نویسنده: مسعود طاهریان
منبع: هجدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
مقدمه
امروزه افراد نابینا و کم بینا می توانند با استفاده از لوازم متنوعی، کیفیت زندگی خود را ارتقا دهند و در انجام کار های روزمره شان، مستقل تر و راحت تر عمل کنند. این لوازم به دو دستۀ وسایل توان بخشی و تجهیزات فناوری اطلاعات (T) تقسیم می شوند. وسایل توان بخشی ابزار هایی ساده یا مکانیکی هستند که به تنهایی مورد استفاده قرار می گیرند، ولی تجهیزات فناوری اطلاعات برای کار کردن نیاز به سیستم عامل مستقل یا نرم افزار های جانبی دارند. همچنین می توان با پاسخ دادن به دو پرسش که آیا مدار های الکترونیکی به کار رفته است و وابستگی به برق یا باتری وجود دارد، این سخت افزار های کمکی را به دو گروه الکترونیکی و غیر الکترونیکی دسته بندی کرد. همان طور که در قسمت های قبلی «زندگی با چشمان بسته» گفته شد، مؤسسه ها و انجمن های مردم نهاد و سازمان بهزیستی بر اساس ضوابط قانونی و توان مالی شان، به افراد نابینا و کم بینا کمک می کنند تا بتوانند برخی از این وسایل و تجهیزات توان بخشی را برای خود تهیه کنند یا گاهی اوقات در زمان و فضای مشخصی امکانی به وجود می آورند تا از آنها به صورت امانی استفاده کنند. در ادامه انواع تجهیزات الکترونیکی و فناوری اطلاعات افراد نابینا و کم بینا معرفی می شود.
درشت نمای الکترونیکی
دستگاه درشت نمای الکترونیکی (cctv) ذره بین دیجیتالی ای است که افراد کم بینا می توانند با کمک آن اشیا و نوشته ها را به اندازۀ دلخواه درشت کنند و رنگ نوشته ها و پس زمینه را تغییر بدهند. دستگاه درشت نمای الکترونیکیِ قابل حمل یک نمایشگر الکترونیکی به اندازۀ گوشی همراه دارد که زیر آن یک دوربین مداربسته نصب شده است و افراد کم بینا می توانند این دستگاه را روی کاغذ قرار دهند و نوشته ها را بخوانند یا با نگه داشتن آن مقابل اشیا، هر چیزی را بزرگ کنند. این ابزار الکترونیکیِ کوچک، قابل حمل و شارژی است، ولی دستگاه درشت نمای الکترونیکیِ غیرقابل حمل وسیله ای شبیه به موس کامپیوتر است که در آن یک دوربین مداربسته قرار داده شده است و حتماً باید به یک مانیتور جدا وصل بشود؛ به همین دلیل امکان جا به جایی آن وجود ندارد. برای تهیۀ دستگاه درشت نما مشابه ذره بین، لازم است افراد با چشم پزشک و بینایی سنج مشورت کنند.
ساعت گویا و بریل
مکانیسم عمل ساعت گویای مچی و روی میزی ساده است. تنها کافی است دکمه های مربوط فشار داده شوند تا زمان، تاریخ و نوشته های تنظیمات به شکل صوتی پخش شود. اکنون ساعت مچی دیجیتال با ویژگی های هوشمند به بازار آمده است که قابلیت گفت وگو و اعلام صوتی دارد. افراد نابینا می توانند با استفاده از آن زمان و تاریخ را بفهمند و از راه دور با گوشی همراهشان در ارتباط باشند و مؤلفه های سلامتی خود را مانند تعداد قدم روزانه و وضعیت خواب، بررسی کنند.
ساعت های مچی بریل هم حاوی خطوط برجسته ای هستند که امکان آگاهی از زمان از طریق لمس را فراهم می کنند. ساعت های بریل آنالوگ یک پوشش محافظ، عمدتاً از جنس شیشه دارند. برای آگاهی از ساعت تنها لازم است این پوشش باز شود تا به عقربه ها و خطوط برجستۀ بریل دسترسی پیدا کرد و با لمس صفحۀ نمایش ساعت و جایگاه قرار گرفتن عقربه ها، از زمان آگاه شد. ساعت مچی دیجیتال بریل کمی متفاوت است؛ به این صورت که نقاط برجسته یا همان علائم بریل با تغییر زمان تغییر پیدا می کنند و افرادی که از این ساعت استفاده می کنند باید از طریق لمس خطوط نوشته شده، زمان را بخوانند.
دستگاه های سنجش سلامتی
دستگاه های دیجیتالی ای برای سنجش انواع مؤلفه های سلامتی مانند فشار، قند، تب و وزن وجود دارد که گویا هستند و افراد نابینا هنگام استفاده از آنها می توانند با کمک اِعلام صوتی از تمام نوشته ها و اعداد مربوط به مؤلفه های سنجیده شده مطلع شوند.
ماشین حساب گویا
ماشین حساب گویا وسیله ای الکترونیکی است که کلید های آن با خطوط بریل مشخص شده اند. در این ابزار فشرده شدن کلید ها و نتایج محاسبات ریاضی به صورت صوتی اعلام می شود و افراد نابینا می توانند در حل مسائل ریاضی از آن استفاده کنند.
لوازم برقی آشپزخانه
لوازم برقی ای وجود دارد که مخصوص افراد نابینا نیست، ولی فرایند آشپزی را برای آنها ساده و ایمن می کند. گوشت کوب برقی و غذا ساز اولین ابزاری است که می توان در خرد کردن مواد خوراکی از آنها استفاده کرد. همچنین پلو پز، سرخ کن برقی، دستگاه چای ساز و قهوه ساز با قابلیت تنظیم درجه و زمان حرارت می تواند خطای انسانی را کاهش و کیفیت مواد غذایی آماده شده را ارتقا دهد. دستگاه ماکروویو و فر آخرین وسایل آشپزخانه است که به علت هشدار صوتی، درجۀ تنظیم شدت و زمان حرارت، پخت و داغ کردن انواع مواد غذایی را بی خطر می کند.
