، ادبی، هنری و ورزشی) و اقدامات داوطلبانه و مدنی حرف بزنیم و مستندات هر آنچه را که در رزومه می آوریم را پیوست کنیم. در رزومه باید داشته ها و دانستنی های مان را بنویسیم و لازم نیست محدودیت های جسمانی را (مانند آسیب بینایی) قید کنیم. این مسئله منافاتی با پذیرش محدودیت ها ندارد؛ چراکه آسیب های جسمانی در بیشتر موارد، برای دیگران قابل تشخیص است ولی قبل از اینکه افراد توانایی های علمی و ذهنی مان را از نزدیک ببینند، نباید فرصت های شغلی مان را به علت کلیشه های منفی جامعه، از دست بدهیم. اگر هم سوابق کاری مان برای عموم در دسترس است، می توانیم در مصاحبه تلفنی قبل از مصاحبه حضوری، معلولیتمان را برای آماده سازی کارفرما مطرح کنیم.
راه های مختلفی برای پیدا کردن فرصت های شغلی و دادن درخواست همکاری وجود دارد: می توانیم دفترچه سالانه سازمان سنجش را برای استخدام در دستگاه های دولتی بخوانیم و در سِمَت های شغلی متناسب با مدرک تحصیلی مان ثبت نام کنیم و بعد از قبولی در آزمون های کتبی و شفاهی، مشغول شویم؛ یا با کمک شبکه های ارتباطی و آشنایانمان می توانیم از فرصت های شغلی دستگاه های دولتی و شرکت های خصوصی مطلع شویم و برایشان رزومه بفرستیم. از طرف دیگر، می توانیم به بخش نیازمندی های شغلی وبسایت دستگاه ها و شرکت ها مراجعه کنیم و درخواست همکاری مان را همان جا ثبت کنیم. همچنین می توانیم در وبسایت های کاریابی و استخدام (مانند ایران تَلِنت، جابینجا، ای استخدام، جاب ویژِن، پونیشا و لینکدین) یک حساب کاربری درست کنیم و آگهی های کارفرمایان نیازمند به نیرو های کاری را ببینیم. علاوه بر این، وبسایت های کاریابی با گرفتن گام به گام اطلاعات، به ما کمک می کنند تا یک رزومه استاندارد بنویسیم و کیفیت آن را مشخص می کنند. اگر هم بتوانیم مدارک پیشنهادی این وبسایت ها را تهیه کنیم، رزومه مان تکمیل تر و پیشرفته تر می شود. در کل، وبسایت های کاریابی، یک شبکه اجتماعی برای ثبت تجربه های کاری خود و خواندن سوابق شغلی دیگران هستند.
کارآفرینی
اگر دانش، مهارت و پشتوانه لازم را داریم، می توانیم کارآفرینی کنیم و کسب و کار شخصی خودمان را (مانند مهد کودک، دفتر وکالت، کلینیک روانشناسی، فروشگاه آنلاین و کارگاه تولیدی) راه بیندازیم. بر اساس اصول بازار، برای موفقیت کارمان باید: دایره آشنایانمان را افزایش دهیم تا بتوانیم با کمک آنها، کارمان را گسترش دهیم یا تبلیغ کنیم؛ در کسب در آمد صبر داشته باشیم و برای تهیه امکانات و تجهیزات لازم هزینه کنیم؛ نیاز مخاطبانمان را بشناسیم و هرچه بیشتر با آنها ارتباط بگیریم؛ خدماتمان را با قیمت مناسب ارائه دهیم؛ تمام فعالیت های مان را مستند کنیم و آنها را با یک قالب مناسب (مانند کلیپ) در معرض دید عموم بگذاریم؛ در شبکه های اجتماعی (مانند اینستاگرام) کارمان را تبلیغ کنیم؛ با نوشتن مقاله و کتاب، ساختن پادکست، حضور در همایش ها و برنامه های رسانه ای، تولید محتوا در اینترنت، طراحی لوگو، برگزاری کارگاه های آموزشی و برپایی نمایشگاه ها، بِرَند سازی کنیم و خود را به دیگران بشناسانیم.
امروزه با کمک صفحه خوان های مخصوص افراد نابینا، شبکه های اجتماعی برای ما به ویژه در بسترهای تحت وب و ویندوز، دسترس پذیر هستند؛ ولی باید برای انجام فعالیت های دیداری (مانند گذاشتن عکس در متن، ساخت کلیپ و انتشار پوستر) یک ادمین بینا را استخدام کنیم یا چنین کارهایی را به دوستان و آشنایان مان بسپاریم. برای تولید محتوا می توانیم از بستر های اینترنتی کمتر وابسته به تصویر (مانند ویرگول و توییتر) استفاده کنیم.
به علاوه با داشتن مدارک لازم می توانیم با مراجعه به مددکار خود، از سازمان بهزیستی وام خود اشتغالی بگیریم و خوب است با دوستان و آشنایان مان تیم تشکیل بدهیم و با هم امور مختلف کسب و کار را (مانند گرفتن مکان، تأمین سرمایه و نیروی کار) انجام دهیم.