تجهیزات کامپیوتری
در این دورۀ زمانی، وسایل الکترونیکی مختلفی وجود دارد که سیستم عامل مستقل دارند و انجام بسیاری از کار ها را برای همه ساده و حتی ممکن کرده اند. کامپیوتر، لپ تاپ، گوشی همراه و تبلت از این دست تجهیزات هستند و می توان با آنها تفریح کرد، خواند، نوشت، یاد گرفت، یاد داد، ارتباط برقرار کرد و… . افراد نابینا و کم بینا هم با نصب نرم افزار صفحه خوان و گویا سازی، پا به پای عموم جامعه از این ابزار ها به عنوان یک دستیار استفاده می کنند و حتی دیگر بسیاری از کار هایی را که در گذشته قادر به انجامشان نبودند، انجام می دهند.
چاپگرهای برجسته
چاپگرهای برجسته ای وجود دارد که با کمک آنها می توان متون را برای افراد نابینا با کاربرد های مختلف تهیه کرد. چاپگر بریل یکی از این ابزار ها است که به رایانه متصل می شود و مشابه چاپگر جوهر افشان عمل می کند، ولی به جای چاپ جوهری، اشکال، خطوط و حروف را با نقطه های خط بریل، روی کاغذ مخصوص سوراخ می کند. همچنین این دستگاه گویا است و تمام دستور های آن به صورت صوتی اعلام می شود و افراد نابینا هم می توانند به راحتی با آن کار کنند. این چاپگر هم نوع خانگی و هم صنعتی دارد که توان آن در چاپ مداوم و گسترده متفاوت است. ماشین ترموگرافی وسیلۀ دیگری است که با حرارت، در بخش های مشخص شده برجستگی ایجاد می کند که موجب می شود متن یا گرافیک، اندکی از سطح بالاتر بیاید. این دستگاه هم در بازار، با توان چاپ خانگی و صنعتی وجود دارد.
برجسته نگار
برجسته نگار یا نمایش گر بریل، یک دستگاه الکترو مکانیکی است که به کامپیوتر، لپ تاپ و گوشی همراه وصل می شود و کاراکترهای بریل را با استفاده از نقطه هایی که در ردیفی از سوراخ ها بالا و پایین می روند نشان می دهد. افراد نابینا که امکان استفاده از مانیتورهای معمولی را ندارند، می توانند از این وسیله یا از نرم افزار تبدیل متن به صدا یا هر دو بهره ببرند تا از فضایی که در آن هستند یا مطالبی که می خواهند بخوانند، مطلع شوند.
نوت تیکر
نوت تیکر یا برجسته نگار هوشمند همراه، تبلتی است که نمایشگر بریل و صفحه خوان دارد. افراد نابینا می توانند با این وسیلۀ سبک و قابل حمل، به آسانی، در اماکن مختلف، اموری مانند مطالعه، یادداشت برداری، تهیة متون و گزارش ها و… را به صورت صوتی و بریل، انجام بدهند. این وسیله بیست كليد دارد و امکان تایپ به خط بریل را فراهم می کند.
دیزی پلیر
دستگاه دیزی پلیر یا دستگاه گویای متن خوان، مشابه دستگاه ایبوک ریدِر ابزاری است که افراد نابینا می توانند با کمک آن، متون الکترونیکی در فرمت های مختلف را از طریق صفحه خوان دستگاه به صوت تبدیل کنند. علاوه بر این دستگاه قابلیت ضبط و پخش دیجیتالی صدا، نشانه گذاری و انتخاب متون دلخواه در یک فایل، عقب و جلو بردن ثانیه ای و تند و کند کردن سرعت خواندن متن را هم دارد.
پخش و ضبط کننده صدا
دستگاه پخش و ضبط الکترونیکی صدا وسیله ای است که افراد نابینا برای انجام فعالیت هایی مانند خواندن کتاب و تهیۀ جزوه آموزشی، از آن کمک می گیرند. در این راستا شرکت سونی دستگاه هایی تولید کرده است که برای هر کار مانند پخش فایل صوتی یا ضبط صدا، دکمۀ اختصاصی دارد و با فشار دادن هر کلید بوق خاصی پخش می کند. با وجود این دو ویژگی، افراد نابینا راحت تر می توانند از این دستگاه الکترونیکی در زندگی خود کمک بگیرند.
قلم هوشمند
آخرین وسیله ای که باید به آن اشاره شود، قلم هوشمند است. وقتی این قلم روی نوشته ها حرکت می کند، متن روخوانی می شود. لازم به ذکر است که تنها متن هایی را می توان با قلم هوشمند خواند که آوای آن قبلاً درون حافظۀ قلم ذخیره شده باشد. می توان متن های دیگر را هم به حافظۀ قلم اضافه کرد. علاوه بر این برای این قلم، برچسب های هوشمندی هم تولید شده است که می توان در زمینۀ یادآوری یا مشخص کردن نام و کاربرد وسایل مختلف استفاده کرد. برای این کار باید یک برچسب خالی را در محل مورد نظر چسباند. بعد قلم را روی آن برچسب قرار داد و صدای خود را ضبط کرد. از آن به بعد، این برچسب مطالب ضبط شده را پخش خواهد کرد. این امکان بسیار برای کودکان، افراد مسن، بی سواد و نابینا مفید است.